بررسی کارنامه دولت سیزدهم با وجود شرایط سخت اقتصادی کشور، نشان می‌دهد که عزم دولتمردان برای ایجاد شفافیت اقتصادی و خشکاندن ریشه رانت در فعالیت‌های مختلف جدی است، عرضه گسترده خودرو در بورس کالا می‌تواند مهر تاییدی بر تلاش مسوولان برای حذف قیمت‌گذاری دستوری از اقتصاد کشور است. چند ماهی است که عرضه خودرو در بورس کالا آغاز شده و در این مدت حدود 9300 دستگاه خودرو در بورس عرضه شده است، تقریبا همه این خودروها به واسطه تفاوت قیمت با بازار آزاد مورد استقبال خریداران قرار گرفته است. فارس نوشت که اگرچه معامله خودرو در بورس مورد استقبال خودروسازان، بورسی‌ها و کارشناسان صنعت خودرو و تحلیلگران بازار سرمایه قرار گرفته است، اما به نظر میرسد افزایش زیاد قیمت خودرو در بورس کالا (نسبت به نرخ کارخانه‌ای)، موجب ایجاد نگرانی‌هایی برای خریداران خودرو شده است. کارشناسان اقتصادی معتقدند عرضه خودرو در بورس کالا مزیت‌های بسیار زیادی دارد، برای نمونه بازار خودرو که یکی از مهم‌ترین بازارهای اقتصادی کشور به حساب می‌آید به ثبات میرسد و دست دلالان از این بازار کوتاه می‌شود، به بیان دیگر رانت از بین می‌رود. از سوی دیگر، کارخانجات با کشف قیمت، خودرو خود را می‌‌فروشند، یعنی یک قیمت پایه تعیین می‌شود و پس از آن به وسیله رقابت، قیمت افزایش می‌‌یابد که به واسطه این موضوع تولیدکننده خودرو می‌تواند سود بیشتری را کسب کند. عرضه خودرو در بورس کالا موجب می‌شود میزان گردش نقدینگی در بازار سرمایه افزایش یابد که در شرایط فعلی بازار، یک نقطه امید و اعتماد برای سهامداران است، البته نباید فراموش کرد که موفقیت عرضه خودرو در بازار سهام، میزان اعتماد سهامداران را نیز افزایش می‌دهد.
رشد سود خودروسازان با عرضه خودرو در بورس
یکی از اصلی‌ترین طرف‌های دیگر در مساله عرضه خودرو در بورس کالا، خودروسازان هستند؛ شرکت‌های خودرویی در سال‌های گذشته به دلیل قیمت‌گذاری دستوری متحمل زیان بسیاری شدهاند، این قیمت‌گذاری دستوری سبب افزایش فاصله قیمت خودرو در کارخانه و بازار آزاد شده بود. قیمت‌گذاری دستوری خود به خود بر سود و در نتیجه سهام خودروسازان در بورس اثر منفی داشته و با ورود خودروها به بورس، این زیان به‌طور قابل توجهی کاهش یافته است. این در حالی است که در سیستم قرعه کشی که البته تاکنون بخش عمده‌ای از خودروها از این مدل واگذاری خارج شدهاند، امکان رانت گسترده برای برندگان به وجود خواهد آمد. البته عرضه خودرو در بورس کالا، برای دولت درآمد نیز داشته است. دولت با عرضه خودرو در بورس کالا توانسته با دریافت مالیات بر ارزش افزوده منافعی را کسب کند؛ به گفته جهرمی، قائم مقام بورس کالا، سال گذشته دولت ۷ هزار میلیارد تومان از بابت دریافت نشدن مالیات بر ارزش افزوده (بابت عرضه خودرو به صورت قرعه کشی) عدم النفع داشته است.
حذف سیستم دلالی از چرخه تولید
آمارها نشان می‌دهد شرایط بازار و امکان خرید مصرفکنندگان واقعی از بورس کالا روند مثبتی داشته است زیرا با رونق معاملات خودرو در بورس کالا شاهد ایجاد یک زنجیره‌‌ای از اطلاعات شفاف در روند عرضه، قیمت عرضه، کشف قیمت نهایی، خرید و نحوه تحویل خودروها بوده‌ایم. برخی از کارشناسان معتقدند در کنار مزایای بیان شده، حصول رضایت همزمان تولیدکننده و مصرف‌کننده با استمرار عرضه‌ها خواهد بود زیرا به دلیل کاهش فاصله قیمت کارخانه با بازار آزاد و رسیدن سود حاصل از تولید به تولیدکننده در کنار خرید مصرفکنندگان با قیمتهای پایین‌تر از بازار آزاد، هر دو طرف معامله شرایط بهتری را تجربه می‌کنند و تنها واسطه‌گران از این اوضاع ناراضی خواهند بود. اما نکته‌ای که در این بین باید به آن پرداخته شود، افزایش قیمت بسیار زیاد برخی خودروها نسبت به قیمت پایه است، این افزایش قیمت که تا حدودی با منطق همراه نیست به مساله عرضه قطره‌چکانی خودرو مربوط می‌شود.
بورس تاثیری بر کاهش قیمت خودرو در بازار ندارد
در این باره، کامران رحیمی، کارشناس اقتصاد گفت: از ابتدای عرضه محصولات خودرویی در بورس کالا، گرچه از این راه به عنوان مسیری موقت یاد می‌شد، ولی به نظر میرسد سیاست‌گذار دیگر نگاه موقتی به این شیوه ندارد و برنامه‌ریزی کلانی برای ورود بیشتر محصولات، حتی پرتقاضا‌ها به تالار بورس دارد. وی ادامه داد: با توجه به حاشیه‌های فراوانی که آزادسازی قیمت‌ها داشت، برنامه عرضه خودرو در بورس کالا به عنوان راهکاری بی‌سر و صدا برای افزایش قیمت‌ها و تا حدودی جبران زیان خودروسازان در نظر گرفته شد. این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: صنعت خودرو در شرایط مساعدی نیست، عرضه خودرو در بورس که نزدیک به روش قیمت‌گذاری بازار خودرو است، نمی‌تواند برای مصرف‌کننده مفید باشد، عرضه کم خودروها سبب شده است تقاضا بازهم موجب افزایش قیمت خودرو نزدیک به بازار آزاد شود. رحیمی افزود: از طرفی اختلاف کم قیمت خودرو میان بازار آزاد و بورس کالا، به اندازه خواب پول است و با بررسی قیمت‌ها می‌توان گفت تنها خودروسازان برنده این موضوع هستند، به نظر میرسد این شیوه فروش تأثیری بر کاهش قیمت خودرو ندارد، چراکه بورس کالا صرفاً یک پلتفرم است و به‌طور مستقیم بر روند بازار خودرو تأثیری نخواهد داشت. به عبارت دیگر، هرچند هنوز بخش قابل توجهی از خودروها وارد بورس کالا نشده‌اند، اما به همین میزان هم تنها سود این اقدام به جیب تولیدکنندگان رفته است. این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: آن موضوعی که در واقع بر کاهش قیمت خودرو تاثیرگذار است، تداوم این عرضه‌هاست، زیرا میزان زیان شرکت‌ها کم می‌شود و می‌توانیم امیدوار باشیم که بدهی بانکی آنها کمتر شود، همچنین از این جهت حداقل تورم جدیدی به کشور وارد نشود.
چرا ثبات در بازار خودرو اتفاق نمی‌افتد
برخی دیگر از کارشناسان اقتصادی معتقدند، عرضه خودرو در بورس کالا تنها سازوکار عرضه را تغییر می‌دهد و نقشی در متعادل کردن قیمت‌ها ندارد. امید قالیباف، سخنگوی وزارت صمت درباره افزایش قیمت خودرو در بورس کالا می‌گوید: اینکه در بورس کالا خودرو عرضه شود و قیمت سوم ایجاد کند یا قیمت بازار آزاد را به رسمیت بشناسد، چندان اتفاق مبارکی نیست، اصل بازار خودرو این است که خودروساز مثل گذشته مستقیم یا از طریق نمایندگی‌ها بتواند خودروی خودش را به فروش برساند. یکی از متقاضیان خرید خودرو که فروشنده میوه است، می‌گوید: بارها در قرعه‌کشی خودرو نام‌نویسی کردهام اما اسمم بیرون نیامده است، از سوی دیگر به هیچ‌وجه پولی ندارم که خودرو را از بازار آزاد و نمایشگاه‌دار خریداری کنم، حال عنوان می‌کنند که از طریق بورس کالا می‌توانی خودروی داخلی بخری در حالی که من اصلا از بورس سر در نمی‌آورم و مایل هستم از خودروساز خودرو با نرخ مصوب خریداری کنم. یکی دیگر از متقاضیان خرید خودرو که کارمندی ساده است، در این باره به فارس می‌گوید: متأسفانه شرایط ایجاد شده برای فروش خودور، همه به نفع خودروساز است، بازار خودروی داخلی ما انحصاری است و قدرت انتخاب برند‌ها که وجود ندارد، از سوی دیگر به شخصه بارها در قرعه‌کشی خودرو داخلی ثبت‌نام کردهام، اما برنده نشده‌ام، همچنین توان تأمین پول قیمتهای غیرواقعی خودروهای داخلی در بازار را ندارم، هر چند همین قیمت‌ها هر روز هم در حال افزایش است وی افزود: حال به من می‌گویند خودرو را از بورس کالا خریداری کن، در حالی که در بورس کالا، خودرویی که عرضه می‌شود بسیار گرانتر از قیمت کارخانه‌ای درج شده در سایت خودروسازان است، از سوی دیگر من اطلاعی از قیمت‌ها ندارم که چه قیمتی باید در بورس کالا بابت خرید این خودرو عنوان کنم، من می‌خواهم خودرو با قیمت کارخانه‌ای که مصوب دولت است خریداری کنم. به گفته این متقاضی خرید خودرو، امروز با سه قیمت خودروی داخلی مواجه شده‌ایم که شامل قیمت کارخانه‌ای، قیمت بورس کالا و قیمت بازار آزاد
(بازار غیر رسمی) است. به نظر میرسد اتفاقات مثبتی که بورس کالا تاکنون در زمینه ساماندهی عرضه خودروسازان رقم زده، اما موفقیت این اقدام در گروی نگاه کارشناسی به این مساله و افزایش رقابت‌پذیری در این صنعت است.
