رقیه ندایی|
دوسالی می‌شود که بحث دامنه نوسان در بازار سرمایه به‌طور جدی مطرح شده است و سازمان بورس مقرر کرده بود که در سال 1401 هر فصل شاهد افزایش یک درصدی دامنه نوسان باشیم؛ اما این موضوع با بهانه‌های مختلف اجرایی شد. افزایش تدریجی دامنه نوسان یکی از وعده‌های عشقی بود که از ابتدای سال گذشته اجرا شد. بر این اساس در مرحله نخست دامنه نوسان با یک درصد افزایش به مثبت و منفی شش و در مرحله دوم با یک درصد افزایش دیگر به مثبت و منفی هفت رسید.
بر این اساس عشقی در آخرین اظهارنظرهای خود در سال گذشته اعلام کرده بود که با توجه به ساختار بازارهای بورس و فرابورس یک بحث کارشناسی در مورد طبقه‌بندی بازارها در حال انجام است. در حال حاضر بازارهای اول و دوم اختلاف معناداری با هم ندارند. به نظر می‌رسد به یک تجدید ساختار در طبقه‌بندی بازارهای بورس و فرابورس نیاز است. پیشنهاد همکاران در بورس و فرابورس این بود که اعمال تغییرات دامنه نوسان در مرحله بعد را همزمان با تغییرات طبقه‌بندی بازارها انجام دهیم.
در نهایت چند روز مجید عشقی، رییس سازمان بورس اوراق بهادار در خصوص دامنه نوسان گفت: « در سال گذشته دامنه نوسان در دو نوبت افزایش پیدا کرده و این مساله موجب افزایش نقدشوندگی بازار سرمایه شده است، بنابراین سرمایه‌گذاران دیگر در قفل‌های صف گیر نخواهند کرد. البته حذف و برداشتن دامنه نوسان برای بازار سرمایه معنایی ندارد و در بورس‌های دنیا نیز حذف کامل دامنه نوسان وجود ندارد و معمولا دامنه نوسان‌ها پویا بوده و در بازه مشخصی نوسان خواهد داشت و اگر از آن بازه خارج بشود، برای مدت زمان کوتاهی با توقف معاملاتی مواجه می‌شود. در بورس ایران باتوجه به چالش‌های زیرساختی هنوز امکان ایجاد دامنه نوسان پویا وجود ندارد؛ البته در سال جاری مجددا دامنه نوسان افزایش پیدا خواهد کرد تا نقدشوندگی به حد اعلا برسد.»
رضا عیوضلو، معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار با بیان اینکه مطابق مقررات حاکم بر بازار سرمایه، دامنه نوسان روزانه قیمت اوراق بهادار و حق تقدم با پیشنهاد هیات‌مدیره بورس به تأیید هیات‌مدیره سازمان می‌رسد، اظهار کرد: موضوع مذکور پس از ارایه پیشنهادات مدون بورس‌ها درباره دستورالعمل پذیرش و بازنگری شرایط پذیرش در بازارهای مختلف بورس و فرابورس و همچنین ارایه گزارش تحلیلی از آثار افزایش دامنه نوسان در سال ۱۴۰۱ و به تبع آن ارایه پیشنهاد درباره اصلاح دامنه نوسان از سوی بورس و فرابورس و پس از بررسی‌های کارشناسی، در هیات‌مدیره سازمان مورد بررسی و تصمیم‌گیری قرار خواهد گرفت. تاریخ مشخصی برای تغییر دامنه وجود ندارد. اما به‌طور کامل تا ۱۰ درصد افزایش خواهد یافت.
ضرروت وجود دامنه نوسان
سارا فلاح و شهیر محمد‌نیا کارشناسان و تحلیلگران بازار سرمایه در یادداشتی ضرروت وجود دامنه نوسان را به «تعادل» توضیح داده‌اند: در این یادداشت سعی بر این است که از زاویه‌ای دیگر و برخلاف باور غالب فعالان بازار سرمایه، به محدودیت‌های اعمالی از طرف سازمان بورس اوراق بهادر تهران به عنوان رگولاتور بازار سرمایه ایران بپردازیم. ابتدا خلاصه‌ای از تاریخچه اعمال این قوانین محدود‌کننده بر بازار سرمایه را در قالب یک جدول نشان داده‌ایم. لازم به ذکر است که شروع اعمال این قوانین به زمانی بر می‌گردد که سازمان بورس به این شکل امروزی هنوز تشکیل نشده بود و مسوولیت‌های رگولاتوری بر عهده نهادی به نام کانون کارگزاران بود. اجرای این قوانین از سال 1378 آغاز شد و تا به امروز ادامه دارد. جزییات این محدودیت‌ها در جدول ذیل آمده است:
نوسانات ناگهانی، شدید و هیجانی قیمت‌ها در بازارهای مالی که منجر به بی‌ثباتی و افزایش ریسک در بازارها می‌گردد، اصلی‌ترین دغدغه نهادهای است که عهده‌دار نظارت بر بازارهای مالی هستند. وظیفه اصلی این سازمان‌ها در این خلاصه می‌گردد که با اختیارات قانونی خود و با توجه به خصوصیات و ویژگی‌های بازار تحت نظارت خود، تلاش کنند بازار را به سوی بهینه‌ترین حالت ممکن یعنی بازار کارا سوق دهند. علیرغم اینکه سال‌هاست که بصورت علمی به اثبات رسیده است که در واقعیت هیچ بازار مطلقا کارایی وجود ندارد، اما می‌توان با اقداماتی خاص سعی در ایجاد بهینه‌ترین حالت ممکن برای بازار مورد نظر کرد.
در این راستا، سازمان بین‌المللی کمسیون‌های اوراق بهادار (IOSCO)، وظیفه کمک کردن به نهادهای ناظر که به عضویتش درآمده‌اند را (سازمان بورس اوراق بهادار تهران از آذر ماه سال 97 عضو عادی این سازمان گردید) در ترویج استاندارد‌های بالا در قانون‌گذاری، نظارت و اعمال قوانین دارد. این سازمان پس از تحقیقات فراوان جهت مدیریت صحیح نوسانات قیمتی، توصیه‌هایی به نهادهای ناظر کرده است. این توصیه‌ها بسیار مفصل و دقیق هستند اما به‌طور کلی در سه دسته جای می‌گیرند: 1- توقف معاملات 2- محدودیت‌های دامنه نوسان قیمت 3- محدودیت‌های حجم معاملات.
هر کدام از این توصیه‌ها به زیر شاخه‌های دیگر تقسیم می‌گردد به عنوان مثال دامنه نوسان هم می‌تواند داینامیک باشد و هم استاتیک یا می‌تواند صرفا در زمان خاصی از سال مانند فصول یا ماه‌های بخصوصی از سال اعمال گردد یا اینکه در شرایط خاصی از بازار مانند بحران‌های سیستماتیک که بر کلیت بازارها تاثیر می‌گذارند و در راستای کنترل این بحران‌ها، بصورت مقطعی اعمال گردند. این محدودیت‌ها می‌توانند هم به صورت درصدی باشند و هم به صورت مقدار مشخصی از واحد پول کشور (که البته مورد اخیر در حال حاضر فقط در بازار بورس ژاپن اجرا می‌گردد) .
در جدول زیر ساز و کار دامنه نوسان و محدودیت‌های قیمتی در بورس‌های مختلف جهان آورده شده است.
در کل می‌توان سه مزیت اصلی استفاده از قانون محدودیت دامنه نوسان را به این شکل بیان کرد:
1- کنترل احساسات و هیجانات نامتعارف بازارها
همانطور که می‌دانید در علم مالی رفتاری به‌طور کامل به اثبات رسیده است که انسان عقلایی وجود خارجی ندارد و دانشمندان علوم مالی رفتاری در این راستا چندین نوبل اقتصادی را دریافت کرده‌اند از جمله جایزه نوبل اقتصاد سال 2002 که به دنیل کانمن برای تئوری معروف چشم‌انداز (تئوری چشم‌انداز کانمن - تورسکی در سال 1979 در ژورنال Econometrica منتشر گردید) اهدا شد و جایزه نوبل 2017 که به ریچارد تیلر به خاطر اشاره به توسعه علوم اقتصاد رفتاری و نقش محوری انسان در تعیین وضعیت اقتصادی اهدا گردید. در اقتصاد کلاسیک و نئوکلاسیک فرض بر این است که انسان‌ها بصورت کاملا منطقی و عقلایی رفتارهایی در جهت افزایش سودآوری خود انجام می‌دهند. اما رفته رفته دانشمندان کشف کردند که سوگیری‌های رفتاری و احساسات نقشی کلیدی در اخذ تصمیمات در تمامی زمینه‌ها از جمله تصمیمات و رفتارهای مالی دارند.
بنابراین واکنش‌های هیجانی و به دور از منطق معامله‌گران و سرمایه‌گذاران بر اساس اخبار امری بدیهی و پذیرفته شده است. حتی خبره‌ترین معامله‌گران با تحصیلات مرتبط و تجربیات فراوان نیز در معرض تهدیدات عملکردهای هیجانی هستند که البته در فعالان کم‌تجربه‌تر اینگونه رفتارها به مراتب شدیدتر و گسترده‌تر هستند. گاهی نتایج این رفتارها می‌تواند بسیار زیان‌بار و حتی جبران‌ناپذیر باشد و اهمیت نهاد ناظر، که در ایران سازمان بورس اوراق بهادار است، در اینجا نمود پیدا می‌کند. نهاد ناظر بر اساس اختیاراتی که دارد و با توجه به ویژگی‌های بازارهای تحت نظارت خود باید با وضع قوانین محدود‌کننده دامنه نوسان سعی در کاهش نوسانات نامتعارف و هیجانی در بازار داشته باشد.
در واقع یکی از اصلی‌ترین ابزارهای کم کردن اثرات نوسانات زیاد قیمتی بر معاملات افراد، قوانین محدودیت دامنه نوسان است که مانع ضرر و زیان معامله‌گران علی الخصوص معامله‌گران خرد می‌شود. حتی در بازار ارزها که عمیق‌ترین بازار در دنیای مالی است و روزانه گردش‌های تریلیون دلاری دارد، برخی بانک‌های مرکزی برای ارز کشور خود در شرایط اضطراری و بی‌ثباتی‌های شدید اقتصادی، محدودیت دامنه نوسان وضع می‌کنند و صد البته در بازارهای بسیار کوچک، تر وضع محدودیت دامنه نوسان امری است بسیار رایج.
2-ایجاد مانع در برابر دستکاری قیمت‌ها در بازارهای کم عمق
محدودیت دامنه نوسان قیمت تا حدی مانع دستکاری قیمت‌ها توسط بازیگران بازار می‌شود. مطالعات نشان داده است که در بورس‌های کمتر توسعه یافته که نهادهای نظارتی توانایی کمتری در برخورد با رفتارهای خلاف قانون دارند، محدودیت نوسان قیمت می‌تواند تا حدی از دستکاری قیمت‌ها جلوگیری کند. به عنوان مثال، مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۵ روی بورس پاکستان انجام شده است نشان می‌دهد نزدیک به نیمی از سود کارگزاری‌ها در این بورس به دلیل ضعف‌های نظارتی از طریق دستکاری قیمت‌ها به دست می‌آید! به‌عبارت‌دیگر، کارگزاری‌ها با تبـانی با یکدیگر و خرید سهام شرکت‌های مختلف، باعث افزایش تصنعی قیمت‌ها می‌شوند و زمانی که سرمایه‌گذاران بی‌اطلاع، به امید افزایش قیمت بیشتر اقدام به خرید سهام می‌کنند، اصطلاحاً از آن سهم خارج می‌شوند و زیان سنگینی را به سایر سرمایه‌گذاران تحمیل می‌کنند پدیده‌ای که در ایران نیز به وفور مشاهده شده است. بدین‌ترتیب، موافقان محدودیت نوسان قیمت (و سایر عوامل کنترل‌کننده مانند حجم مبنا) کاهش امکان دستکاری قیمتی را از دلایل لزوم دامنه نوسان در بورس‌های توسعه نیافته می‌دانند.
با این حال، عمق بازار سرمایه ایران با سایر بازارهای خارجی توسعه یافته و حتی بازارهای نو ظهور و در حال توسعه به هیچ‌وجه قابل مقایسه نیست و از طرفی در حال حاضر علیرغم محدودیت‌های موجود، همچنان شاهد ضعف‌های وسیع و فراوان نظارتی هستیم. متاسفانه در بازار سرمایه ایران افراد و گروه‌های زیادی وجود دارند که با داشتن چند صد میلیارد تومان سرمایه، قیمت سهام شرکت‌های کوچک را به راحتی تغییر داده و اصطلاحا پروژه می‌کنند. نتایج مطالعات متعدد نشان داده است که محدودیت دامنه نوسان مانعی نسبی در برابر مسیر این افراد است و نه مانعی قطعی اما در بررسی‌های صورت گرفته تفاوت معناداری میان وجود و عدم وجود محدودیت دامنه نوسان قیمت و سایر محدودیت‌های اعمالی وجود دارد.
نکته دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد سخنان اخیر آقای عشقی رییس سازمان بورس در ارتباط با حذف دامنه نوسان است. در سخنان ایشان به این نکته اشاره شد که شروع حذف محدودیت دامنه نوسان از شرکت‌های بزرگ بورسی خواهد بود. دلیل این اولویت‌بندی را می‌توان در راستای عمق زیاد وبالا بودن ارزش بازار این شرکت‌ها تفسیر کرد. اما باید توجه داشت که شرکت‌هایی که ارزش بازار قابل قبولی برای رفع محدودیت دارند، زیاد نبوده و در حدود یک پنجم از کل بازار را شامل می‌شوند و بخش اعظم تشکیل‌دهنده بازار سرمایه شرکت‌های کوچک و متوسط هستند. باید به این نکته نیز توجه داشت که بخش عمده‌ای از انتقاد‌ها به محدودیت دامنه نوسان، از جمله موضوع نقد شوندگی، مربوط به شرکت‌های کوچک و متوسط است نه شرکت‌های با ارزش بازار بالا و عمق مناسب.
۳- ایجاد عدالت در بهره‌مندی از اطلاعات
مشکل دیگری که بازارهای کوچک مثل بازار سهام ایران از آن رنج می‌برد عدم کارایی نسبی بازار است. ایران جزء معدود کشورهایی در جهان است که تعداد زیادی از شرکت‌های بزرگ دولتی در بازار سرمایه آن فعالیت می‌کنند. به‌طوری‌که نوسانات شاخص کل بازار بورس ایران (فرمول شاخص بر اساس ارزش بازار یا Market Captal شرکت‌ها است) همبستگی بسیار بالایی با نوسانات این شرکت‌ها دارد. این شرکت‌ها به دلیل دارا بودن قدرت بسیار زیاد و فسادی به نام رانت که ناشی از دولتی بودن در آنها ایجاد شده است، اطلاعات مالی و عملیاتی خود را به‌طور کامل در اختیار همه سهامداران قرار نداده و تنها عده کمی به اطلاعات مهم و نهانی شرکت‌ها دسترسی دارند. این عدم عدالت در بهره‌مندی قانونی از اطلاعات مسائل بسیار زیادی را در گذشته ایجاد کرده است.
به‌طوری که بارها مشاهده شده است که قبل از انتشار اطلاعات بر روی کدال حرکت‌هایی در سهام این شرکت‌ها صورت گرفته و پس از انتشار این اخبار شاهد هیچ واکنش قیمتی نبوده‌ایم . در بدنه بازار بورس از کدال به عنوان قبرستان اطلاعات مرده یاد می‌شود. این معضل در سهام شرکت‌های کوچک و متوسط نیز به وفور دیده شده است. جالب است بدانید که در بازارهای استاندارد و توسعه یافته با نظارت‌های بسیار دقیق به افرادی که دسترسی به اطلاعات نهان و درون شرکتی(Inside Information) دارند، اجازه فعالیت در بازار بورس و بازاری که نهاد مربوطه در آن حضور دارد داده نمی‌شود و چه طنز تلخی است که برخی از مخالفان دامنه نوسان، با وجود ضعف‌های نظارتی مشهود فعلی بازار سرمایه ایران را با بازارهای توسعه یافته مقایسه می‌کنند.
محدودیت دامنه نوسان قیمت مانند ترمزی اجازه نمی‌دهد کسانی که رانت دارند سود زیادی ببرند و سایر افراد بی‌بهره بمانند. به عبارتی دیگر، دامنه نوسان فرصت بیشتری در اختیارعموم افراد قرار می‌دهد تا نرخ انتشار اطلاعات افزایش یافته و افراد بیشتری دسترسی اطلاعاتی پیدا کنند و بتوانند در صورت تحلیل درست از رشد قیمت، کسب سود کنند. کاربرد محدودیت دامنه نوسان در این زمینه نیز نسبی است نه مطلق. برخی از منتقدان و مخالفان محدودیت دامنه نوسان بیان می‌دارند که این محدودیت باعث از بین رفتن کارایی اخبار شده و باعث می‌شود اخبار مثبت به دلیل گذشت زمان کارایی خود را از دست بدهد و تاثیرات واقعی خود را بر سهام شرکت‌ها نگذارد. در پاسخ باید گفت این عدم کارایی، حتی به فرض صحیح بودن، بر اخبار منفی بیشتر تاثیرگذار خواهد بود و گذر زمان باعث عدم کارایی اخبار منفی خواهد شد و از آنجایی که کشور ما متاسفانه تحت تاثیر ریسک‌های سیستماتیک متعدد سیاسی و اقتصادی است اگر بخواهیم از زاویه کمی به مساله بنگریم، تهدیدات اخبار منفی به مراتب بیشتر از مزایای اخبار مثبت است و اتفاقا باید گفت که در اکثر بازارهای جهانی حتی در بازارهای توسعه یافته جهت کنترل ریسک‌های سیستماتیک، قوانین محدود‌کننده داینامیک و استاتیک وضع می‌کنند. لذا این نقد نیز از پشتوانه منطقی قوی برخوردار نیست.
از دیگر نقدهایی که بر قوانین محدود‌کننده دامنه نوسان بیان می‌شود مسائلی مانند کاهش نقدشوندگی بازار است که نقد درستی است. اما اگر بخواهیم منطقی بوده و نفع عامه فعالان به ویژه افراد کم تجربه و ضعیف‌تر بدنه بازار را ذر نظر بگیریم، باید بگوییم مزیت نقد شوندگی در برابر ریسک نابود شدن سرمایه به مراتب کم ارزش‌تر است و یک فرد منطقی شرایطی را ترجیح می‌دهد که سرمایه‌اش از نقد شوندگی پایین‌تری برخوردار باشد ولی با نرخ ضعیف‌تری افت کند. مثال عینی این نکته، محدودیت نامتقارن دامنه نوسان است که سازمان بورس در بهمن سال گذشته بر بازار اعمال کرد.
اگر منصفانه به نتیجه آن بنگریم باید بگوییم نتایج قابل قبولی داشت. در آن زمان مفروضات بازار در ارتباط با نرخ دلار انتظاری اشتباه بود و سازمان با وضع محدودیت نامتقارن به مدت چند ماه برای بازار زمان خرید که بازار مفروضات دلاری خود را در آن زمان اصلاح کند. در آن زمان بدنه موثر بازار مفروضات غیرمنطقی انتظاری از دلار داشت و حتی صحبت از دلار 15 و 17 هزار تومانی بود. فرضی که با گذر زمان مشخص شد که اشتباه است و دلار هیچگاه در طول سال گذشته حتی به آن محدوده نزدیک هم نشد.
این یک مثال بسیار مهم در جهت تبیین اهمیت و لزوم این اختیار نظارتی سازمان ناظر است که می‌تواند مثال‌های بسیار متنوعی از این قبیل را شاهد باشد.
متاسفانه خیلی از فعالان بازار سرمایه می‌گویند نباید محدودیت دامنه نوسان اعمال گردد چون بورس کشورهای دیگر مثلا بورس کشور ایکس محدودیت نوسان ندارد. این امر از اساس اشتباه و از عدم آگاهی ناشی می‌شود. زیرا که اولا این محدودیت‌ها در کشورهای مختلف با تیپ‌ها و کاراکترهایی مختص آن بازارها اعمال می‌گردد و ثانیا از بسیاری ابعاد قیاس بازار سرمایه ایران با بسیاری از کشورها قیاسی مع الفارق است.
به‌طور کلی پرداختن به قوانین نظارتی سازمان ناظر با دید غیر کارشناسی از اساس اشتباه است. چون جواب اکثر نقدهای غیر کارشناسی را قبلا محققان در مقالات مختلف معتبر ارایه کرده‌اند. به عنوان مثال در یک مقاله مربوط به بورس شانگهای اثرات دامنه نوسان در سال‌هایی که این محدودیت اعمال می‌شد و سال‌های بدون محدودیت را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که برای بازارهایی که عمق زیاد ندارند منافع اعمال این محدودیت به معایب آن می‌ارزد. در واقع زمانی که می‌گوییم موافق اعمال دامنه نوسان قیمت هستیم به این معنا نیست که محدودیت دامنه نوسان دارای هیج مشکلی نیست.
مسلما معایب خود را دارد مثلا باعث کاهش نقدینگی بازار می‌شود و قیمت سهام یک شرکت برای روزهای متمادی در صفوف طولانی قفل می‌شود . نکته منفی دیگر اثر آهن‌ربایی (Magnet Effect) است که باعث چسبندگی قیمت به دو عدد محدوده قیمتی می‌شود. به عنوان مثال اگر اثر انتشار خبری بر سهام یک شرکت دو درصد باشد به دلیل این اثر ممکن است شاهد چسبندگی قیمت به محدوده دامنه نوسان و اثر پنج درصدی باشیم .
اما منظور این است که مزیت‌های دامنه نوسان به مضار آن غالب است. در اینکه معایب این محدودیت‌ها را می‌توان با راه‌کارهایی به حداقل رساند، بحثی وجود ندارد ولی اینکه میزان این محدودیت در چه بازه‌ای باید تنظیم شود بسیار جای انتقاد دارد. بخش تحقیق و توسعه سازمان بورس باید در این زمینه فعال‌تر بوده و با گسترش تحقیقات در این رابطه و ارایه طرح‌هایی در این رابطه و همچنین سنجش عملکرد آنها بصورت آزمایشی در مقیاس کوچک‌تر، سعی در بهینه کردن بازه محدودیت دامنه کند و به اعدادی دست پیدا کند که کمترین اثر منفی را بر بازار بگذارد ولی متاسفانه عملکرد سازمان در این رابطه بسیار ضعیف بوده و برای سالیان زیادی بدون توجه به وضعیت بازار و تغییرات عمق بازار این بازه ثابت و بدون تغییر مانده است.
محدودیت دامنه نوسان در برخی از شرایط می‌تواند داینامیک نیز باشد یعنی میزان این محدودیت برای بازه‌های زمانی مختلف متفاوت باشد. مثلا در بورس فرانکفورت از ابزار دیگر رگولاتوری نوسانات بازار یعنی توقف کوتاه‌مدت معاملات بصورت داینامیک استفاده می‌شود. در بورس فرانکفورت اگر نوسانات به عدد دو رقمی برسد برای ۵ دقیقه بازار بسته می‌شود.
به عنوان مثال در ۲۴ جون سال ۲۰۱۶ در زمان برگزیت، بازار فرانکفورت برای دو دقیقه متوقف شد تا کمی رفتار معامله‌گران منطقی شود و کمتر درگیر احساسات زودگذر و زیان بار شوند یا در مثالی دیگر در سال ۲۰۰۸ در بازار کالای آتی امریکا قیمت گندم برای مدت چند روز متمادی تنها مجاز به تغییر ۳۰ سنت بود. زیرا محصولات به دلایل آب و هوایی از بین رفته بودند و درنتیجه عرضه کم شده بود و نهاد نظارتی با بالا بردن محدودیت دامنه نوسان توانست قیمت را از تغییرات زیاد محفوظ نگه دارد.
قوانین محدودیت دامنه نوسان حتی می‌تواند تلفیقی از دامنه‌های داینامیک و استاتیک باشند یا می‌تواند تلفیقی از پارامترهای مختلف باشد یعنی بر اساس فرمولی که از پارامترهای مختلف تشکیل شده مثل حجم معاملات کل بازار، حجم معاملات سهام، تغییرات شاخص کل و... دامنه نوسان بصورت داینامیک تغییر کند. بدین‌ترتیب روزها یا دوره‌هایی که حجم معاملات پایین است دامنه نوسان بازتر می‌شود و نقدشوندگی بازار افزایش پیدا می‌کند و در زمانی که بازار بصورت احساساتی و با حجم بالا در روند صعودی قرار گرفته دامنه نوسان کمتر می‌شود که از حبابی شدن بازار جلوگیری می‌کند. کشف این فرمول‌ها همانطور که گفته شد بر عهده بخش تحقیق و توسعه سازمان است که بعد از انجام آزمایشات و تحقیقات کافی و استناد به توصیه‌های سازمان IOSCO به یک فرمول موثر دست پیدا کند.
پیشنهاد بسیار خوبی که براساس منابع علمی برای کاهش مشکلات فعلی بازار از جمله نقدشوندگی پایین در اثر صف‌های فروش و ایجاد حباب در اثر هیجانات کاذب می‌توان ارایه کرد فراهم کردن امکان انجام معاملات فروش استقراضی یا Short Sell است. اما اینکه آیا در عمل تا چه حد امکان اجرایی دارد نیاز به بررسی بیشتر دارد اما با مشاهده بازارهای با تیپ شخصیتی مشابه بازار ایران که این قابلیت در آنها وجود دارد احتمال اجرای این قابلیت زیاد است. در صورت ایجاد این قابلیت نه تنها دیگر شاهد صفوف خرید و فروش نخواهیم بود بلکه دیگر نگرانی از بابت حبابی شدن بازار نیز وجود نخواهد شد.
در پایان باید بگوییم که در نهایت هرگونه تصمیمی باید بر اساس منافع و حمایت از سهامدارن خرد گرفته شود. سهامدارن خرد تشکیل‌دهنده اصلی بدنه بازار و در واقع سرمایه‌های اصلی بازار سرمایه هستند. سهامدارانی که در سال‌های اخیر دچار آسیب‌های جدی شده‌اند و دیگر توان تحمل زیان بر اثر ضعف‌های مدیریتی را ندارند.
فراموش نکنیم که حذف محدودیت دامنه نوسان می‌تواند باعث تغییرات قیمتی بسیار زیادی در شرایط هیجانی بازار گردد. بدنه بازاری که بخش اعظم آن را افراد آماتور و بی‌تجربه تشکیل داده که به راحتی اسیر انواع سوگیری‌های مالی رفتاری می‌شوند و این امر باعث ایجاد لطمات جبران‌ناپذیری خواهد شد. به عنوان مثال حتی تصور افت سی یا چهل درصدی سرمایه در یک روز بر اساس واکنش‌های غیرمنطقی و احساسی وحشتناک است. دود ریزش و فراری شدن سرمایه از بازار به زیان تک تک فعالان و نهادهای حاضر در بازار است و باید سعی کرد از این سرمایه‌های گرانبها به‌خوبی حفاظت و حراست کرد نه اینکه با اقداماتی نسنجیده مانند تهدیدی بالقوه عمل کرد.
