آلودگي هوا؛ قاتلي كه هر روز آدم مي‌كشد

مجموعه‌اي از گزارش‌هاي معتبر بين‌المللي ازجمله سازمان جهاني بهداشت، گزارش لنست كانت‌داون (نام يك پروژه بين‌المللي معتبر علمي است كه با مشاركت 100 دانشگاه هرساله وضعيت تأثيرات تغييرات اقليمي بر سلامت انسان را ارزيابي و منتشر مي‌كند) و ارزيابي‌هاي منطقه‌اي نظير آژانس محيط‌زيست اروپا نشان مي‌دهند كه علي‌رغم پيشرفت‌هاي محدود، آلودگي هوا همچنان ميليون‌ها نفر را به كام مرگ مي‌كشاند و پيامدهاي آن فراتر از بيماري‌هاي تنفسي به حوزه‌هايي مانند زوال عقل، سكته، بيماري‌هاي قلبي و حتي كاهش عمر مفيد مي‌رسد.

   7.9ميليون مرگ در يك سال

براساس گزارش جديد State of Global Air 2025، آلودگي هوا مسوول 7.9 ميليون مرگ زودرس در جهان بوده است، از اين تعداد؛ 4.9 ميليون مرگ ناشي از مواجهه با ذرات معلق ريز (PM2.5) در هواي آزاد، 2.8 ميليون مرگ ناشي از آلودگي هوا در محيط‌هاي خانگي، حدود 470 هزار مرگ مرتبط با قرارگيري طولاني‌مدت در معرض اُزن سطح زمين و 626 هزار مرگ مرتبط با آلزايمر كه به آلودگي هوا نسبت داده شده، ثبت شده است.

   از حمله قلبي تا زوال عقل

داده‌هاي سال 2025 نشان مي‌دهد ارتباط آلودگي هوا با بيماري‌هاي غيرواگير بسيار گسترده‌تر از تصورات گذشته است. تحقيقات مورد استفاده در گزارش SoGA و لنست كانت‌داون نشان مي‌دهد كه آلودگي هوا ريسك سكته و حمله قلبي را شديداً افزايش مي‌دهد. در سال 2023 كه آخرين داده‌هاي كامل مرتبط با مرگ‌ومير آلودگي هوا ثبت شده، بيش از 11.6 ميليون سال عمر سالم انسان‌ها به‌دليل بيماري‌هاي ناشي از آلودگي هوا از دست رفته است. افزايش موارد زوال عقل به‌طور مستقيم با قرارگرفتن طولاني در معرض PM2.5 ارتباط دارد.

   اروپا؛ پيشرفت‌هاي قابل‌‌توجه اما همچنان بالاي حد خطر

گزارش آژانس محيط‌زيست اروپا (EEA) منتشرشده در دسامبر 2025 نشان مي‌دهد: تنها در سال 2023، 182 هزار مرگ زودرس در اتحاديه اروپا به آلودگي هوا نسبت داده شده است. با وجود اين رقم بالا، مرگ‌ومير ناشي از آلودگي هوا در اروپا نسبت به 2005 حدود 57درصد كاهش يافته است؛ نتيجه‌اي از سرمايه‌گذاري در انرژي پاك، استانداردهاي سخت‌گيرانه و كنترل صنعتي، با اين حال، 95درصد شهرنشينان اروپا هنوز در معرض سطوحي از آلودگي قرار دارند كه بالاتر از استانداردهاي سخت‌گيرانه سازمان جهاني بهداشت است.

   خاورميانه و بحراني فراگير

مجموعه‌اي از گزارش‌هاي بين‌المللي نشان مي‌دهد خاورميانه همچنان يكي از مناطق بحراني جهان از نظر آلودگي هوا، مرگ‌ومير ناشي از ذرات معلق و افزايش بيماري‌هاي غيرواگير است؛ هرچند برخي كشورها نشانه‌هايي از بهبود را نيز تجربه كرده‌اند. براساس گزارش جهاني وضعيت هوا (SoGA 2025) كه تازه‌ترين داده‌هاي معتبر جهاني درباره كيفيت هوا را ارايه مي‌كند، ميزان مواجهه مردم منطقه با ذرات معلق بسيار ريز (PM2.5) همچنان در سطحي بسيار بالاتر از استانداردهاي سازمان جهاني بهداشت قرار دارد. 

   افزايش هشدارها در شهرهاي بزرگ منطقه

در ماه‌هاي گذشته چندين هشدار جدي درباره وضعيت هوا در شهرهاي خاورميانه صادر شده است. در اول آگوست 2025، بغداد در وضعيت «بسيار خطرناك» قرار گرفت و غلظت PM2.5 در برخي ساعات از 100 ميكروگرم بر مترمكعب فراتر رفت؛ سطحي كه خطر فوري براي سلامت عموم دارد. شهر دوبي نيز در همين دوره با ثبت ميانگين 73 ميكروگرم در وضعيت «ناسالم» قرار گرفت، همچنين تهران طي چند روز متوالي با كاهش شديد كيفيت هوا روبه‌رو شد و نهادهاي بهداشتي هشدارهاي فوري صادر كردند.

   امارات: بهبود قابل‌توجه اما هنوز دور از استاندارد

براساس گزارش جهاني كيفيت هوا 2025، امارات متحده عربي طي يك سال گذشته كاهش قابل‌توجهي در ميانگين آلودگي هواي خود ثبت كرده است، سطح PM2.5 از حدود 43 ميكروگرم به 33.7 ميكروگرم رسيده بيش از 20 درصد بهبود، همين بهبود جايگاه امارات را در رتبه‌بندي جهاني نيز بهتر كرده و به رتبه 17 رسانده است. با اين حال، اين كشور همچنان بسيار بالاتر از استانداردهاي ايمني سازمان جهاني بهداشت قرار دارد و مطالعات اقتصادي نشان مي‌دهد رسيدن به اين استانداردها مي‌تواند سالانه صدها ميليون دلار هزينه‌هاي نظام سلامت را كاهش دهد.

   چشم‌انداز منطقه: تركيبي از پيشرفت و بحران

بر اساس گزارش «شاخص عمر مفيد بر اثر آلودگي هوا» (AQLI)، بسياري از كشورهاي خاورميانه و شمال آفريقا در صورت تطبيق با استانداردهاي WHO مي‌توانند به‌طور متوسط 2 تا 3 سال به اميد زندگي شهروندان خود بيفزايند. در عين حال، منطقه همچنان مستعد توفان‌هاي گردوخاك، موج‌هاي گرمايي، شهرنشيني بي‌ضابطه و آلاينده‌هاي صنعتي است؛ عواملي كه پاك‌سازي هوا را به چالشي جدي تبديل كرده‌اند.

   سازمان جهاني بهداشت: 7ميليون مرگ سالانه و نياز فوري به اقدام

سازمان جهاني بهداشت در گزارش‌هاي به‌روزشده سال 2025 خود اعلام كرده است: آلودگي هوا همچنان سالانه 7 ميليون مرگ قابل پيشگيري ايجاد مي‌كند. بيش از 99درصد جمعيت جهان در هوايي زندگي مي‌كنند كه كيفيت آن پايين‌تر از استانداردهاي مورد توصيه سازمان جهاني بهداشت است. در فوريه 2025، WHO يك «پايگاه داده جهاني استانداردهاي كيفيت هوا» منتشر كرد كه نشان مي‌دهد تعداد كشورهايي كه استانداردهاي ملي براي آلودگي وضع كرده‌اند 17درصد افزايش يافته است. در اقدامي بي‌سابقه، در مارس 2025 بيش از 47 ميليون نفر شامل پزشكان، بيماران، متخصصان و جوامع مدني در يك كمپين جهاني براي فشار به دولت‌ها جهت اقدام فوري براي هواي پاك مشاركت كرده‌اند.

   بحران در كشورهاي كم‌درآمد؛ بيشترين قربانيان، كمترين سهم در انتشار

در گزارش SoGA (يك گزارش سالانه معتبر و بين‌المللي درباره وضعيت آلودگي هوا در جهان و اثرات آن بر سلامت انسان) آمده است: بيش از 90درصد مرگ‌هاي ناشي از آلودگي هوا در كشورهاي كم‌درآمد و با درآمد متوسط رخ مي‌دهد. اين كشورها سهمي بسيار كمتر در انتشار تاريخي آلاينده‌ها و گازهاي گلخانه‌اي داشته‌اند اما بيشترين آسيب را مي‌بينند. در بسياري از مناطق جهان، استفاده از سوخت‌هاي بي‌كيفيت، خودروهاي فرسوده، نيروگاه‌هاي قديمي و پخت‌وپز با چوب يا زغال، عامل اصلي آلودگي و مرگ‌ومير است.