كمبود واكسن آنفلوآنزا؛ زنگ خطري براي سلامت عمومي
هر ساله با فرارسيدن فصل پاييز، بيماري آنفلوآنزا به عنوان يكي از شايع‌ترين بيماري‌هاي ويروسي دستگاه تنفسي، دوباره به صدر اخبار سلامت بازمي‌گردد.
امسال چه تعداد واكسن آنفلوآنزا وارد شبكه بهداشت شد؟
هر ساله با فرارسيدن فصل پاييز، بيماري آنفلوآنزا به عنوان يكي از شايع‌ترين بيماري‌هاي ويروسي دستگاه تنفسي، دوباره به صدر اخبار سلامت بازمي‌گردد. اين بيماري كه با تب، بدن‌درد، سردرد و گاهي عوارض شديد ريوي همراه است، نه تنها روزهاي زيادي از عمر كاري و تحصيلي مردم را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد، بلكه براي گروه‌هاي پرخطر مانند سالمندان، كودكان خردسال، بيماران قلبي ـ ريوي و افراد با سيستم ايمني ضعيف، تهديدي جدي محسوب مي‌شود. در اين ميان، واكسن آنفلوآنزا به عنوان مهم‌ترين ابزار پيشگيري، نقشي كليدي ايفا مي‌كند. اما مسير دسترسي به آن در ايران و بسياري از كشورهاي در حال توسعه هميشه آسان نيست. كمبود عرضه، نوسان قيمت‌ها، توزيع نامتوازن در داروخانه‌ها و نگراني‌هاي مردم درباره كيفيت يا اثرگذاري آن، بخشي از واقعيت‌هاي اجتماعي و اقتصادي پيرامون اين واكسن است. از سوي ديگر، برخي افراد همچنان نسبت به تزريق واكسن مرددند. عده‌اي به دليل باورهاي نادرست از عوارض احتمالي آن مي‌ترسند، برخي تصور مي‌كنند واكسن «ضمانت كامل» نمي‌دهد و گروهي نيز به دليل شرايط اقتصادي يا بي‌اطلاعي، از دريافت آن صرف‌نظر مي‌كنند. در نتيجه، ميزان پوشش واكسيناسيون هرگز به سطح مطلوب نمي‌رسد و بيماري همچنان قرباني مي‌گيرد.
محمد حيدري، كارشناس سلامت عمومي در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: واكسن آنفلوآنزا نه يك انتخاب لوكس بلكه يك ضرورت بهداشتي است. اين واكسن هر سال بر اساس سويه‌هاي غالب ويروس به‌روز مي‌شود و اگر به‌موقع تزريق شود، مي‌تواند خطر ابتلا به بيماري را تا حد زيادي كاهش دهد. حتي اگر فردي پس از واكسيناسيون دچار آنفلوآنزا شود، شدت بيماري و احتمال بستري‌شدن او به شكل قابل توجهي كم خواهد شد. مطالعات نشان داده‌اند كه در گروه‌هاي پرخطر، تزريق واكسن مي‌تواند ميزان مرگ‌ومير را تا ۶۰ درصد كاهش دهد. او مي‌افزايد: بزرگ‌ترين خطري كه جامعه ما را تهديد مي‌كند، كم‌اهميت دادن به پيشگيري است. ما اغلب زماني به فكر درمان مي‌افتيم كه كار از كار گذشته است. در حالي كه هزينه يك دوز واكسن در مقايسه با هزينه‌هاي بستري در بيمارستان يا غيبت‌هاي كاري ناشي از بيماري، بسيار ناچيز است. لازم است وزارت بهداشت و رسانه‌ها، برنامه‌هاي آگاهي‌رساني بيشتري اجرا كنند تا مردم از اهميت واكسيناسيون در فصل پاييز و زمستان آگاه شوند. اين كارشناس سلامت عمومي در بخش ديگري از سخنان خود اظهار مي‌دارد: آنفلوآنزا هر سال بازمي‌گردد و جامعه را درگير مي‌كند. اما دسترسي آسان، قيمت مناسب و اعتماد عمومي به واكسن مي‌تواند اين چرخه را بشكند. «در جست‌وجوي واكسن آنفلوآنزا» در واقع جست‌وجوي جامعه براي امنيت بيشتر در برابر بيماري است؛ امنيتي كه تنها با تركيب آگاهي، سياستگذاري درست و فرهنگ پيشگيري به دست خواهد آمد.
امسال چه تعداد واكسن آنفلوآنزا وارد شبكه بهداشت شد؟
تزريق واكسن آنفلوآنزا در شبكه بهداشت براي گروه هدف تعريف شده، رايگان است و هر ساله تعدادي واكسن خارجي يا ايراني از طريق سازمان غذا و دارو به معاونت بهداشت وزارت بهداشت و دانشگاه‌هاي علوم پزشكي كشور تحويل داده مي‌شود.
«قباد مرادي»، رييس مركز مديريت بيماري‌هاي واگير وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در اين زمينه به ايلنا گفت: سازمان غذا و دارو امسال مقادير بيشتري از واكسن آنفلوآنزا در اختيار معاونت بهداشت وزارت بهداشت قرار داد؛ بر اين اساس، يك ميليون و ۳۰۰ هزار دوز واكسن آنفلوآنزا در اختيار دانشگاه‌ها و دانشكده‌هاي علوم پزشكي كشور قرار خواهد گرفت. تاكنون ۱۰۰ هزار دوز واكسن آنفلوآنزاي ايراني توزيع و ۳۰۰ هزار دوز واكسن هلندي نيز تحويل شده و در حال توزيع است همچنين ۳۰۰ هزار دوز ديگر از نوع واكسن چيني نيز در مرحله برچسب زني است كه احتمالا تا اواخر هفته در اختيار حوزه بهداشت قرار خواهد گرفت.
وي ادامه داد: اين واكسن‌ها از اوايل مهر امسال در اختيار معاونت بهداشت قرار گرفته است. احتمالا تا اواخر مهر نيز بقيه واكسن‌ها در اختيار ما قرار خواهد گرفت.
چه كساني مي‌توانند واكسن آنفلوآنزا را به صورت رايگان تزريق كنند؟
مرادي در پاسخ به اين سوال كه چه كساني مي‌توانند واكسن آنفلوآنزا را به صورت رايگان تزريق كنند؟ اظهار كرد: گروه‌هايي كه در حوزه بهداشت مي‌توانند واكسن آنفلوآنزا را به‌طور رايگان تزريق كنند، به ترتيب اولويت شامل زنان باردار، كاركنان بهداشت و درمان، افراد بالاي ۶۵ سال و به خصوص افرادي كه بيماري زمينه‌اي دارند، است.وي در پاسخ به اين سوال كه آيا زمان طلايي تزريق واكسن آنفلوآنزا را از دست نداديم، اظهار كرد: زمان طلايي تزريق واكسن آنفلوآنزا از ۱۵ شهريور تا اواخر مهر ماه است، اما فرآيند تهيه واكسن آنفلوآنزا در دنيا كمي دشوار است؛ زيرا تلاش مي‌شود آخرين سويه‌هاي آنفلوآنزا مشخص شده و واكسن بر آن اساس توليد شود كه اين كار در اواخر مرداد و اوايل شهريور انجام مي‌شود. اگر بتوانيم تا آخر مهر، واكسن آنفلوآنزا را به تمام افراد واجد شرايط تزريق كنيم، مناسب است. رييس مركز مديريت بيماري‌هاي واگير وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي درباره گسترش جامعه هدف تزريق واكسن آنفلوآنزا در شبكه بهداشت گفت: هرچند كه اين جامعه هدف مي‌تواند بزرگ‌تر باشد اما به هر حال محدوديت‌هاي اقتصادي در كشور وجود دارد. سال گذشته ميزان ۸۰۰ هزار دوز واكسن آنفلوآنزا ايراني در شبكه بهداشت توزيع شد كه امسال اين ميزان به يك ميليون و ۳۰۰ هزار دوز رسيده است. با توجه به شرايط اقتصادي و منابعي كه در اختيار وزارت بهداشت وجود دارد، به نظر مي‌رسد كه نمي‌توان بيشتر از اين واكسن آنفلوآنزا براي شبكه بهداشت تهيه كرد.
گشتم نبود، نگرد نيست
بسياري از افرادي كه قصد تزريق واكسن آنفلوآنزا دارند و به داروخانه‌ها مراجعه مي‌كنند، با اين پاسخ مواجه مي‌شوند: «نداريم!» اين در حالي است كه تزريق واكسن آنفلوآنزا مي‌تواند از ابتلا به نوع شديد اين بيماري و بستري شدن در بيمارستان پيشگيري كند؛ يعني افراد با تزريق اين واكسن، امكان دارد كه مبتلا به ويروس آنفلوآنزا شوند، اما حداقل به نوع شديد بيماري مبتلا نمي‌شوند و در نتيجه از هزينه‌هاي بيشتر براي درمان نيز جلوگيري مي‌شود. با اين حال، بسياري هنوز نتوانسته‌اند اين واكسن را از داروخانه‌ها تهيه كنند. تزريق واكسن آنفلوآنزا مي‌تواند از ابتلا به نوع شديد اين بيماري و بستري شدن در بيمارستان پيشگيري كند؛ يعني افراد با تزريق اين واكسن، امكان دارد كه مبتلا به ويروس آنفلوآنزا شوند، اما حداقل به نوع شديد بيماري مبتلا نمي‌شوند.
هر واكسن آنفلوآنزا چقدر آب مي‌خورد؟
مدير روابط عمومي انجمن داروسازان ايران درباره قيمت واكسن‌هاي آنفلوآنزاي عرضه شده در داروخانه‌ها اظهار كرد: سال گذشته قيمت واكسن خارجي آنفلوآنزا، ۳۰۰ هزار تومان بود و امسال قيمت آن به ۹۱۷ هزار و ۵۰۰ تومان رسيده است؛ افزايش قيمت واكسن خارجي به اين دليل است كه اين نوع واكسن با ارز آزاد وارد كشور شده و ارز ترجيحي به آن تعلق نگرفته است. وقتي اين واكسن با ارز آزاد تهيه مي‌شود، چرا واردات بايد در انحصار يك شركت و توزيع نيز به شكل مناسبي انجام نشود. او ادامه داد: از ۱۵ شهريور فقط واكسن آنفلوآنزا هلندي ۴ ظرفيتي وارد داروخانه‌ها شد كه قيمت آن ۹۱۷ هزار و ۵۰۰ تومان بود و در يك مقطع هم همين واكسن هلندي با قيمت ۹۹۰ هزار تومان به داروخانه‌ها عرضه شد. واكسن آنفلوآنزاي ايراني نيز به اين دليل كه محدوديت سني ۱۸ سال به بالا دارد، مورد استقبال واقع نشده و آن هم با قيمت ۹۰۰ هزار تومان عرضه شده است. احمدي گفت: از طرفي همين واكسن در برخي مطب‌ها با قيمت‌هاي ۲ تا ۳ برابر فروخته مي‌شود. اين در حالي است كه هر واكسن در داروخانه‌ها، با كد ملي و ثبت در سامانه تيتك فروخته مي‌شود و بايد پرسيد اين واكسن از كجا وارد مطب‌ها مي‌شود؛ چون قطعا از طريق داروخانه‌ها خارج نشده است.
مشكل در توزيع نامناسب و سبد فروشي است
به نظر مي‌رسد مشكل كمبود واكسن آنفلوآنزا در داروخانه‌ها به بي‌برنامگي در توزيع آن مربوط است؛ هرچند سازمان غذا و دارو به ۳ شركت مجوز واردات داده اما تاكنون فقط يك شركت توانسته به موقع ثبت سفارش و واردات را انجام بدهد و محموله‌هاي دو شركت ديگر هنوز وارد كشور نشده است. از طرفي توزيع نامناسب نيز وجود دارد و شركت‌هاي پخش به دليل تقاضايي كه در بازار وجود دارد، به اصطلاح سبد فروشي مي‌كنند؛ يعني داروخانه‌ها را وادار مي‌كنند در كنار واكسن آنفلوآنزا، محصولات ديگري مثل مكمل‌ها يا شربت‌ها و غيره را هم بخرند تا تعداد محدودي واكسن نيز به آنها تحويل بدهند.شركت‌هاي پخش واكسن آنفلوآنزا با روش‌هايي مثل سبد فروشي و توزيع قطره چكاني، منجر به كمبود اين واكسن در داروخانه‌ها شده‌اند. «احمدي»، مدير روابط عمومي انجمن داروسازان ايران نيز در اين زمينه اظهار كرد: توزيع واكسن آنفلوآنزا به اين شكل است كه ابتدا دستگاه كارتخوان وارد داروخانه مي‌شود تا هزينه آن پرداخت شود و اگر داروخانه نتواند هزينه آن را پرداخت كند، واكسن به داروخانه داده نمي‌شود. برخي شركت‌ها براي فروش واكسن آنفلوآنزا، سبد فروشي انجام مي‌دهند و مستندات آن نيز وجود دارد.
سازمان غذا و دارو بر عرضه و توزيع هم نظارت كند
هرچند گفته مي‌شود زمان طلايي تزريق واكسن آنفلوآنزا، از اواسط شهريور ماه تا اواخر مهر و اوايل آبان است، اما برخي متخصصان مي‌گويند در زمان‌هايي كه پيك بيماري رخ مي‌دهد نيز مي‌توان واكسن آنفلوآنزا را تزريق كرد. به هر حال شرايط اقتصادي، نوسان قيمت ارز و توزيع نامناسب و سودجويي‌ها به واسطه سبد فروشي، تاكنون باعث شده كه دسترسي عمومي به واكسن آنفلوآنزا در داروخانه‌ها مناسب نباشد؛ هرچند تذكرات لازم در اين زمينه به شركت‌هاي پخش داده شده و حتي گفته مي‌شود يكي از اين شركت‌ها به همين دليل، يكي از مديران فروش خود را اخراج كرده است، اما وقتي تقاضاي عمومي در بازه زماني يك تا يك و ماه نيم براي تهيه واكسن آنفلوآنزا بالا مي‌رود، بايد برنامه‌ريزي و نظارت مناسبي در سطح عرضه نيز انجام شود و سازمان غذا و دارو همانند برنامه‌ريزي به موقع براي واردات و تامين، بايد برنامه‌ريزي مناسبي در زمينه عرضه و توزيع هم داشته باشد.
