سقوط ایران به جمع کم درآمد‌ها
بر اساس داده‌های گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نرخ فقر در مناطق روستایی از سال ۱۳۹۳ به بعد همواره بالاتر از نرخ فقر در نقاط شهری بوده است. در سال ۱۴۰۰ نرخ فقر نقاط روستایی ۳۵.۶ درصد و نقاط شهری ۲۸.۸ درصد بوده است. همچنین در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۰ جمعیت فقرا حدود ۱۱ میلیون نفر افزایش پیدا کرده است.
بنابر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس؛ ایران به کشورهای با درآمد پایین‌تر از میانگین جهانی سقوط کرده؛ در حالی که حتی در سال‌های جنگ، ایران جزو کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط جهانی بوده است! مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به بررسی وضعیت فقر و ویژگی‌های فقرا در دهه 1390 پرداخته و خاطرنشان کرده است که نداشتن شغل دارای بیمه، عدم برخورداری از سواد، سال‌های تحصیل پایین‌تر، داشتن کودک و مستأجر بودن از عوامل توضیح‌دهنده فقر در کشور بوده‌اند.
این گزارش با بیان اینکه در دهه 1390 فقر در ایران «افزایش« و «تعمیق» یافته، می‌افزاید: خط فقر متوسط کشــوری درسال1400 به‌طور سرانه یک میلیون و 680 هزارتومان برای هر فرد بوده یعنی درصد جمعیت زیر خط فقر مطلق درکشور در سال 1400 برابر 30.4 درصد بوده است. به‌طور کلی نرخ فقر از سال 1385 روند فزاینده‌ای داشته و از سال 1397 به بعد به بالای 30 درصد رسیده است. از سویی در این گزارش آمده است که شکاف فقر که فاصله فقرا تا خط فقر را اندازه‌گیری می‌کند، در سال 1399 و 1400 به بالاترین مقدار خود یعنی حدود 27 درصد رسیده است.
بلایی که بر سر خوراک خانوارها آمد!
یکی از نتایج قابل تامل در این گزارش، اتفاقی است که برای خوراک خانوارها رخ داده به‌طوری که گزارشگران آن تصریح داشته‌اند که در دهه 1390 به‌طور همزمان سه اتفاق برای مصرف خوراکی خانوارها رخ داده است:
1- افزایش سهم خوراک از کل هزینه خانوار 2-کاهش کل خوراک خانوار یعنی کاهش کالری دریافتی 3- کاهش کیفیت کالری دریافتی خانوار.
سهم مسکن ازکل هزینه‌های خانوار به عنوان دیگر کالای ضروری نیز با 4 درصد افزایش در دهه مورد اشاره مواجه بوده است.
اشتغال دیگر فقرزدایی نمی‌آورد!
بخش دیگری از گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به بررسی عوامل فقرزا در سطح خانوار پرداخته و نوشته است: درسال‌های میانی دهه 1380 و ابتدایی دهه 1390 صرف برخورداری از شغل، تفاوت قابل توجهی در بین فقرا و غیر فقرا داشت؛ اما به مرور زمان با افزایش فقر و همچنین با افزایش اهمیت مشاغل تخصصی، درصد خانوارهای دارای سرپست شاغل بین فقرا و غیرفقرا تقریبا برابر و حدود 60 درصد بوده است. از طرفی درحالی درصد شاغلان و غیرشاغلان در بین فقرا و غیرفقرا برابر است که 37 درصد از خانوارهای غیرفقیر دارای شاغل رسمی بوده که این شاخص برای خانوارهای فقیر حدود 16.5 درصد بوده است. توصیه سیاستی استخراج شده در این بخش، توانمندسازی و آموزش مهارت‌ها و همچنین پوشش بیمه فراگیر خواهد بود.
با سوادی احتمالا فقر را کاهش می‌دهد
این گزارش با بیان اینکه غیرفقرا به‌طورمتوسط سه سال بیشتر از فقرا تحصیل کرده‌اند، افزوده است: یک توصیه سیاستی در این بخش، ادامه سیاست‌های گسترش سوادآموزی ونهضت‌های ســوادآموزی و همچنین افزایش امکان تحصیل به خصوص درنواحی روستایی است.
مسن‌ها در روستاها فقیرتر از جوان ها
در این گزارش همچنین می‌خوانیم: به مرور زمان و با بدتر شدن وضعیت اقتصادی همه گروه‌های درآمدی، سالمندان و افراد با سن بالاتر که از درآمد ثابت برخوردار هستند، نسبت به جوانانی که احتمال یافتن شغل با درآمد ثابت را کمتر دارند، وضعیت بهتری پیدا کرده‌اند اما در مناطق روستایی به علت پوشش کمتر بیمه‌های تامین اجتماعی و همچنین نوع مشاغلی که نیازمند فعالیت بدنی است، با افزایش سن و از کار افتادگی؛ احتمال فقیر شدن بیشتر بوده است. افزایش پوشش بیمه روستاییان یکی از سیاست‌هایی است که می‌تواند فقر را کاهش دهد.
تاثیر بچه‌دار شدن و مستاجر بودن در فقر
مرکز پژوهش‌های مجلس در ادامه می‌گوید: خانوارهای شهری دارای کودک در بین فقرا در سال 1400 حدود 14 درصد بیشتر از خانوارهای دارای کودک غیر فقیر هستند؛ از سویی برخورداری از مسکن استیجاری هم یکی از مواردی است که رفاه خانوار را کاهش می‌دهد. نرخ برخورداری از مسکن استیجاری در بین فقرای شهری در حدود 4 واحد درصد است. همچنین مستاجران به علت پرداخت هزینه‌های اجاره مجبور‌ند تا از سایر هزینه‌های خود و به‌طور خاص از خوراک بکاهند به‌طوری که کالری دریافتی مستاجران به‌طور میانگین همواره پایین‌تر از مالکان بوده است.
بدتر شدن رتبه ایران در تقسیم‌بندی درآمدی کشورهای جهان نسبت به دوران جنگ
یکی از نکات گزارش مورد اشاره، سقوط ایران به رده کشورهای با درآمد پایین‌تر از میانگین جهانی است اما این نکته آنجا حائز اهمیت است که بر اساس داده‌های این گزارش، ایران در سال‌های جنگ جزو کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط جهانی بوده است!
افزایش 11 میلیون نفری فقرا در دهه 1390
بر اساس داده‌های این گزارش نرخ فقر در مناطق روستایی از سال 1393 به بعد همواره بالاتر از نرخ فقر در نقاط شهری بوده است. در سال 1400 نرخ فقر نقاط روستایی 35.6 درصد و نقاط شهری 28.8 درصد بوده است. همچنین در سال 1400 نسبت به سال 1390 جمعیت فقرا حدود 11 میلیون نفر افزایش پیدا کرده است.
فقیرها، فقیرتر هم شده اند!
این گزارش همچنین به ما می‌گوید علاوه بر نرخ فقر، شاخص شکاف فقر نیز یکی از شاخص‌هایی است که در بررسی وضعیت فقر مورد استفاده نویسندگان گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس قرار گرفته و بر اساس آن نشان داده شده که شاخص شکاف فقر (نشان‌دهنده میانگین فاصله درآمد هر فرد فقیر با خط فقر) از سال 1396 به بعد افزایش یافته در سال 1400 به بالاترین مقدار خود رسیده است؛ یعنی فقرا فقیرتر شده‌اند. از طرفی شکاف فقر را می‌توان برای غیر فقرا هم محاسبه کرد لذا این گزارش نشان می‌دهد که افراد بالای خط فقر هم به خط فقر نزدیک شده‌اند.
