جنگلها زير فشار كمآبي و سوءمديريت
در سالهاي اخير، گسترش آتشسوزيهاي جنگلي به يكي از مهمترين تهديدهاي زيستمحيطي ايران و جهان تبديل شده است؛ تهديدي كه نهتنها منابع طبيعي و تنوع زيستي را در معرض نابودي قرار ميدهد، بلكه امنيت آبي، كيفيت خاك، پايداري اقليم و حتي سلامت جوامع انساني را نيز به خطر مياندازد.
در سالهاي اخير، گسترش آتشسوزيهاي جنگلي به يكي از مهمترين تهديدهاي زيستمحيطي ايران و جهان تبديل شده است؛ تهديدي كه نهتنها منابع طبيعي و تنوع زيستي را در معرض نابودي قرار ميدهد، بلكه امنيت آبي، كيفيت خاك، پايداري اقليم و حتي سلامت جوامع انساني را نيز به خطر مياندازد. آتشسوزي جنگلهاي «اليت» در روزهاي اخير بار ديگر حساسيت اين موضوع را براي افكار عمومي زنده كرد. منطقهاي كه تا چند دهه پيش در ماه آذر پوشيده از برف و آب جاري بود، اكنون به دليل گرمايش جهاني، كاهش بارندگي و خشكسالي گسترده در شمال كشور، در برابر كوچكترين جرقه آسيبپذير شده است. آتش اليت به شكلي رخ داد كه بسياري از كارشناسان آن را «بيسابقه» يا دستكم «غيرمعمول» توصيف كردند؛ آتشي كه بهصورت سطحي گسترش يافت و خوشبختانه بخش زيادي از درختان توانستند از آن جان سالم به در ببرند اما همين رخداد نشان داد كه شرايط اقليمي شمال كشور به سرعت در حال تغيير است و حريق ديگر پديدهاي مختص تابستانهاي خشك و طولاني نيست، بلكه ممكن است در هر زمان از سال رخ دهد.
تغيير الگوي آتشسوزيها و ناتواني اكوسيستم در بازيابي طبيعي
معاون آموزش و مشاركتهاي مردمي سازمان حفاظت محيط زيست به ايسنا گفت: بيش از 90 درصد آتشسوزيها منشا انساني دارند. هادي كيادليري با اشاره به ثبت سالانه 18 هزار آتشسوزي در جنگلها و مراتع كشور افزود: آتشسوزيها ديگر فصلي نيستند و اكوسيستم بدون حمايت نميتواند با اين شرايط مقابله كند. در گذشته آتشسوزيها عمدتا محدود به بازههاي زماني مشخصي بودند و اكوسيستم فرصت احياي طبيعي داشت. اما اكنون شدت و گستره آنها به حدي رسيده كه جنگلها و مراتع تحت فشار دايمي قرار گرفتهاند. اكوسيستم بدون حمايت نميتواند اين حجم از تنش را تاب بياورد. او اضافه كرد: تغييرات اقليمي با افزايش دما، كاهش رطوبت و افزايش بادهاي گرم، شرايط را براي گسترش سريعتر آتش فراهم كرده است.
نقش عوامل انساني و ضرورت اصلاح رفتار در طبيعت
كيادليري با اشاره به اينكه بيش از 90 درصد آتشسوزيها منشا انساني دارند، گفت: در بسياري از موارد يك اشتباه كوچك، يك سهلانگاري يا يك رفتار نادرست در طبيعت مثل رها كردن زباله يا روشن كردن آتش در زمان نامناسب، ميتواند به يك فاجعه زيستمحيطي تبديل شود. او تاكيد كرد: افزايش حضور انسان در جنگلها، گسترش گردشگري بدون آموزش و نبود فرهنگ صحيح استفاده از طبيعت، احتمال وقوع حريق را در همه فصول بالا ميبرد. كيادليري هشدار داد كه اگر الگوي رفتاري مردم اصلاح نشود، حتي بهترين تجهيزات اطفا هم نميتوانند خسارتها را كاهش دهند.
انتقاد از مديريت سنتي و نياز به تغيير رويكرد ملي
معاون آموزش و مشاركتهاي مردمي سازمان حفاظت محيط زيست با انتقاد از رويكرد سنتي كه تنها بر «خاموش كردن آتش پس از وقوع» تكيه دارد، گفت: تا زماني كه حريق رخ ندهد، اقدام عملي صورت نميگيرد و همين تاخير باعث گسترش آتش و دشواري مديريت آن ميشود. او افزود: مديريت آتش بايد از مرحله پيشگيري آغاز و برنامهريزيها بايد در دو سطح كوتاهمدت و بلندمدت انجام شود. به گفته او، نبود هماهنگي ميان دستگاهها، كمبود تجهيزات استاندارد و آموزش ناكافي نيروهاي محلي، مديريت بحران را دشوارتر كرده است. كيادليري تاكيد كرد كه يك ساختار يكپارچه و هماهنگ از سطح ملي تا محلي ضروري است تا بتوان در برابر آتشسوزيهاي فزاينده مقاومت كرد.
هشدار درباره بحران آب در شمال كشور
اين متخصص منابع طبيعي در ادامه با اشاره به تغييرات عميق هيدرولوژيكي شمال كشور گفت: خشكسالي از ارتفاعات شروع شده است. يخچالهاي كوچك و دايمي از بين رفتهاند و رودخانههاي دايمي در حال تبديل شدن به رودخانههاي فصلي هستند. او هشدار داد: نبايد تصور شود شمال كشور به دليل بارندگيهاي بالا هميشه از كمآبي مصون خواهد بود. به گفته او، خشكي آرامآرام در حال گسترش است و در آينده شهرهاي پاييندست با كمبود جدي آب مواجه خواهند شد. لذا بايد همين امروز براي اين بحران برنامهريزي كرد، نه زماني كه مشكلات به مرحله اضطرار برسند.
اهميت آموزش، توانمندسازي مردم و ايجاد پايگاه تخصصي چالوس
كيادليري در ادامه از راهاندازي پايگاه آموزش اطفاي حريق جنگلها در چالوس خبر داد و گفت: اين پايگاه قرار است نيروهاي متخصص، گروههاي مردمي، جنگلبانان و محيطبانان را آموزش دهد. او توضيح داد: تمام افراد آموزشديده در سامانهاي ثبت خواهند شد تا در مواقع اضطراري قابل فراخوان باشند. به گفته او، مردم بزرگترين سرمايه محيط زيست هستند و اگر آموزش ببينند، ميتوانند نقشي كليدي در مهار آتشها ايفا كنند. كيادليري همچنين تاكيد كرد كه مديريت عرصههاي طبيعي بايد بر پايه پيشگيري باشد، زيرا طي 10 سال گذشته سالانه بين 18 هزار تا 60 هزار هكتار از جنگلها و مراتع كشور در آتش سوخته است و اين روند رو به افزايش است.
