علیرضا گرشاسبی
صرف نظر از تفاوت در فرم، شکل و میزان تاثیر، تحریمهای وضع شده علیه کشور عمدتاً از سوی آمریکا اعمال شده است. تحریمهای وضع شده این کشور در دو گروه طبقه‌بندی می‌شوند: گروه اول، تحریمهای مرتبط با مصوبات کنگره آمریکا (نظیر: تحریمهای ایران (ISA)، داماتو، IFCA حمایت از آزادی ایران و منع سلاح های کشتار جمعی، IINA منع گسترش سلاح‌های هستهای ایران و عراق، CISADA قانون جامع تحریمها، پاسخگویی و عدم سرمایه‌گذاری ایران و CAATSA مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریمها) (بیش از 60 فقره)؛ گروه دوم، تحریمهای مرتبط با دستورالعمل اجرایی صادره توسط رئیس جمهور آمریکا (بیش از 1400 فقره).
٭ از منظر محتوایی نیز، به طور کلی چهار دسته تحریم، علیه ایران اعمال شده است: «تحریمهای حقوق بشری، موشکی، تروریسم و هستهای.» بخش اعظم و اثرگذار تحریمها بر اقتصاد کشور، ذیل تحریمهای هستهای قرار می‌گیرند. با تصویب برجام و متعاقب آن صدور قطعنامه ۲۲۳۱ در ۲۹ تیر ۱۳۹۴ توسط شورای امنیت، 7 قطعنامه صادره شورای امنیت علیه ایران ملغی و درنتیجه، تحریمهای مرتبط با موضوع هستهای شورای امنیت لغو یا تعلیق شد. اما با خروج یکجانبه ایالات متحده از برجام در 8 می 2018 و متعاقب آن وضع تحریمهای متعددی علیه بخش‌های مختلف اقتصادی و مالی ایران و اشخاص حقیقی و حقوقی، دولت ترامپ در فاصله 3 سال بیش از 700 نهاد حقیقی و حقوقی را تحت عنوان فشار حداکثری مورد تحریم قرار داد که اقتصاد کشور را خصوصاً طی سال‌های 1397 تا 1399 با التهابات زیادی مواجه ساخت. علاوه بر تحریمهای مرتبط با حوزه مالی و حمل‌ونقل دریایی، تحریمهای بخش نفت و پتروشیمی، خودرو، فلزات و مواد معدنی از مهمترین تحریم‌هایی است که در فرمان‌های اجرایی وضع شد.
٭ براساس بررسی‌های آماری، بیشترین تحریمهای سنگین وضع شده توسط آمریکا به ترتیب تعداد 1733 فقره برای ایران، 676 فقره برای سوریه، 419 فقره برای اوکراین، 414 فقره برای کره شمالی، 334 فقره برای روسیه و 333 فقره برای ونزوئلا است؛ ضمن آنکه کشورهای چین، کوبا، بلاروس و هنگ‌کنک هم جزء اهداف تحریمی اخیر آمریکا قرارگرفته‌اند.
٭ حدود 80 درصد از مجموع تحریمهای اعمال شده آمریکا علیه ایران در 12 سال اخیر (دوران اوباما و ترامپ) بوده و به تنهایی 30 درصد از کل تحریمها، در دو سال پایانی دوره ترامپ (سال‌های 2019 و 2020) علیه ایران وضع شده که اکثر این تحریمها در قالب فرمان اجرایی اعمال شده‌اند و لغو آنها تحت‌تاثیر قوانین و اقدامات کنگره قرار ندارد و در حوزه اختیارات رئیس جمهور است. تحریمهای مرتبط با حوزه صنعت، معدن و تجارت جزء این گروه به شمار می‌رود.
پیشنهادات:
۱- فهرست اولویت‌دار پیشنهادی رفع تحریمها در حوزه صنعت، معدن و تجارت عبارتند از:
۲- رفع تحریمهای موضوعی مرتبط با ۱۵ مرداد ۱۳۹۷ (با تاکید بر فلزات، خودسازی، فرش و مواد غذایی)؛
۳- رفع تحریمهای موضوعی مرتبط با ۱۳ آبان سال 1397 (با تاکید بر پتروشیمی، کشتیرانی، بانک و بیمه)؛
۴- فهرست اشخاص حقیقی و حقوقی لیست SDN (با تاکید بر دستورالعمل‌های 13871، 13382 و 13224).
از منظر پیامدها، بی‌شک رفع تحریمها گشایش‌های اقتصادی برای کشور به‌همراه دارد و تعاملات بین‌المللی را به وضعیت عادی نزدیک‌تر می‌کند؛ اما بدون پذیرش قواعد بازی در اقتصاد جهان، بویژه قواعد نظام مالی جهانی، منفعت ایران از شرایط جدید با محدودیت‌هایی همراه است و ممکن است حداکثری و پایدار نباشد. باید توجه داشت که رفع تحریمهای اقتصادی لزوما به‌معنای تمایل نظام مالی جهانی برای گسترش همکاری‌ها با ایران نخواهد بود.
