گرفتار شدن اقتصاد ایران در میانه موج طولانی رکود تورمی، مقابله با بحران‌ها و تلاش برای بهبود شرایط را نیز دشوار کرده است، موضوعی که لااقل در سال‌های گذشته کمتر کشوری با آن رو به رو بوده است.
نگاهی به تجربه ماه‌های گذشته کشورهای غربی به خوبی پیچیدگی ماجرا را در ایران نشان می‌دهد. پس از آنکه تحت تاثیر جنگ روسیه و اوکراین، قیمت انرژی و پس از آن قیمت کالاهای اساسی افزایش پیدا کرد، بسیاری از کشورهای توسعه یافته با موج جدیدی از تورم مواجه شدند و حتی در برخی کشورها، رکوردهای طولانی مدت تورم نیز شکسته شد. برای مقابله با این شرایط دولت‌ها در کوتاه‌مدت سیاست‌های انقباضی را در دستور کار قرار دادند که به وسیله آنها تورم کاهش پیدا کند.
نگاهی به وضعیت این کشورها در ماه‌های گذشته نشان می‌دهد که موج تورمی تا حد زیادی کنترل شده و سرعت رشد تورم نیز کاهش پیدا کرده است. در ایران اما کار بسیار پیچیده‌تر است. اگر در یک سوی ماجرا، نرخ بالای تورم، باعث افزایش فشار بر فعالان اقتصادی و البته معیشت مردم شده است، از سوی دیگر آمارهای رشد اقتصادی نیز چندان قابل قبول نبوده‌اند. هرچند در دو سه سال اخیر، رشد اقتصاد ایران بار دیگر مثبت شده اما پس از ثبت نرخ رشد منفی شش و منفی هشت درصد در سال‌های ابتدایی بازگشت تحریم‌های امریکا، اقتصاد ایران راهی طولانی تا بازگشت به نقطه‌ای دارد که چند سال قبل در آن ایستاده بود.
به این ترتیب دولت سیزدهم باید از سویی برای تورم فکری بکند و از سوی دیگر راهی نیز برای کاهش رکود پیدا کند، موضوعی که نیاز به یک برنامه‌ریزی همه‌جانبه و کار بروی تمام جوانب کار دارد. با این حال اما آن طور که رییس دولت می‌گوید، برنامه این است که دولت همزمان هم به رشد تولید فکر کند و هم کاهش تورم. رییس‌جمهور با بیان اینکه امروز ما مسوولان مسوولیتی سخت برای رفع بیکاری و ایجاد اشتغال داریم، تصریح کرد: امروز در دزفول جشن احیای ۱۶۰ واحد تولیدی برگزار شد که بعضا ۱۰ سال تعطیل شده و هزاران میلیارد تومان سرمایه‌های مردم راکد مانده بود و با احیای آنها علاوه بر فعال شدن این سرمایه‌ها هزاران شغل نیز احیا شد.
آیت‌الله رییسی احیای این واحدها را لازم اما ناکافی دانست و خاطرنشان کرد: معتقدم استعدادها و ظرفیت‌های استان بسیار بیشتر از چیزی است که امروز از آن استفاده می‌شود و باید با برنامه‌ریزی برای استفاده از این ظرفیت‌ها و ایجاد اشتغال و رفع دغدغه بیکاری که خانواده‌ها را نگران کرده است، اقدام کنیم. رییس‌جمهور در ادامه با اشاره به اینکه تکمیل پروژه‌های نیمه تمام استان خوزستان در اولویت کارهای دولت قرار دارد، گفت: پروژه کارخانه سیمان این منطقه به زودی تکمیل می‌شود تا تولید و اشتغال در اندیمشک افزایش یابد.
همچنین تکمیل طرح گرمسیری نیز در دستور کار دولت و جزو اولویت‌های کاری ما است و به زودی شاهد بهره‌برداری آن خواهیم بود. رییسی در ادامه به مشکل مسکن به ویژه برای زوج‌های جوان اشاره کرد و افزود: خوزستان در کنار امکانات خدادادی فراوان دیگر، زمین نیز کم ندارد و موضوع واگذاری زمین و پرداخت تسهیلات به واجدین شرایط به خصوص زوج‌های جوان در استان تسریع خواهد شد تا با یک حرکت جهادی متفاوت از قبل مشکل مسکن نیز در خوزستان حل شود.
رییس‌جمهور در ادامه با بیان اینکه دولت علیرغم همه تهدیدها، تحریم‌ها و خواست دشمنان با کمک شما مردم حرکت در جهت پیشرفت و استقلال، به ویژه استقلال اقتصادی را ادامه داده است، اظهار داشت: یقین داریم، رهنمودهای رهبری برای اقتصاد مقاومتی به دست دولت و با کمک شما مردم عملیاتی خواهد شد. آیت‌الله رییسی تصریح کرد: دشمن در مسیر حرکت کشور کارشکنی می‌کند و با اغتشاش و بلوا تلاش می‌کند مانع تحصیل و فعالیت جوانان و کارگران ما شود، اما بنای ما این است که هرگز متوقف نشویم و همانطور که بارها اعلام کرده‌ایم به مدد الهی و با کمک مردم هرگز اجازه نخواهیم داد که پیشرفت کشور متوقف شود. رییس‌جمهور با تاکید بر اینکه همه واحدهای تولیدی، کارآفرینان، سرمایه‌گذاران و کارگران تلاش خواهند کرد تا شعار سال به رغم خواست دشمن عملیاتی شود، خاطرنشان کرد: ملت ایران همان‌گونه که در دفاع مقدس با ایستادگی و مقاومت اجازه ندادند یک وجب از خاک کشور به دست دشمن بیفتد، در این عرصه پیشرفت کشور نیز حتما در صحنه خواهند بود و در جهت عملیاتی کردن شعار سال دولت را یاری خواهند کرد.
رییسی با بیان اینکه اطمینان می‌دهم که دولت با مشارکت مردم در جهت پیشرفت کشور تلاش شبانه‌روزی خواهد داشت، گفت: با تلاش دولت و همت و همراهی مردم، گام‌های بلندی در مسیر پیشرفت برخواهیم داشت که برای دشمنان خیره‌کننده باشد. رییس‌جمهور با اشاره به اینکه امروز دولت با کمک مردم توامان در دو جبهه خنثی‌سازی و رفع تحریم‌ها تلاش می‌کند، افزود: دولت با کمک شما مردم اجازه نخواهد داد کوچک‌ترین کندی در حرکت کشور در جهت استقلال اقتصادی، تولید سرمایه‌گذاری و پیشرفت اقتصادی کشور اتفاق بیفتد.
آیت‌الله رییسی اظهار داشت: اگر مشکلاتی هم در کشور وجود دارد، کلید رفع آنها را در دست توانای مردم و جوانان خودمان می‌دانیم و رفع مشکلات را در دست بیگانگان دنبال نخواهیم کرد. بیگانگان از کار هیچ ملتی گرهی باز نکردند و از کار ما هم باز نمی‌کنند. رییس‌جمهور با بیان اینکه یقین داریم دو اصلی که امام راحل به همه ما آموختند، یعنی اتکال به خدا و اعتماد به نفس پیشرفت کشور را تضمین می‌کند، تصریح کرد: مگر در این استان جوانان بسیجی، سپاهی و ارتشی کارهای نشدنی را انجام ندادند و افتخار نیافریدند؟ امروز ما وارثان همان جوانان هستیم و شما مردم در جایگاه وراثت آنها نشستید؛ بدانید هر گرهی هر قدر هم بزرگ باشد، به دست توانای شما مردم و با خدمتگزاری دولت باز خواهد شد.
رییسی خاطرنشان کرد: به عنوان کسی که کشور و ظرفیت‌ها و توانایی‌های کشور را می‌شناسم، می‌گویم که آینده برای کشور بسیار آینده روشن و امیدوارکننده‌ای خواهد بود و به رغم یاس‌آفرینی و تلاش دشمن برای ناامیدی مردم ما طرفدار و پیرو آن نگاهی هستیم که سردار سرافراز ما گفت «ما می‌توانیم» و حتماً موفق خواهیم شد.
باید دید این صحبت‌ها آیا نزدیک به شعارهایی باقی می‌ماند که در حدود 21 ماه گذشته مطرح شده و بسیاری از آنها راه به جایی نبرده‌اند یا این‌بار دولت مسیری تازه برای عبور از مشکلات پیدا کرده است. در سطح آمارها لااقل هنوز اوضاع خوب نیست. برآوردها از این حکایت دارد که با وجود کاهش سرعت رشد نقدینگی، پایه پولی همچنان رشدی صعودی داشته است.
بر اساس جدیدترین آمار بانک مرکزی رشد نقدینگی در بهمن ۱۴۰۱ به ۳۲درصد رسیده که در مقایسه با ابتدای دولت سیزدهم در شهریور ۱۴۰۰ کاهش ۸.۵ واحد درصدی نشان می‌دهد که اتفاق مثبتی است و در صورت تداوم به کنترل تورم منجر می‌شود. اما آنچه که همچنان نگران‌کننده به نظر می‌رسد، رشد پول به عنوان وسیله تقاضای کالاها و خدمات است که به ۶۸.۷درصد رسیده است، این عدد در دی ماه هم برابر ۷۰.۵درصد بود. رشد پول در ابتدای دولت سیزدهم در محدوده ۳۵درصد بود که کمتر از نرخ رشد نقدینگی بود، اما در ادامه و از بهمن ماه سال ۱۴۰۰ همواره بیشتر از رشد نقدینگی بوده و همین عامل بوده که باعث شده علیرغم کاهش رشد نقدینگی، تورم در سال ۱۴۰۱ صعودی باشد. در واقع همانطور که در نمودار هم دیده می‌شود کاهش رشد نقدینگی به دلیل کاهش رشد جزو شبه‌پول و نه پول بوده است. رشد حدود ۷۰درصدی پول در ۲ماه پیاپی هشدار جدی به سیاست‌گذار است که برای بررسی دقیق‌تر باید منتظر انتشار آمار پولی اسفندماه باشیم.
در حوزه رشد اقتصادی نیز همچنان باید صبر کرد. هنوز مشخص نیست که آیا دولت توانسته راهی برای سرعت دادن به رشد سرمایه‌گذاری پیدا کند یا خیر و البته از سوی دیگر آمار بیکارها نیز هرچند همچنان تک رقمی مانده اما تغییر مثبتی را در زمستان سال گذشته نشان نمی‌دهد. در این مسیر احتمالا همراهی مجلس و دولت، آن طور که مقام معظم رهبری نیز بر آن تاکید کرده‌اند، اهمیت فراوانی خواهد داشت. با این وجود لااقل در روزهای گذشته، نشانه‌ای از این همراهی دیده نشده است. مجلس طبق برنامه‌ریزی انجام شده، وزیر صمت را استیضاح خواهد کرد و در صورت رای آوردن استیضاح، فاطمی امین، جدیدترین فردی خواهد بود که پس از وزیر کار، وزیر آموزش و پرورش، وزیر جهاد کشاورزی، رییس کل بانک مرکزی و رییس سازمان برنامه و بودجه از قطار دولت پیاده خواهد شد. از طرف دیگر هنوز تکلیف جداول بودجه 1402 نیز مشخص نشده است.
آن طور که تسنیم نوشته براساس اعلام شورای نگهبان، لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ کل کشور در تاریخ ۲۸ اسفند ماه سال ۱۴۰۱ مورد تایید قرار گرفته و مغایر موازین شرع و قانون اساسی شناخته نشده است. با این وجود همچنان خبری از انتشار جداول بودجه نیست.لازم به ذکر است، هر ساله جداول نهایی بودجه پس از تصویب قانون در مجلس به دولت ارسال می‌شد و دولت تغییرات را در جداول اعمال می‌کرد.
پس از طی این مرحله جداول نهایی منتشر می‌شد اما همچنان چنین اتفاقی رخ نداده است. برخی شنیده‌ها از سوی نمایندگان حاکی از آن بود که جداول نهایی به دولت رفته و قرار است براساس دستور رییس‌جمهور در قالب یک دفترچه ابلاغ شود اما یکی از نهادهای زیرمجموعه دولت این ادعا را مطرح کرد که مجلس شورای اسلامی هنوز جداول بودجه را به دولت ارایه نکرده است.
با توجه به این اظهارات متناقض سرنوشت جداول بودجه و زمان انتشار آن همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. با توجه به اینکه جداول نهایی بودجه و به ویژه تبصره ۱۴ نقش مهمی در تحلیل بودجه سال جاری دولت دارد، این انتظار وجود دارد تا دولت و مجلس در خصوص آخرین وضعیت جداول بودجه سال ۱۴۰۲ شفاف‌سازی کنند.
باید دید آیا سنگ بزرگ علامت نزدن می‌شود و دولت توان کافی برای اجرای این دو برنامه کلان را همزمان نخواهد داشت یا در سومین سال دولت سیزدهم، تغییر مهم در اقتصاد ایران به وجود خواهد آمد.
