گلی ماندگار| قدمت حضور کودکان کار در خیابان‌ها و سر چهارراه‌ها شاید به سال‌های سال قبل بازگردد. حداقل 30 سال قبل. در واقع از اواخر دهه 70 بود که حضور این کودکان در خیابان‌های شهر به صورت محسوس دیده می‌شد، البته نه به این میزان که امروز سر هر چهارراه و خیابانی می‌توانی چند تا از آنها را ببینی.
در برخی خیابان‌های شلوغ و جاهای پر رفت و آمد حضور داشتند، از همان قدیم هم فال حافظ می‌فروختند و تکدی‌گری می‌کردند. اما حالا تعدادشان آنقدر زیاد است که دیگر قرار نیست برای پیدا کردن آنها به مرکز شهر بروی یا کوچه و خیابان‌های اصلی شهر را به دنبالشان بگردی، حالا کافی است لحظه‌ای پشت چراغ قرمز یکی از خیابان‌های فرعی و دور افتاده همین پایتخت ترمز کنی، محال است یکی از آنها از راه نرسد و با آبپاش روی شیشه ماشینت آب نپاشد و بابت تمیز کردن آن پول طلب نکند.
این روزها کوچه پس کوچه‌های شهر هم مهمان این کودکان است با کیسه‌های بزرگی بر دوش که در سطل‌های زباله به دنبال روزی‌شان می‌گردند و باری که با خود می‌کشند بسیار سنگین‌تر از وزنی است که دارند. به هر حال این کودکان به هر دلیلی برای کمک به امرار معاش خانواده خود راهی خیابان شده‌اند، آنها کودکی شان را در کوچه پس کوچه‌های این جغرافیا با لقمه‌ای نان تاخت می‌زنند و در این بین هر از گاهی هم ماموران شهرداری یا بهزیستی آنها را جمع می‌کنند و با خود می‌برند و بعد از یک روز هم دوباره بر می‌گردند به همان جایی که بودند. این طرح‌های جمع‌آوری و این همه برنامه‌ریزی‌هایی که انجام می‌شود تا به حال نه تنها نتوانسته از آمار این کودکان کم کند، که شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه تعداد آنها را هر روز بیشتر هم کرده است.
حالا دیگر به قول مسوولان که تا سال‌های پیش معتقد بودند اکثر این کودکان اتباع مهاجر هستند و کودکان ایرانی خیلی کم در آنها دیده می‌شوند، به راحتی می‌توانی افزایش تعداد کودکان ایرانی را در بین این کودکان کار و خیابان ببینی.
تهیه اطلس آسیب‌های اجتماعی کودکان کار و خیابان
حالا سرپرست دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور از تهیه اطلس آسیب‌های اجتماعی کودکان کار و خیابان پس از تکمیل بانک اطلاعاتی خبر می‌دهد، اینکه تهیه این اطلس چقدر می‌تواند در بهبود وضعیت این کودکان موثر باشد چیزی است که باید بعد از اجرایی شدن این طرح تازه به آن رسید.
محمدرضا حیدرهایی در این باره به ایلنا گفت: ما باید بانک جامعی از کودکان کار و خیابان تهیه کنیم و برای این کار باید اطلاعات کودکان ثبت شود که این کار از طریق ثبت اسکن عنبیه انجام می‌شود، از همین رو ثبت اطلاعات کودکان کار و خیابان از طریق ثبت اسکن عنبیه در دستور کار قرار گرفته است. در حال حاضر در ۱۳ استان به صورت پایلوت اطلاعات کودکان از طریق دستگاه عنبیه ثبت شده است و برای آنها کد یونیک تعیین شده است. علت اینکه این استان‌ها انتخاب شده‌اند به این دلیل است که شرایط این استان‌ها برای انجام این طرح نسبت به سایر استان‌ها فراهم‌تر بود و شروع کار در این استان‌ها به این دلیل نبود که کودکان کار و خیابان بیشتری در این استان‌ها حضور دارند.
او با اشاره به تهیه اطلس آسیب‌های اجتماعی در حوزه کودکان کار و خیابان گفت: این اطلس به ما می‌گوید، پراکندگی کودکان کار و خیابان در کدام استان‌ها بیشتر است. همانطور که می‌دانید تعداد زیادی از کودکان کار و خیابان از اتباع سایر کشورها هستند ما اگر بتوانیم این بانک اطلاعاتی را با خرید دستگاه ثبت کد یونیک برای همه استان‌ها تهیه کنیم می‌توانیم متوجه شویم که برخی از کودکان اتباع در کدام استان‌ها بیشتر و در کدام استان‌ها کمتر هستند. در برخی از استان‌های غربی تعداد کودکان اتباع کمتر از استان‌های مرکزی و شرقی است.
حیدرهایی همچنین درباره بودجه سال ۱۴۰۲ در حوزه آسیب‌های اجتماعی در سازمان بهزیستی کشور گفت: مهم‌ترین موضوع در بودجه موضوع توانمندسازی کودکان کار و خیابان است و اینکه اگر ما بخواهیم کودک از خیابان جمع شود و دیگر شاهد حضور او در خیابان برای کار نباشیم باید به سمت توانمندسازی خانواده کودک برویم. اگر بخواهیم خانواده را توانمند کنیم قاعدتا باید هزینه‌های توانمندسازی خانواده را بپردازیم. آن چیزی که در بودجه سال ۱۴۰۲ پیش بینی شده است کفاف توانمندسازی این تعداد از کودکان را نمی‌دهد و ما از نمایندگان مجلس خواهش می‌کنیم که بودجه حوزه آسیب‌ها را حداقل به نحوی افزایش دهند که ما توانایی خارج کردن کودکان از چرخه حمایت و رساندن خانواده‌ها به یک سطحی از توانمندسازی را داشته باشیم تا دیگر شاهد حضور کودک در خیابان برای کار نباشیم.
طرح و شعار چاره کار نیست
پرستو مرادی، روانشناس و فعال حقوق کودکان درباره این طرح تازه به تعادل می‌گوید: مساله این است که شناسایی این کودکان با چه هدفی انجام شود اینکه مسوولان بگویند می‌خواهیم شناسایی کنیم تا بتوانیم خانواده‌ها را توانمندسازی کنیم یک طرف ماجرا است و اینکه واقعا چنین کاری انجام شود طرف دیگر ماجراست. سال‌هاست کسانی که در حوزه حقوق کودکان فعالیت می‌کنند به این مساله اذعان دارند که جمع‌آوری کودکان کار و خیابان تنها زمانی امکان پذیر است که ما بتوانیم خانواده این کودکان را شناسایی کرده طرح توانمندسازی و رفع مشکلات اقتصادی و معیشتی را در مورد آنها اجرایی کنیم تا دیگر نیازی به درآمد اندک کودکان خود نداشته باشند، اما هر بار با طرح جمع‌آوری صورت مساله پاک شده است.
او می‌افزاید: بارها و بارها فعالان حوزه کودک تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه و زیرنظر نهادهای مردمی انجام داده‌اند، نتیجه این تحقیقات در اختیار مسوولان قرار گرفته اما متاسفانه هیچ استفاده مفیدی از آنها نشده است، ما خانواده‌هایی را داریم که برای تامین پول مواد خود کودکشان را اجاره می‌دهند، در واقع باندهای بزرگی در زمینه کودکان کار و خیابان فعالیت می‌کنند که اجازه نمی‌دهند، این منبع درآمد آنها که بسیار هم سود آور است یک جایی از میان برداشته شود.
مشکل با طرح‌های ضربتی حل نمی‌شود
این فعال حقوق کودکان در بخش دیگری از سخنانش می‌گوید: ما قبل از هر چیز باید این کودکان را دسته‌بندی کنیم، به این ترتیب که با شناسایی کودکان کار ببینیم اینها برای چه منظوری به کار گرفته می‌شوند، آیا می‌خواهند به اقتصاد و معیشت خانواده کمک کنند، آیا برای تهیه پول مواد پدر و مادر معتاد خود اجاره داده شده‌اند یا اصلا سرپرستی ندارند و با این باندها زندگی می‌کنند و مجبورند برای گذران زندگی کار کنند. حل کردن مشکل هر کدام از این کودکان زمان زیادی می‌طلبد، اینکه ما بخواهیم با طرح‌های ضربتی معضلی به نام کودکان کار و خیابان را برای همیشه حل و فصل کنیم امکان پذیر نیست و نخواهد بود.
این کودکان نیروی بالقوه آسیب‌های اجتماعی‌اند
امید فردی زاده، کارشناس جامعه‌شناسی نیز درباره معضل کودکان کار و چگونگی حل و فصل آن به تعادل می‌گوید: کودکان کار و خیابان در واقع نیروهای بالقوه برای آسیب‌های اجتماعی هستند. آنها در میان افرادی بزرگ می‌شوند که اغلب دست به بزه‌های اجتماعی می‌زنند، یا معتادند، یا دزدی می‌کنند یا... به هر حال اینها هم می‌توانند در آینده نزدیک از یک نیروی بالقوه به یک نیروی بالفعل برای رفتارهای شرورانه و دست زدن به بزه‌های اجتماعی تبدیل شوند.
او می‌افزاید: اینکه ما بتوانیم این کودکان را شناسایی کنیم و مانع از رشد آنها در چنین محیط‌هایی بشویم کاری بسیار مهم است. اما آیا واقعا تهیه این اطلس با روش‌های درست علمی و جامعه‌شناسی انجام می‌شود یا تنها طرحی است برای شانه خانه کردن از بار مسوولیتی که بر دوش سازمان و نهادهای مرتبط با این کودکان گذاشته شده است.
برخورد قهری ممنوع
این جامعه‌شناس در بخش دیگری از سخنانش می‌گوید: اولین و مهم‌ترین قدمی که باید در تهیه این اطلس برداشته شود، دوری از برخوردهای قهری با این کودکان است. باید به گونه‌ای با آنها رفتار شود که احساس امنیت و آرامش داشته باشند، آنها باید ببینند که مشکلاتشان مورد توجه قرار گرفته. باید اطمینان حاصل کنند که قرار است کاری مفید برای بهبود شرایط آنها صورت بگیرد. مساله مهم دیگر باندهای مافیایی است که این کودکان را استخدام می‌کنند، تا به حال ما هیچ مطلبی درباره این افراد و نحوه عملکرد یا حتی منهدم شدن یکی از این باندها توسط مسوولان نشنیده‌ایم. این باندها به همین راحتی نمی‌گذارند که ما کودکان را از زیر یوغشان بیرون بیاوریم و به یک زندگی دیگر که حق طبیعی شان است عادت دهیم.
او می‌افزاید: افرادی که این باندها را هدایت می‌کنند اغلب کسانی هستند که از دست زدن به هر جنایتی برای حفظ منافع خود ترسی ندارند و به همین دلیل برخورد با آنها به راحتی صورت نخواهد گرفت. مساله اینجاست که حالا پیمانکاران شهرداری هم به این ماجرا اضافه شده‌اند و برای این که سود بیشتری ببرند از کودکان برای کارهای رفتگری و ... در شهرها استفاده می‌کنند. به هر حال دامنه این فساد بسیار گسترده‌تر از آن است که بتوان با تهیه یک اطلس یا طرح‌های جمع‌آوری مانع از رشد بی‌رویه آن در کشور شد.
