مزرعه‌هاي پنهان، خاموشي‌هاي پيدا
در روزهايي كه تابستان با گرماي سوزان بر بسياري از نقاط كشور سايه انداخته و دماسنج‌ها در برخي شهرهاي جنوبي به مرز ۵۰ درجه مي‌رسند، فشار بر شبكه برق به بالاترين حد خود مي‌رسد. اما در ميان اين شرايط دشوار، بخشي از اين فشار نه از كولرهاي منازل، نه از كارخانه‌ها و نه از پمپ‌هاي كشاورزي، بلكه از هزاران دستگاه ماينر غيرمجاز مي‌آيد كه بي‌وقفه برق مي‌بلعند تا رمزارز استخراج كنند.
در روزهايي كه تابستان با گرماي سوزان بر بسياري از نقاط كشور سايه انداخته و دماسنج‌ها در برخي شهرهاي جنوبي به مرز ۵۰ درجه مي‌رسند، فشار بر شبكه برق به بالاترين حد خود مي‌رسد. اما در ميان اين شرايط دشوار، بخشي از اين فشار نه از كولرهاي منازل، نه از كارخانه‌ها و نه از پمپ‌هاي كشاورزي، بلكه از هزاران دستگاه ماينر غيرمجاز مي‌آيد كه بي‌وقفه برق مي‌بلعند تا رمزارز استخراج كنند.
بر اساس تازه‌ترين آمار شركت توانير، حدود ۲ هزار مگاوات از مصرف برق كشورمعادل ۵ درصد كل مصرف و نزديك به ۲۰ درصد كسري توليد و مصرف به فعاليت ماينرهاي غيرمجاز اختصاص دارد. اين عدد در فصل تابستان معادل مصرف دو تا سه استان كشور است؛ يعني برقي كه مي‌توانست خانه‌هاي مردم، بيمارستان‌ها، صنايع و حتي پمپ‌هاي آب روستاها را روشن نگه دارد، در سكوت به دستگاه‌هايي مي‌رسد كه به‌طور پنهاني در زيرزمين‌ها، انبارها و حتي برخي واحدهاي صنعتي و كشاورزي به كار گرفته شده‌اند.
فعاليت ماينرها در ايران موضوع تازه‌اي نيست. از اواخر دهه ۱۳۹۰، با رشد قيمت بيت‌كوين و ديگر رمزارزها، تب استخراج به سرعت بالا گرفت. اما آنچه امروز بحران‌آفرين شده، حجم و گستره استفاده غيرمجاز از برق يارانه‌اي است. برق در ايران با قيمتي بسيار پايين‌تر از متوسط جهاني عرضه مي‌شود به ويژه در بخش كشاورزي و صنعتي و همين تفاوت قيمت، انگيزه‌اي قوي براي استفاده از اين انرژي ارزان در استخراج رمزارز ايجاد كرده است.
در اين ميان، نكته مهم اين است كه اين مصرف پنهان نه در برنامه‌ريزي توليد لحاظ شده و نه تحت كنترل سياست‌گذار انرژي است. نتيجه، يك شوك مداوم به شبكه است كه پيش‌بيني و مديريت آن دشوار مي‌شود. طبق گفته معاون توانير، تعداد ماينرهاي غيرمجاز شناسايي‌شده در سال جاري پنج برابر مدت مشابه پارسال بوده است. اين رشد نه فقط حاصل افزايش فعاليت ماينرها، بلكه نتيجه توسعه روش‌هاي پايش فني و گزارش‌هاي مردمي است. سامانه ۳۰۰۰۵۱۲۱، كه براي دريافت گزارش‌هاي محرمانه شهروندان راه‌اندازي شده، يكي از ابزارهاي اصلي شناسايي اين مراكز است. شناسايي ماينرها گاهي شبيه جست‌وجوي سوزن در انبار كاه است. دستگاه‌هاي استخراج معمولاً در محيط‌هاي بسته و دور از ديد نصب مي‌شوند و تنها نشانه‌شان مصرف غيرعادي برق و توليد گرماست. برخي حتي براي گمراه كردن ردياب‌ها، مصرف را به‌طور متناوب قطع و وصل مي‌كنند.
يكي از نكات مهمي كه توانير به آن تأكيد كرده، مسووليت قانوني مالكان اماكن اجاره‌اي است. حتي اگر مالك از فعاليت ماينر در ملك خود بي‌خبر باشد، در قبال بدهي برق، خسارت به شبكه و تجهيزات مسوول خواهد بود. علاوه بر اين، بر اساس تصميم كارگروه مبارزه با قاچاق كالا و ارز، استفاده از برق يارانه‌اي براي استخراج رمزارز، جرم سازمان‌يافته محسوب مي‌شود و پيگرد قضايي دارد. اين سخت‌گيري بي‌دليل نيست. برق يارانه‌اي، كه با هزينه سنگين براي دولت و از جيب همه مردم تأمين مي‌شود، زماني كه براي استخراج رمزارز استفاده مي‌شود، به‌طور مستقيم از سهم خانوارها و صنايع مشروع كسر مي‌گردد.
در بسياري از كشورها، استخراج رمزارز تنها زماني مجاز است كه توليد برق از مصرف بيشتر باشد؛ مثلاً در ايسلند يا بخش‌هايي از كانادا، از انرژي مازاد نيروگاه‌هاي آبي يا زمين‌گرمايي براي اين كار استفاده مي‌شود. در ايران نيز مسير قانوني براي اين فعاليت وجود دارد: سرمايه‌گذاران مي‌توانند با احداث نيروگاه‌هاي تجديدپذير و تحويل برق به شبكه، از انرژي توليدي خود براي استخراج بهره ببرند. اما جذابيت برق ارزان يارانه‌اي باعث شده بسياري اين مسير پرهزينه و طولاني را ناديده بگيرند و راه غيرمجاز را انتخاب كنند.
توانير برآورد كرده كه بين ۸۰۰ تا ۹۰۰ هزار دستگاه ماينر غيرمجاز در كشور فعال‌اند. مصرف اين حجم از تجهيزات بين ۱۷۸۰ تا ۲۵۰۰ مگاوات است. اگر اين عدد را در طول سال در نظر بگيريم، با ميلياردها كيلووات‌ساعت برق روبرو هستيم كه مي‌توانست به تأمين پايدار انرژي در بخش‌هاي حياتي اختصاص يابد.
