تامين شيرخشك درماني از بازار سياه؛ قيمت 3 تا 4 ميليون تومان
در سال‌هاي اخير، سياست‌هاي جمعيتي كشور بيش از پيش بر تشويق به فرزندآوري و افزايش نرخ تولد متمركز شده است.
تقويت زيرساخت‌هاي بهداشتي و رفاهي براي افزايش جمعيت ضروري است
گلي ماندگار|
در سال‌هاي اخير، سياست‌هاي جمعيتي كشور بيش از پيش بر تشويق به فرزندآوري و افزايش نرخ تولد متمركز شده است. اما يكي از مهم‌ترين چالش‌هايي كه اين سياست‌ها با آن روبرو هستند، فراهم نبودن زيرساخت‌هاي لازم براي حمايت از خانواده‌ها و تأمين نيازهاي حياتي نوزادان و كودكان است. كمبود شيرخشك درماني يكي از ملموس‌ترين نمونه‌هاي اين كمبود زيرساختي به شمار مي‌رود؛ مشكلي كه نه‌تنها سلامت نوزادان را تهديد مي‌كند، بلكه فشار رواني و اقتصادي سنگيني را بر خانواده‌ها تحميل مي‌نمايد. شيرخشك درماني نوعي محصول تخصصي است كه براي نوزادان با شرايط خاص پزشكي مانند آلرژي به پروتئين شير گاو، نارسايي‌هاي گوارشي، ناتواني در هضم لاكتوز يا مشكلات متابوليك تجويز مي‌شود. اين نوع شير خشك با شير خشك معمولي متفاوت بوده و اغلب با فرمولاسيون خاص و قيمت بالاتري توليد مي‌شود. براي بسياري از خانواده‌ها، اين محصول نه يك انتخاب، بلكه يك ضرورت حياتي براي بقاي نوزاد است. كمبود آن در بازار، عملا مي‌تواند جان برخي نوزادان را به خطر بيندازد.
دشواري دسترسي به شيرخشك درماني در كشور
با وجود اهميت اين موضوع، گزارش‌هاي ميداني از شهرهاي مختلف كشور نشان مي‌دهد كه دسترسي به شير خشك درماني در ماه‌هاي اخير دشوارتر شده است. خانواده‌ها ناچارند ساعت‌ها در صف داروخانه‌ها بايستند، از يك شهر به شهر ديگر سفر كنند يا به بازار سياه با قيمت‌هاي چندبرابري روي بياورند. اين در حالي است كه بسياري از خانواده‌ها در شرايط اقتصادي دشوار، توان پرداخت چنين هزينه‌هايي را ندارند. اين وضعيت باعث شده كه برخي خانواده‌ها به اجبار از جايگزين‌هاي نامناسب يا شير خشك‌هاي معمولي استفاده كنند كه مي‌تواند عوارض جدي براي سلامت نوزاد به همراه داشته باشد.
در واقع، كمبود شير خشك درماني تنها يك نشانه از يك مشكل بزرگ‌تر است: نبود يك نظام كارآمد براي تأمين نيازهاي اساسي خانواده‌ها در راستاي سياست‌هاي جواني جمعيت. در شرايطي كه مسوولان بر افزايش نرخ زاد و ولد تأكيد دارند، انتظار مي‌رود كه زيرساخت‌هاي مرتبط با بهداشت، تغذيه و مراقبت از كودكان نيز متناسب با اين هدف تقويت شود. اما واقعيت اين است كه نبود برنامه‌ريزي دقيق، ضعف در زنجيره تأمين، نوسانات ارزي و وابستگي به واردات، باعث شده كه تأمين اين محصولات همواره با بحران‌هايي دوره‌اي مواجه شود. بهاره نادري، كارشناس سلامت و تغذيه، در گفت‌وگو با «تعادل» تأكيد مي‌كند كه مساله كمبود شيرخشك درماني صرفايك مشكل لحظه‌اي يا محدود به چند استان نيست، بلكه نشانه‌اي از يك ضعف ساختاري در سيستم تأمين و توزيع محصولات ضروري براي كودكان است. او مي‌گويد: ما نمي‌توانيم سياست‌هاي افزايش جمعيت را بدون در نظر گرفتن نيازهاي اوليه نوزادان و كودكان پيش ببريم. هر خانواده‌اي كه فرزنددار مي‌شود، در واقع به حمايت‌هاي پايدار دولت در حوزه سلامت، تغذيه و امنيت دارويي نياز دارد. وقتي حتي يك محصول حياتي مانند شير خشك درماني به سختي در دسترس است، خانواده‌ها احساس بي‌اعتمادي و ناامني مي‌كنند. اين موضوع مي‌تواند انگيزه فرزندآوري را به‌شدت كاهش بدهد. او مي‌افزايد: نوزاداني كه نيازمند شير خشك درماني هستند، اغلب در گروه‌هاي پرخطر قرار دارند و حساسيت بدن آنها به تغيير رژيم غذايي بسيار بالاست. استفاده از جايگزين نامناسب مي‌تواند منجر به مشكلاتي مانند سوءتغذيه، كم‌وزني، آسيب‌هاي گوارشي يا حتي شوك آلرژيك شود. اين كارشناس اظهار مي‌دارد: كمبود اين محصول در بازار نه‌تنها از منظر بهداشتي، بلكه از نظر حقوق كودك نيز قابل نقد است. دولت بايد مسووليت تأمين نيازهاي حياتي نوزادان را به عنوان بخشي از حقوق اساسي آنان بپذيرد.
عوامل متعددي باعث بروز اين مشكل شده اند
نادري در بخش ديگري از سخنان خود عوامل متعددي را در بروز اين مشكل دخيل مي‌داند و مي‌گويد: بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه مشكلات واردات، كاهش ارز تخصيصي براي كالاهاي اساسي، و نبود حمايت از توليد داخلي، از عوامل اصلي ايجاد اين بحران است. بسياري از كارخانه‌هاي داخلي توانايي توليد شير خشك درماني با كيفيت جهاني را ندارند يا براي تأمين مواد اوليه با مشكلات جدي مواجه هستند. از سوي ديگر، روند توزيع اين محصولات نيز با مشكلاتي چون احتكار، فروش خارج از شبكه و نبود نظارت كافي همراه است. او مي‌افزايد: در چنين شرايطي، خانواده‌ها به‌خصوص آنهايي كه در مناطق دورافتاده يا كم‌برخوردار زندگي مي‌كنند، بيشترين آسيب را مي‌بينند. براي آنها دسترسي به شيرخشك درماني، نه‌تنها از نظر مالي، بلكه از نظر جغرافيايي نيز دشوار است. اين موضوع عملانابرابري در دسترسي به خدمات و محصولات سلامت‌محور را تشديد مي‌كند. نادري با تاكيد بر ضرورت ايجاد يك نظام پايدار و شفاف براي تأمين شير خشك درماني مي‌گويد: اين نظام بايد شامل حمايت از توليد داخلي با كيفيت استاندارد، ايجاد ذخاير استراتژيك، تخصيص ارز پايدار براي واردات، و توزيع عادلانه از طريق شبكه‌هاي نظارتي دقيق باشد. بدون چنين اقدامات زيرساختي، هرگونه سياست تشويقي براي فرزندآوري، در عمل با بي‌اعتمادي و مقاومت خانواده‌ها مواجه خواهد شد.
تقويت زيرساخت‌هاي بهداشتي و رفاهي براي افزايش جمعيت ضروري است
اين كارشناس سلامت در پايان خاطرنشان مي‌كند: در نهايت، بايد پذيرفت كه جواني جمعيت صرفا يك شعار يا يك هدف آماري نيست، بلكه فرآيندي پيچيده و چندبعدي است كه به حمايت‌هاي گسترده در حوزه‌هاي مختلف نياز دارد. كمبود شير خشك درماني، هشداري جدي است كه نشان مي‌دهد اگر زيرساخت‌هاي بهداشتي و رفاهي تقويت نشوند، سياست‌هاي جمعيتي نه‌تنها به موفقيت نمي‌رسند، بلكه مي‌توانند پيامدهاي معكوس نيز به همراه داشته باشند. به بيان ساده، آينده جمعيت كشور در گروی سلامت امروز كودكان است و اين سلامت، بدون تأمين نيازهاي ابتدايي آنان، هرگز تضمين نخواهد شد.
قفسه داروخانه‌ها خالي از شيرخشك‌هاي درماني است
طبق گزارش خانواده‌ها، چند ماهي است كه برخي برندهاي اصلي شير خشك درماني به‌طور كامل از قفسه‌هاي داروخانه‌ها ناپديد شده‌اند. تلاش براي يافتن حتي يك قوطي شير خشك در شهرهاي بزرگ نيز اغلب بي‌نتيجه مي‌ماند و در شهرستان‌ها اوضاع به‌مراتب وخيم‌تر است. داروخانه‌ها معمولاً تنها پاسخ مي‌دهند: «موجود نيست» يا «سهميه به ما نداده اند».
بازار سياه شيرخشك‌هاي درماني
كمبود اين محصولات، بازار سياه پررونقي ايجاد كرده است. برخي افراد با خريد عمده از داروخانه‌ها يا واردات غيررسمي، شير خشك درماني را با قيمت‌هاي سرسام‌آور - گاهي تا پنج برابر قيمت اصلي - به خانواده‌هاي مستأصل مي‌فروشند. اين وضعيت، علاوه بر فشار مالي شديد، باعث افزايش احتمال خريد محصولات تقلبي يا تاريخ‌گذشته مي‌شود كه سلامت كودكان را بيش از پيش به خطر مي‌اندازد.
روايت يك مادر
مريم، مادر يك كودك ۸ ماهه مبتلا به آلرژي شديد پروتئين گاوي، با صدايي بغض‌آلود مي‌گويد: «پسرم فقط يك نوع شير خشك خاص را مي‌تواند بخورد. وقتي موجودي خانه تمام شد، چهار روز تمام در تهران و كرج دنبالش گشتم. آخرش مجبور شدم از يك واسطه بخرم، آن‌هم با سه برابر قيمت. اگر نمي‌خريدم، بچه‌ام يا بايد بستري مي‌شد يا از گرسنگي بي‌حال مي‌افتاد. اين درد بزرگي است كه يك مادر بداند غذاي بچه‌اش در كشورش پيدا نمي‌شود.»
علت‌ها؛ از تحريم تا مديريت داخلي
كارشناسان حوزه دارو و تغذيه عوامل متعددي را براي اين كمبود برمي‌شمرند. تحريم‌هاي اقتصادي، محدوديت‌هاي واردات مواد اوليه يا محصولات آماده، مشكلات تخصيص ارز ترجيحي و نوسانات بازار ارز، از جمله موانع جدي تأمين اين كالاها هستند. همچنين، برخي معتقدند كه ضعف در سيستم توزيع و نبود نظارت كافي بر بازار، باعث شده تا محصولات كمياب به جاي رسيدن به خانواده‌هاي نيازمند، سر از انبار دلالان درآورد.
پيامدهاي بهداشتي و رواني
نبود شيرخشك درماني نه‌تنها تهديدي جدي براي سلامت جسماني كودكان است، بلكه فشار رواني سنگيني بر خانواده‌ها تحميل مي‌كند. والدين اين كودكان غالبابا اضطراب دائمي زندگي مي‌كنند كه نكند موجودي شيرخشك تمام شود و جان فرزندشان به خطر بيفتد. اين اضطراب مزمن مي‌تواند به افسردگي، فرسودگي رواني و حتي مشكلات خانوادگي منجر شود.از منظر بهداشتي، جايگزين كردن شير خشك درماني با محصولات غيرتخصصي يا خانگي، خطر سوءتغذيه شديد، كم‌خوني، اختلال رشد و حتي مرگ نوزاد را به همراه دارد.
نوزادان با مشكلات متابوليك نيازمند استفاده مداوم از شيرخشك درماني‌اند
فرح ايزدي، متخصص كودكان در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: براي كودكاني كه مشكلات متابوليك يا آلرژي‌هاي خاص دارند، حتي چند روز وقفه در مصرف شير خشك درماني مي‌تواند به بحران جدي يا آسيب دائمي منجر شود. اين موضوع بايد به عنوان يك اولويت اورژانسي در سياست‌هاي دارويي كشور ديده شود. او مي‌افزايد: افرادي كه تخصصي در اين زمينه ندارند نمي‌توانند براي جايگزيني شيرخشك‌هاي درماني نسخه بپيچند اينكه مي‌گويند كاهش سهميه شيرخشك به دليل استفاده از شيرمادر و تغذيه سالم نوزادان است بهانه‌اي بي‌اساس بدون در نظر گرفتن مسائل سلامتي و پزشكي نوزادان است. اين متخصص كودكان تأكيد مي‌كند: براي كودكاني با آلرژي‌هاي شديد يا مشكلات متابوليك، نبود شيرخشك درماني يعني بحران فوري. حتي ۲۴ ساعت تأخير مي‌تواند باعث كاهش وزن خطرناك يا بستري شدن شود. ايزدي در پايان اضافه مي‌كند: نبود شيرخشك درماني، فقط يك كمبود كالا نيست؛ اين يك بحران انساني است. دولت بايد مكانيزم‌هاي شفاف و سريع براي واردات اضطراري، كنترل بازار و حمايت مالي از خانواده‌ها ايجاد كند. جان كودك نبايد قرباني بروكراسي يا سودجويي شود.
زنجيره تامين كاملا مختل شده است
مسوول يكي از داروخانه‌ها در اين باره به« تعادل» مي‌گويد: روزانه بيش از 10 تا 15 خانواده با نسخه شيرخشك درماني به ما مراجعه مي‌كنند و ما با شرمندگي از نرسيدن سهميه به آنها مي‌گوييم. اكثر كساني كه اينجا مي‌آيند نوزادان‌شان بدحال و بي‌رمق هستند. اما كاري از دست ما بر نمي‌آيد. او مي‌افزايد: زنجيره تامين كاملا مختل شده است. وقتي محموله‌اي مي‌رسد بر اساس نسخه و كد ملي به بيماران تحويل مي‌شود اما مقدار سهميه آنقدر كم است كه جوابگوي نياز تمام خانواده‌ها نيست. تركيب تحريم‌ها، مشكلات تخصيص ارز، و ضعف توزيع از جمله دلايل بروز اين وضعيت است. حتي وقتي محموله وارد مي‌شود، به‌دليل ضعف نظارت، بخشي از آن سر از بازار آزاد درمي‌آورد.
