شمارش معكوس براي بازگشت بنزين لوكس
چند سالي بود كه رانندگان خودروهاي لوكس يا حتي خودروهاي داخلي با موتورهاي حساس، در جاده‌ها و شهرها به دنبال سوختي بودند كه كم‌كم به «روياي سوخته» بدل شد: بنزين سوپر.
گلناز پرتوي مهر|
چند سالي بود كه رانندگان خودروهاي لوكس يا حتي خودروهاي داخلي با موتورهاي حساس، در جاده‌ها و شهرها به دنبال سوختي بودند كه كم‌كم به «روياي سوخته» بدل شد: بنزين سوپر. سوختي با اكتان بالا كه قرار بود عملكرد خودروها را بهبود دهد، اما به‌تدريج از جايگاه‌هاي كشور ناپديد شد و كميابي آن به گلايه‌اي دايمي تبديل گرديد. حالا اما خبر رسيده كه شمارش معكوس براي بازگشت اين بنزين آغاز شده؛ البته نه با يارانه و نه با قيمت دولتي، بلكه با مكانيزمي تازه: عرضه با قيمت تمام‌شده توسط بخش خصوصي.
بنزين سوپر در سال‌هاي اخير به دلايل مختلف، از جمله افزايش مصرف داخلي، اولويت پالايشگاه‌ها براي توليد بنزين يورو ۴ و ۵، و محدوديت‌هاي توليد، به حاشيه رفت. در بسياري از شهرها جايگاه‌ها ديگر اين نوع سوخت را عرضه نمي‌كردند و در معدود نقاطي كه وجود داشت، رانندگان مجبور بودند ساعت‌ها در صف بايستند يا چند برابر قيمت رسمي، آن را از بازار غيررسمي تهيه كنند.
اكنون وزارت نفت اعلام كرده است كه با صدور مجوز واردات براي بخش خصوصي، مسير عرضه مجدد باز شده و بزودي اين سوخت در جايگاه‌ها عرضه خواهد شد؛ البته با قيمت تمام‌شده و بدون تأثير بر سهميه‌هاي يارانه‌اي مردم.
وزير نفت در تازه‌ترين اظهارات خود، عرضه بنزين سوپر وارداتي را «خدمتي جديد» براي خودروهايي توصيف كرده كه نيازمند سوخت با اكتان بالا هستند. او تأكيد كرده كه سهميه‌هاي فعلي ـ يعني ۶۰ ليتر بنزين ۱۵۰۰ توماني و ۱۰۰ ليتر بنزين ۳۰۰۰ توماني- بدون تغيير ادامه خواهد داشت و بنزين سوپر هيچ تأثيري بر آن نخواهد گذاشت.
به بيان ساده، عرضه اين سوخت نه يك اجبار براي همه، بلكه يك انتخاب داوطلبانه است: هر كس مايل باشد مي‌تواند هزينه تمام‌شده را بپردازد و از بنزين سوپر استفاده كند؛ و هر كس تمايل نداشته باشد مي‌تواند همچنان از سهميه‌هاي يارانه‌اي بهره‌مند شود.
يكي از نكات مهم در اين طرح، سازوكار عرضه از طريق بورس انرژي است. به گفته مسوولان، اين تصميم با هدف شفاف‌سازي و حذف رانت اتخاذ شده است. در گذشته، تخصيص مستقيم سوخت به برخي واردكنندگان يا شركت‌ها، زمينه‌ساز انحصار و فساد مي‌شد. اما عرضه در بورس باعث مي‌شود همه فعالان اقتصادي واجد شرايط بتوانند در فرآيند خريد و فروش شركت كنند و قيمت نهايي بر اساس تعادل عرضه و تقاضا كشف شود.
از نگاه تحليلگران اقتصادي، اين رويكرد اگر به‌درستي اجرا شود، مي‌تواند علاوه بر تأمين نياز واقعي بازار، به ايجاد بازاري جديد و شفاف براي سوخت‌هاي خاص بينجامد؛ بازاري كه در آن بخش خصوصي به‌جاي دولت، نقش اصلي را بازي مي‌كند.
بديهي است كه بنزين سوپر وارداتي با قيمت يارانه‌اي عرضه نخواهد شد. هزينه تمام‌شده شامل نرخ جهاني خريد، حمل‌ونقل، عوارض ورودي و سود متعارف واردكننده خواهد بود. اين يعني قيمت نهايي احتمالاً چند برابر نرخ بنزين معمولي خواهد بود.
براي مصرف‌كننده، اين امر به معناي افزايش هزينه سفر يا استفاده روزانه است، به‌ويژه براي كساني كه خودروهايشان به‌طور جدي به سوخت با اكتان بالا نياز دارد. از سوي ديگر، براي بخش خصوصي فرصتي تازه فراهم شده تا با واردات و عرضه اين محصول، بخشي از نياز بازار را پوشش دهد و سود مناسبي كسب كند.
بازگشت بنزين سوپر مي‌تواند بر بازار خودرو نيز اثر بگذارد. بسياري از خودروهاي جديد و وارداتي نيازمند سوخت با اكتان بالاتر از بنزين معمولي هستند. در سال‌هاي اخير، به دليل كمبود بنزين سوپر، عملكرد اين خودروها كاهش يافته و برخي حتي دچار آسيب‌هاي فني شده‌اند.
با عرضه دوباره اين سوخت، احتمالاً تقاضا براي خودروهاي با فناوري پيشرفته‌تر افزايش خواهد يافت، چرا كه نگراني درباره تأمين سوخت مناسب كاهش مي‌يابد. از سوي ديگر، دارندگان خودروهاي داخلي نيز در صورت تمايل مي‌توانند براي بهبود عملكرد موتور، از اين گزينه استفاده كنند.
يكي از بحث‌هاي مهم پيرامون اين طرح، بُعد عدالت اجتماعي است. برخي منتقدان مي‌گويند عرضه بنزين سوپر با قيمت تمام‌شده، عملاً خدمتي براي طبقات مرفه است؛ كساني كه خودروهاي گران‌قيمت دارند و توان پرداخت چند برابر قيمت بنزين معمولي را دارند.
در مقابل، موافقان استدلال مي‌كنند كه اين طرح هيچ فشاري بر سهميه‌هاي يارانه‌اي طبقات متوسط و پايين وارد نمي‌كند و صرفاً انتخابي اختياري براي گروهي از مصرف‌كنندگان است.
نگاهي به تجربه ديگر كشورها نشان مي‌دهد عرضه سوخت‌هاي متنوع بر اساس كيفيت و اكتان، امري رايج است. در بسياري از كشورهاي اروپايي، رانندگان مي‌توانند بين بنزين معمولي، سوپر و حتي سوخت‌هاي ويژه‌تر انتخاب كنند؛ با اين تفاوت كه قيمت‌ها بر اساس بازار آزاد تعيين مي‌شود و دولت تنها بر كيفيت و ايمني نظارت مي‌كند.
در برخي كشورهاي همسايه نيز، بنزين سوپر به عنوان گزينه‌اي لوكس با قيمت چند برابر بنزين معمولي عرضه مي‌شود. بنابراين، تصميم اخير ايران را مي‌توان گامي در راستاي همسويي با استانداردهاي جهاني دانست.
اين طرح هرچند نويدبخش است، اما با چالش‌هايي نيز همراه خواهد بود. شفافيت در بازار، كاهش قاچاق، افزايش رقابت بخش خصوصي و بهبود عملكرد خودروها از جمله فرصت‌ها خواهد بود.
تهديدها: احتمال افزايش نارضايتي در صورت تفاوت زياد قيمت، وابستگي بيشتر به واردات، و خطر تبديل شدن سوخت به كالايي لوكس.
بازگشت بنزين سوپر با مكانيزمي تازه، نشانه‌اي از تغيير رويكرد در سياست‌هاي انرژي كشور است. از يك‌سو، دولت تلاش كرده تا با حفظ سهميه‌هاي يارانه‌اي، فشار مضاعفي بر مردم وارد نكند؛ و از سوي ديگر، با واگذاري واردات به بخش خصوصي و عرضه از طريق بورس انرژي، به سمت بازارمحوري و شفافيت حركت كند.
آينده اين طرح، به اجراي دقيق و نظارت موثر وابسته است. اگر بخش خصوصي بتواند به‌طور پايدار و باكيفيت، سوخت را وارد كند و اگر بورس انرژي بتواند سازوكار قيمت‌گذاري شفاف را تضمين كند، شايد بتوان گفت بنزين سوپر نه يك «روياي سوخته»، بلكه واقعيتي پايدار در جايگاه‌هاي كشور خواهد بود.
