پس از اعلام ارسال نامه مرکز ملی فضای مجازی به شرکت متا و مشخص کردن مهلت ۱۰ روزه برای تعیین نماینده‌ای در ایران، به نقل از یک رسانه خارجی و از قول شرکت مالک اینستاگرام و واتس اپ اینطور اعلام شد که ظاهرا پاسخ این شرکت به درخواست ایران منفی است. حالا رییس مرکز ملی فضای مجازی می‌گوید که عدم پاسخ متا به نامه ایران، مقدمه‌ای برای فیلتر قانونی اینستاگرام است. او همچنین بار دیگر 10 روز به این شرکت فرصت داد تا به خواست ایران جواب مثبت دهد. معرفی نماینده قانونی توسط پیام‌رسان‌های خارجی در کشور موضوع جدیدی نیست و مسوولان به مراتب درباره الزام این امر طی سال‌های گذشته تأکید کرده بودند. مساله‌ای که رییس مرکز ملی فضای مجازی هم به آن اشاره کرده بود و گفته بود معتقدیم رسانه‌های خارجی که بیش از یک میلیون کاربر دارند، حتما باید داخل کشور نماینده داشته باشند و همان قوانینی که در اروپا وجود دارد و اینگونه پیام‌رسان‌ها حق ندارند اطلاعات مردم اروپا را از اروپا خارج کنند، آنها هم نباید حق داشته باشند که اطلاعات اجتماعی و اقتصادی و حریم خصوصی مردم ایران را از کشورمان خارج کنند. سیاست ما این است که اینستاگرام هم باید در کشور نماینده پاسخگو داشته باشد و اطلاعات شهروندان ما را از کشور خارج نکند. اما این موضوع زمانی دوباره پررنگ‌تر مطرح شد که چند ماهی است دو پلت‌فرم خارجی واتس آپ و اینستاگرام بنا به دستور مراجع ذی صلاح با محدودیت روبه رو شده‌اند. عیسی زارع پور - وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات - در این باره گفته بود: پلت‌فرمی که قواعد جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت نمی‌شناسد و هر از چند گاهی نقش محوری در آشوب‌ها به عهده دارد و موجب ناامنی در کشور می‌شود، طبیعتاً بستر مناسبی برای سرمایه‌گذاری در کشور نیست.
مهلت ۱۰ روزه مرکز ملی فضای مجازی به اینستاگرام
چندی پیش مرکز ملی فضای مجازی اعلام کرد که نامه اعتراضی رسمی در رابطه با بسترسازی برای توسعه اغتشاشات اخیر و عدم پاسخگویی و مسوولیت‌پذیری در خصوص مکاتبات رسمی پیشین توسط نهادهای مسوول ایرانی به شرکت متا (اینستاگرام) ارسال کرده است. این مرکز با ارسال نامه خطاب به مارک زاکربرگ، مدیر ارشد شرکت متا در راستای عدم رعایت قوانین مصوبه کشور ایران و قوانین داخلی پلت‌فرم از طریق دفتر حافظ منافع کشور جمهوری اسلامی ایران در واشنگتن نسبت به عملکرد سکوهای این شرکت اعتراض کرد. بنابراین گزارش، در این نامه اهم اعتراضات مطرح شده توسط جمهوری اسلامی در خصوص انتشار سازمان یافته اخبار خلاف واقع، ترویج رفتارهای تبعیض‌آمیز و نفرت‌پراکنی، ترغیب خشونت و ناآرامی‌های اجتماعی، نقض حاکمیت ملی و نقض حقوق کاربران از طریق اعمال استانداردهای دوگانه و زمینه‌سازی فعالیت تبلیغی و عملیاتی گروه‌های تروریستی بر روی سکوهای وابسته به شرکت متا، تعمیق شکاف‌های اجتماعی و تبعیض نژادی و قومی، تجزیه‌طلبی و زمینه‌سازی برای جرایم سازمان یافته از جمله نقل و انتقال و معامله سلاح جنگی و موادمخدر مطرح شده است. همچنین در این نامه، مرکز ملی فضای مجازی به شرکت متا فرصت داده تا به منظور فراهم شدن امکان فعالیت پایدار سکوهای مذکور اقدامات لازم از جمله معرفی نماینده رسمی مسوولیت‌پذیر مستقر در ایران حداکثر تا ۱۰ روز پس از دریافت نامه از سوی آن شرکت وفق سیاست‌ها و مقررات کشور درخصوص نحوه فعالیت شرکت‌های خارجی در حوزه فضای مجازی کشور صورت پذیرد. پس از این اقدام، خبری هفته پیش توسط برخی رسانه‌ها به نقل از یک نماینده مجلس مبنی بر اینکه اینستاگرام و واتس آپ به ایران می‌آیند منتشر شد؛ این نماینده مجلس گفته بود طبق گزارش‌هایی که داده شده، احتمال زیاد اینستاگرام و واتس اپ به ایران می‌آیند و تا جایی که مطلع هستم به اجمال شرایط ایران را قبول کرده‌اند. اما پس از این ادعا، عیسی زارع پور- وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات- در حاشیه جلسه هیات دولت روز چهارشنبه هفته گذشته در جمع خبرنگاران از پذیرش شروط ایران توسط اینستاگرام اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت: من اطلاعی ندارم و این موضوع را از نماینده‌ای که مطرح کرده است، سوال کنید؛ چیزی به ما واصل نشده است. وی بیان کرد: واتساپ و اینستاگرام در کشورهایی که پلت‌فرم غالب هستند، به درخواست آن کشور دفتر داشته و قواعد آن کشور را می‌پذیرند. نامه را مرکز ملی زده است و من صبح (چهارشنبه ۲۳ آذر) از آنها سوال کردم که گفتند هنوز پاسخی دریافت نکرده‌ایم و آنچه از سوی یک نماینده مجلس مطرح شده، حدس و گمان است. از سوی دیگر خبری هم به نقل یک رسانه خارجی و از قول شرکت متا، مالک فیسبوک، اینستاگرام و واتس آپ در فضای مجازی منتشر شد که طبق آن، این شرکت تلویحا نسبت به پذیرش به درخواست ایران برای تعیین نماینده‌ای در تهران پاسخ منفی داده و گفته شده بود که سرگرم این درخواست نخواهند شد.
اولتیماتوم مرکز ملی فضای مجازی تمدید شد
اما در آخرین اظهارنظرها درباره وضعیت پیام‌رسان‌ها و پلتفرم‌های خارجی، ابوالحسن فیروزآبادی، رییس مرکز ملی فضای مجازی در گفت‌وگو با هفت صبح درباره فیلتر اخیر اینستاگرام و واتساپ گفت: «تا الان مجوزی برای بستن اینستاگرام در هیچ جا به تصویب نرسیده است. آن چیزی که منجر به محدودسازی دسترسی به پیام‌رسان‌های متا شده، درخواست شورای امنیت کشور بوده و به شرایط خاص امنیتی کشور برمی‌گردد.» او در ادامه به نامه‌نگاری صورت گرفته با زاکربرگ، مدیرعامل متا اشاره کرد و گفت: «محتوای نامه‌ای که ارسال شده، دعوت متا به معرفی نماینده خود در ایران بوده است. در این نامه به موارد قابل‌بحثی که بین ما و متا وجود دارد، اشاره شده است. به آنها اعلام کرده‌ایم که ما حتی بر‌اساس اصولی که خود متا دارد، شاهد تخطی‌های اینستاگرام هستیم. در هفته اول بعد از حادثه مهسا امینی، هزاران عکس خشونت‌آمیز در اینستاگرام منتشر شد. در همین اینستاگرام تعداد خیلی بالایی از صفحات با محتوای ساخت مواد انفجاری وجود دارد. طبق آنچه شمارش شده است و در نامه هم به آن اشاره شده، بیش از سه میلیون و 500 هزار پست با محتواهایی در حوزه‌های خرید، فروش و آموزش استفاده از سلاح و مواد مخدر وجود دارد. همچنین تعداد صفحه‌های غیراخلاقی اینستاگرام فارسی به حدود 11 میلیون می‌رسد.» فیروزآبادی تأکید دارد آنها به‌دنبال راهی هستند که منجر به ادامه فعالیت پایدار پلتفرم‌های خارجی از جمله اینستاگرام شود. او در پاسخ به این سوال که اگر متا به درخواست ایران جواب ندهد، چه سرنوشتی در انتظارش هست، اظهار داشت: «فعلاً تصمیمی درباره آن نگرفته‌ایم. این نامه را بر‌اساس مصوبه سال 1396 شورای عالی فضای مجازی فرستادیم که پیام‌رسان‌های خارجی را ملزم به داشتن نماینده در کشور می‌کند؛ اگر جواب ندهند در‌حقیقت مقدمه‌ای برای مجوز قانونی انسداد اینستاگرام است.» رییس مرکز ملی فضای مجازی در پاسخ به چرایی ارایه مهلت 10 روزه به این شرکت نیز عنوان کرد: «ما موضوعمان کمک به مردم است. می‌خواهیم کسی که فعالیت خبری، اقتصادی یا فعالیت‌های دیگر دارد، مطمئن باشد که می‌توان از جرم در این فضا جلوگیری کرد.» به گفته فیروزآبادی نامه‌نگاری با متا در دو مرحله صورت گرفته است. نسخه الکترونیکی آن هجدهم اکتبر (26 مهر) ارسال شده و نامه فیزیکی نیز 23 نوامبر (2 آذر) به دستشان رسیده است. این در حالی است که مرکز ملی فضای مجازی چهارشنبه 16 آذر‌ماه این نامه‌نگاری را رسانه‌ای کرده. او با تأکید بر اینکه 10 روز فرصت داده شده به اتمام رسیده است، بار دیگر 10 روز به متا فرصت داد تا نماینده معرفی کنند. دبیر شورای عالی فضای مجازی در پاسخ به این سوال که مطمئن هستید نامه به دستشان رسیده است، اظهار داشت: «بله رسیدی که از طریق پست به دستمان آمده، تأیید می‌کند که تحویل آنها داده شده است.» خسارت فیلترینگ به کسب‌وکارها بر هیچ‌کس پوشیده نیست، آیا این موضوع در تصمیم مرکز برای فیلتر دایمی اینستاگرام تأثیرگذار است؟ فیروزآبادی در پاسخ به این سوال گفت: «قطعاً این ضرر و زیان در تصمیم‌گیری‌ها موثر است. این پیام‌رسان برخلاف قوانین کشور ما فعالیت می‌کند و اگر خسارتی در میان نبود که ما مقابلش احتیاط نمی‌کردیم. احتیاطات ما به این دلیل است که می‌خواهیم همه تبعات قضیه را در نظر بگیریم و کمترین خسارت مادی و معنوی برای مردم داشته باشد. مسوولان باید درباره فیلتر دایمی تصمیم بگیرند. الان از لحاظ امنیتی به این نتیجه رسیده‌اند که به‌دلیل زیان‌های امنیتی، همان بهتر که فعلاً بسته باشد؛ چرا که چیزی که در واتساپ و اینستاگرام اتفاق می‌افتد، ارتباط مستقیمی با خشونت دارد.» به گفته وی انسداد فعلی اینستاگرام تاریخ انقضایی ندارد و به شرایط خیابان بستگی دارد.
اولویت‌های درخواست از متا
فیروزآبادی مهم‌ترین موضوع در مذاکره با متا را سیاست‌های متعارض با جمهوری اسلامی و جهت‌گیری‌ها دانست و گفت: «ما مشکلی با پیام‌رسانی که فقط می‌خواهد به کارش برسد، نداریم. حتی استقبال می‌کنیم که پلتفرم‌های خارجی در کنار ایرانی‌ها فعالیت کنند، ولی اینستاگرام که پست‌های تشییع جنازه را حذف می‌کرد، الان تصاویر خشونت‌های خیابانی را منتشر می‌کند. فقط در دو هفته اول پنج هزار و 600 فیلم خشونت‌آمیز که در آن خون، آتش و سلاح وجود دارد، منتشر شد. این تصاویر نه‌تنها برداشته نمی‌شوند، بلکه به کاربران پیشنهاد داده می‌شوند.» وی تأکید کرد در فاز اول مذاکره اول می‌خواهند که آنها (شرکت متا) استاندارد دوگانه نداشته باشند و دوم اینکه الگوریتم‌هایشان را علیه جمهوری اسلامی دستکاری نکنند. فیروزآبادی همچنین گفت بخش اعظمی از هشتگ‌های توییتر کار ربات‌هاست: «موسسات بخش خصوصی که کار داده‌کاوی را انجام می‌دهند، اطلاع داده‌اند که 83 درصد از هشتگ‌ها در توییتر مربوط به کسانی است که در ماه بیش از دو هزار توییت دارند و این رفتاری است که ربات‌ها انجام می‌دهند.» او در پاسخ به این سوال که موضع مرکز ملی فضای مجازی درباره حق ناشناس ماندن در پیام‌رسان‌هاای بومی چیست؟ گفت: «گاهی این حق ناشناس ماندن برای جامعه است و گاهی برای حکومت. اولی را می‌شود به رسمیت شناخت، اما ناشناس ماندن برای حکومت معنی ندارد؛ یعنی برای حکومت فرد باید مشخص باشد. پلتفرم‌های خارجی در همه کشورها این سرویس را به دولت‌ها می‌دهند، اما از همکاری با ایران خودداری می‌کنند. همین اینستاگرام با ترکیه و هند همکاری کامل دارد. واتساپ امکانی را در اختیار هند قرار داده است که خود دولت می‌تواند مطلبی را در کانال و گروه پاک کند.»
