تورم لبنيات و حذف خاموش تغذيه سالم
اين اولين‌بار نيست كه وعده اجراي شدن طرح تغذيه سالم در مدارس با توزيع شير روزانه بين دانش‌آموزان به دلايل مختلف اجرايي نمي‌شود و مسوولان هم هر بار بهانه‌اي براي شانه خالي كردن از بار مسووليت ارائه مي‌دهند.
وقتي فاصله بخشنامه و اجرا زياد است
گلي ماندگار|
اين اولين‌بار نيست كه وعده اجراي شدن طرح تغذيه سالم در مدارس با توزيع شير روزانه بين دانش‌آموزان به دلايل مختلف اجرايي نمي‌شود و مسوولان هم هر بار بهانه‌اي براي شانه خالي كردن از بار مسووليت ارائه مي‌دهند. در روزهاي گذشته مدير دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت در مصاحبه‌اي ذكر واژه «كم برخوردار» را علت اصلي اجرايي نشدن اين برنامه در تمامي مدارس كشور دانسته و عنوان كرده با ذكر اين واژه در رديف بودجه وزارت آموزش و پرورش موظف است تنها در مناطقي كه وضعيت تغذيه دانش‌آموزان به لحاظ فقر مناسب نيست اين طرح را اجرا كند! احمد اسماعيل‌زاده، درباره آخرين وضعيت اجراي برنامه شير مدارس توضيح داد: بودجه مورد نياز برنامه شير مدارس در قانون برنامه بودجه لحاظ شده و در اختيار وزارت آموزش‌وپرورش قرار گرفته است. همچنين برگزاري جلسات «كميته علمي شير مدارس» در وزارت بهداشت از ارديبهشت ماه با هدف بررسي چالش‌هاي برنامه شير مدارس آغاز شد و آيين‌نامه اجرايي شير مدارس را به دانشگاه‌هاي علوم‌پزشكي و ادارات كل آموزش‌وپرورش در مرداد ماه ابلاغ كرديم. او با بيان اينكه اثربخشي برنامه شير مدارس براي وزارت بهداشت حائز اهميت است، گفت: اواخر شهريور ماه، دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت در نامه‌اي خطاب به تمام دانشگاه‌هاي علوم‌پزشكي كشور درخواست كرد كه اطلاعات پايه مربوط به برنامه شير مدارس مانند قد و وزن دانش‌آموزان را پيش از اجراي برنامه جمع‌آوري كنند. همچنين از دانشگاه‌ها خواسته‌ايم كه اطلاعات مربوط به قد و وزن دانش‌آموزان را پس از اجراي برنامه شير مدارس يعني در ارديبهشت ماه جمع‌آوري كنند تا ميزان اثربخشي اين برنامه مشخص شود.
واژه «كم‌برخوردار» علت تاخير اجراي برنامه شير مدارس
اسماعيل‌زاده با بيان اينكه وزارت آموزش‌وپرورش پيگير اجراي برنامه شير مدارس است، توضيح داد: وزارت آموزش‌وپرورش، ذكر واژه «كم‌برخوردار» در قانون بودجه سالانه توسط مجلس شوراي اسلامي را علت تاخير اجراي برنامه شير مدارس مي‌داند. به اذعان مسوولان وزارت آموزش و پرورش، آنها به استناد واژه كم‌برخوردار در ارتباط با اجراي برنامه شير مدارس در قانون بودجه موظف هستند كه اين برنامه را فقط در مناطق كم‌برخوردار اجرا كنند.
افزايش قيمت لبنيات و عدم ارائه شير با قيمت توافق شده
مدير دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت با بيان اينكه تغيير قيمت لبنيات چالش اصلي اجراي برنامه شير مدارس است، تصريح كرد: متاسفانه، قيمت لبنيات طي يك ماه گذشته چندين‌بار گران شده كه اين موضوع به دلايل مختلف است. اوايل مهر ماه، وزارت آموزش‌وپرورش و انجمن صنايع لبني توافق كرده بودند كه شير با قيمت مناسب در اختيار وزارت آموزش‌وپرورش قرار بگيرد. قيمت‌هاي محصولات لبني طي دو، سه ماه گذشته افزايش چشمگيري يافته و به همين دليل انجمن صنايع لبني حاضر نيست كه شير را با قيمت توافق شده در اختيار وزارت آموزش و پرورش قرار بدهد.
سلامت دانش‌آموزان زير سايه تورم
دكتر فرح تبريزي، متخصص كودكان و كارشناس تغذيه در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: حذف يا اجرا نشدن اين طرح، تنها حذف يك وعده خوراكي نيست؛ بلكه اقدامي است كه بر رشد جسمي و ذهني كودكان اثر مستقيمي مي‌گذارد. او مي‌افزايد: شير پركلسيم‌ترين و يكي از كامل‌ترين منابع پروتئين حيواني است. براي كودكان در سنين مدرسه، مصرف روزانه شير نقش بسيار مهمي در رشد قدي، تشكيل استخوان‌ها، تقويت سيستم ايمني و جلوگيري از فقر ريزمغذي‌ها دارد. وقتي قيمت لبنيات بالا مي‌رود، خانواده‌ها معمولا اولين چيزي كه از رژيم غذايي حذف مي‌كنند، شير است. اين متخصص توضيح مي‌دهد: بسياري از دانش‌آموزان در مناطق محروم، تنها منبع ثابت لبنيات را از طريق طرح شير مدارس دريافت مي‌كردند و اكنون اين منبع نيز از بين رفته است. از سوي ديگر در سال‌هاي اخير شيوع كم‌خوني، كمبود ويتامين D و مشكلات رشد در كودكان افزايش يافته است. وقتي شير مدارس حذف مي‌شود، اين مشكلات در نسل آينده تشديد خواهد شد. دكتر تبريزي در ادامه با اشاره به افزايش خريد ميان‌وعده‌هاي ناسالم مثل چيپس، پفك، نوشابه‌هاي انرژي‌زا و خوراكي‌هاي بسيار شيرين مي‌گويد: وقتي مدرسه تغذيه سالم ارايه نمي‌دهد و خانواده‌ها هم توان خريد ميان‌وعده سالم ندارند، بچه‌ها به سمت گزينه‌هاي ارزان اما پركالري و كم‌ارزش غذايي مي‌روند. اين يعني افزايش چاقي، افزايش پوسيدگي دندان، و در مواردي حتي كاهش انرژي و تمركز در كلاس.
دانش‌آموزان در ميدان فقر غذايي از تمركز تا سلامت
او مي‌افزايد: معلمان مدارس دولتي در مناطق محروم گزارش مي‌دهند كه بسياري از دانش‌آموزان با شكم خالي به مدرسه مي‌آيند. برخي از آنها حتي صبحانه‌اي دريافت نمي‌كنند و گاهي تنها يك بيسكویيت ساده در كيف دارند. اين مساله هم سلامت جسمي كودكان را تهديد مي‌كند و هم در ميزان يادگيري آنها تاثير مستقيم دارد. اين كارشناس تغذيه ادامه مي‌دهد: امروز در شرايطي كه لبنيات به يكي از گران‌ترين گروه‌هاي غذايي تبديل شده و مصرف آن در خانوارهاي كم‌درآمد به پايين‌ترين حد رسيده، اهميت توزيع شير در مدارس بيش از هر زمان ديگري احساس مي‌شود. اما اجراي طرح تغذيه سالم و توزيع شير بين دانش‌آموزان تنها چند روز پس از بازگشايي مدارس به حاشيه رفت. تبريزي اظهار مي‌دارد: مطالعات جهاني نشان مي‌دهد كه فقر تغذيه‌اي به افت يادگيري، حواس‌پرتي، كاهش مشاركت در كلاس و حتي كاهش انگيزه براي ادامه تحصيل منجر مي‌شود. حذف طرح‌هاي غذايي مدرسه‌اي، معمولا اثرات نامحسوس اما عميقي بر عملكرد تحصيلي دارد. او در پايان مي‌گويد: به اين ترتيب سلامت دانش‌آموزان هم به نوعي قرباني تورمي شده كه اين روزها بر زندگي مردم سايه انداخته و آنها را از تامين ابتدايي‌ترين نيازهايشان باز داشته است.
اهداف دولت
چشم‌اندازي كه با كمبود بودجه محو شد
نكته اينجاست كه طرح تغذيه سالم در مدارس، بخشي از سندهاي بالادستي حوزه سلامت و آموزش است. دولت سه هدف اصلي را براي اجراي اين برنامه عنوان كرده بود:
1- كاهش سوءتغذيه و فقر غذايي در ميان دانش‌آموزان كم‌برخوردار.
2- تقويت تمركز، افزايش توان يادگيري و ارتقاي بهره‌وري آموزشي.
3- افزايش مصرف لبنيات در جامعه و حمايت از توليد داخلي.
اما اين اهداف هيچ‌كدام محقق نشدند. حتي بخش حمايتي طرح كه قرار بود در مناطق محروم با شدت بيشتري اجرا شود نيز به دليل نبود بودجه عملي نشد.
افزايش قيمت لبنيات
نقطه پايان يك طرح قديمي
يكي از مهم‌ترين دلايل شكست دوباره اين طرح، افزايش قيمت لبنيات است. شير و ديگر محصولات لبني نسبت به بسياري از كالاهاي ديگر جهش قيمتي بيشتري داشته‌اند. خانواده‌ها كه پيش‌تر حداقل روزانه يك يا دو ليوان شير براي فرزندان خود تهيه مي‌كردند، اكنون توان خريد خود را به‌شدت از دست داده‌اند. مسعود مبيني، كارشناس اقتصادي نيز در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: در سال‌هاي اخير تورم لبنيات به‌طور مداوم از متوسط تورم غذايي بالاتر بوده است. اين يعني شير و ماست و پنير، بيش از ساير خوراكي‌ها از سفره مردم حذف شده‌اند. دولت براي اجراي طرح شير مدارس بايد رقم بسيار بالايي را براي خريد تضميني اختصاص مي‌داد. اما منابع عمومي تحت فشار است و هزينه‌هايي مثل اين در ليست اولويت‌ها حذف شده‌اند. او مي‌افزايد: نگاه دولت‌ها به چنين طرح‌هايي، كوتاه‌مدت و كاملا بودجه‌محور است. در حالي كه تغذيه كودكان يك سرمايه‌گذاري بلندمدت محسوب مي‌شود. وقتي امروز شيري كه بايد به دانش‌آموز برسد حذف مي‌شود، در واقع هزينه‌هاي درماني و ضعف نيروي انساني در سال‌هاي آينده چند برابر خواهد شد. اين كارشناس اقتصادي اظهار مي‌دارد: نحوه تأمين بودجه نيز دچار ابهام است. برخي بودجه را از محل يارانه‌ها پيشنهاد كرده‌اند، برخي از بودجه آموزش و پرورش، برخي ديگر از اعتبارات سلامت. اما هيچ‌يك به مرحله تخصيص نرسيده و همين تعلل باعث شده تا مدارس بدون دستور اجرايي باقي بمانند.
جاي خالي تخصيص بودجه
يك كارشناس آموزش نيز در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: هر سال اين طرح تكرار مي‌شود اما تخصيص بودجه آن بسيار محدود است. وقتي بودجه‌اي برسد، طرح در حد چند نوبت شير توزيع مي‌شود و آن را به عنوان اجراي طرح اعلام مي‌كنند. در حالي كه برنامه واقعي چيزي در حدود ۷۰ تا ۹۰ نوبت در سال است. او تأكيد مي‌كند: مهم‌ترين مشكل، نبود اراده جدي در سطح سياستگذاري است. تا زماني كه سلامت دانش‌آموزان اولويت نباشد، شير مدارس هميشه آخرين گزينه خواهد بود.
وقتي فاصله بخشنامه و اجرا زياد است
در بسياري از گزارش‌هاي ميداني، مديران مدارس از نبود دستور شفاف، نبود بودجه، و نبود سازوكار اجرايي گلايه دارند. برخي مي‌گويند كه «تنها يك نامه آمده كه طرح قرار است اجرا شود» اما هيچ توضيحي درباره زمان، نوع بسته، نحوه خريد يا توزيع ارائه نشده است. به اين ترتيب بر اساس اخبار دريافتي توزيع شير مدارس در بسياري از استان‌ها هنوز آغاز نشده است، در برخي مناطق از ابتداي سال تاكنون تنها يك يا دو بار توزيع شير صورت گرفته و برخي مدارس هم به دلايل نامعلوم از ليست حذف شده‌اند. بنا به گفه بسياري از كارشناسان اين نابرابري در اجراي طرح، خود به شكاف بيشتر در سلامت و رفاه كودكان منجر شده است. اين مساله عواقبي چون افزايش سوءتغذيه در بين دانش‌آموزان، كاهش انرژي و تمركز، افزايش هزينه‌هاي درماني آينده و ناديده گرفتن بيش از پيش عدالت آموزشي را به دنبال خواهد داشت. در واقع هزينه نكردن براي كودكان، به معناي هزينه‌سازي براي آينده است. در شرايطي كه فقر غذايي و حذف لبنيات از سفره خانواده‌ها رو به افزايش است، اجراي طرح شير مدارس بيش از هر زمان ديگري ضروري است. اما به نظر مي‌رسد تا زماني كه نگاه تصميم‌گيران به حوزه سلامت كودك تغيير نكند، اين طرح همچنان روي كاغذ خواهد ماند.
