نگاهی به وضعیت فقر در جهان

ارغوان فرزین معتمد

گزارش جهانی فقر چند بعدی، یکی از گزارش‌های رسمی در خصوص فقر در کشورهای جهان به شمار می‌رود. این گزارش همه‌ساله و از سال 2010 تاکنون توسط موسسه فقر و توسعه انسانی دانشگاه آکسفورد با همکاری دفتر توسعه سازمان ملل متحد تهیه و منتشر می‌شود. محاسبه فقر چند بعدی توسط این دو موسسه، با هدف نشان دادن اولویت‌ها در مسیر هدف قرار دادن فقر در سیاست‌ها و برنامه‌ها انجام می‌شود.

محاسبه فقر چندبعدی که با استفاده از یک شاخص ترکیبی که در برگیرنده ابعاد اقتصادی، اجتماعی و سلامت است، فراتر از محرومیت‌های پولی به مساله فقر می‌پردازد. شاخص فقر چند بعدی جهانی، تنها شاخص محاسباتی است که محرومیت‌های مشترک در بیش از 100 کشور و 1200 منطقه فرعی را اندازه می‌گیرد و تصویری کلان از وضعیت فقر چند‌بعدی در دنیا ارایه می‌نماید. هفته پیش گزارش جهانی فقر چند بعدی در سال 2023، رونمایی شد. به منظور محاسبه شاخص جهانی فقر چندبعدی، داده‌های مربوط به 110 کشور در حال توسعه که در برگیرنده 6.1 میلیارد نفر جمعیت- معادل 92 درصد جمعیت کشورهای در حال توسعه- مورد استفاده قرار گرفته است. برخی از نتایج کلیدی مربوط به این گزارش به شرح زیر و قابل تامل است: 

1- این گزارش بر تحولات گسترده‌ای که به ویژه در سال‌های اخیر وجود داشته و منجر به چالش‌های بسیار در دستیابی به دنیایی بدون فقر شده است، تاکید دارد. چالش‌هایی نظیر نابرابری گسترده، بی‌ثباتی و درگیری‌های سیاسی، تغییرات آب و هوایی، چالش‌های دوران پساکووید و سایر مواردی که همگی هزینه‌های زندگی و معیشت انسان‌ها در سراسر دنیا را تحت‌الشعاع قرار داده است. 

2- حدود 1.1 میلیارد نفر از جامعه 6.1 میلیارد نفری در دنیا دچار فقر چندبعدی هستند. 

3- هرجا فقر بیشتری وجود داشته شدت فقر نیز بیشتر بوده است. 

4- 485 میلیون نفر از فقرا در 110 کشور مورد بررسی در وضعیت بسیار شدید فقر زندگی می‌کنند و محرومیت‌های سنگین (بیش از 50 درصد محرومیت) را تجربه می‌نمایند. 

5- 99 میلیون نفر از فقرا، فقر در تمامی ابعاد سه‌گانه فقر چندبعدی را به‌شدت تجربه می‌کنند و دارای محرومیت بیش از 70 درصد هستند. 

6- 10 میلیون نفر از 12 میلیون نفری که در محرومیت‌های بسیار شدید (بالای 90 درصد محرومیت) زندگی می‌کنند در منطقه جنوبی صحرای آفریقا زندگی می‌کنند. 

7- مناطق فرعی از دو منظر در معرض بیشتر آسیب قرار داشته‌اند؛ گستره فقر و شدت فقر.  

8- نیمی از 1.1 میلیارد نفر فقیر (566 میلیون نفر)، افراد کمتر از 18 سال بوده‌اند. 

9- 84درصد از فقرا در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و در تمام مناطق جهان فقر روستایی بیش از فقر شهری بوده است. 

10- حدود 57.3 درصد از فقرا (حدود 639 میلیون نفر) در کشورهای با درآمد متوسط زندگی می‌کنند. 

11- حدود 34.7 درصد از فقرا (387 میلیون نفر) در کشورهای با درآمد پایین زندگی می‌کنند. 

12- حدود 8.1 درصد از فقرا (90 میلیون نفر) در کشورهای با درآمد بالا زندگی می‌کنند. 

13- 534میلیون نفر از 1.1 میلیارد نفر فقیر جهان در جنوب صحرای افریقا زندگی می‌کنند. 

14- 389 میلیون نفر از 1.1 میلیارد فقیر جهان در جنوب آسیا زندگی می‌کنند. 

15- 25 کشور در طول 15 سال اخیر شاخص فقر چند بعدی را به نصف رسانده‌اند. 

16- بین 824 الی 991 میلیون نفر از فقرای جهان از امکانات کافی بهداشتی، مسکن و سوخت برای پخت و پز برخوردار نیستند. 

17- 600میلیون نفر از فقرای جهان در خانواده‌هایی زندگی می‌کنند که حداقل یک نفر در آن دچار سوء‌تغذیه است. 

18- شکاف در سال‌های تحصیل یک موضوع فرا منطقه‌ای است؛ در تمامی مناطق به جز اروپا و آسیای مرکزی، در حدود نیمی از خانواده‌ها حتی یک نفر هم نتوانسته است شش سال آموزش ابتدایی را کامل نماید. 

19- در 42 کشور از بین 61 کشور مورد بررسی به لحاظ مقایسه فقر چند بعدی و فقر پولی، افراد بیشتری در مقایسه با فقر پولی- که مبنای محاسبه آن بانک جهانی و 2.15 دلار در روز است- تحت فقر چند بعدی زندگی می‌کنند. 

توزیع جغرافیایی فقر طبق محاسبات انجام شده در این گزارش به صورت زیر بوده است: 

همانطور که ملاحظه می‌شود منطقه جنوب صحرای آفریقا خانه فقیرترین افراد در جهان است. 

یکی دیگر از موارد مورد تاکید در گزارش اخیر، مربوط به داده‌ها است. بعد از کوید، بسیار از داده‌ها در محاسبه فقر به روز نشده‌اند و محاسبات با تخمین انجام شده است. گزارش بر اهمیت به روز‌رسانی داده‌ها به منظور محاسبه فقر تاکید می‌نماید. چرا که محاسبه شاخص فقر در سیاست‌گذاری فقرزدا از اهمیت بسیار برخوردار است.  فارغ از ارایه خلاصه نتایج گزارش فقر جهانی، انتشار این گزارش فرصت مناسبی برای تاکید بر اهمیت محاسبه منظم و سالانه شاخص فقر و به ویژه شاخص فقر چند بعدی با هدف سیاست‌گذاری فقرزدا است. کشور ایران در دامنه کشورهای گزارش‌های فقر جهانی نیست. بنابراین امکان مقایسه فقر چندبعدی در ایران با کشورهای مشمول این گزارش میسر نیست. جدای از مفید بودن قرار گرفتن ایران در بین کشورهایی که محاسبات فقر جهانی برای این کشورها انجام می‌شود، ضروری است تا در کشور ساختار پایداری برای محاسبه فقر چند بعدی فراهم ‌آید. هر چند طبق قانون  وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی متولی محاسبه فقر به شمار می‌رود، اما محاسبات مربوط به صورت منظم انجام نشده است. در این میان مرکز پژوهش‌های مجلس نیز محاسبه فقر درآمدی را به‌صورت سالانه انجام می‌دهد.

 این در حالی است که به لحاظ ساختاری می‌بایست یک ساختار منسجم و مستقل در انجام محاسبات فقر در کشور وجود داشته باشد. اهمیت استقلال نهاد متولی این امر از آن روست که از تعارض منافع جلوگیری شود. در صورتی‌که محاسبه فقر، و اجرای سیاست‌های فقرزدا توسط یک نهاد انجام پذیرد، امکان تعارض منافع و کاهش احتمال موفقیت وجود دارد. از سوی دیگر در کنار محاسبه منظم و ساختار‌مند شاخص فقر چندبعدی با هدف ارایه اطلاعات به روز به سیاست‌گذار برای سیاست‌گذاری، ضروری است تا شاخص توسعه انسانی ملی نیز به صورت سالانه محاسبه شود. متاسفانه شاخص توسعه انسانی ملی تنها یک بار و حدود 25 سال قبل در ایران محاسبه شده و پس از آن محاسبه نشده است. محاسبه چنین شاخص‌های بین‌المللی در امر توسعه سبب می‌شود تا از یک سو پایش و ارزیابی سیاست‌ها و اثرگذاری سیاست‌ها به درستی صورت پذیرد و از سوی دیگر امکان مقایسه کشور با سایر کشورها در عرصه جهانی فراهم آید. 

امید است سیاست‌گذاران در حوزه رفاه اقتصادی و اجتماعی، توجه جدی به محاسبه ساختار‌مند شاخص‌های توسعه و سازماندهی نحوه استفاده از نتایج به دست آمده در سیاست‌گذاری‌های مربوط به توسعه و رفاه اجتماعی داشته باشند. 

برای مطالعه گزارش فقر جهانی می‌توانید به آدرس زیر مراجعه کنید: 

https: //hdr.undp.org/system/files/documents/hdp-document/2023mpireportenpdf.pdf