چرخش هند به سمت چين

با وجود آنكه به نظر مي‌رسد جنگ تعرفه‌اي ترامپ در مرحله اجرا فاصله قابل توجهي با شعارهاي ابتدايي دارد و نسبت به تعرفه‌هاي ابتدايي اعلامي، آنچه كه به مرحله اجرا رسيده فاصله زيادي دارد اما همچنان در اين ترديدي نيست كه بسياري از دولت‌ها در جهان در تلاش براي مقابله با فشارهاي امريكا هستند و در اين بين نام تعداد قابل توجهي از شركاي تاريخي امريكا نيز به چشم مي‌خورد.

در هفته‌هاي گذشته امريكا اعلام كرد كه عليه دولت هند تعرفه‌هاي جديدي وضع خواهد كرد. اين تعرفه به دنبال آن اجرايي شد كه بر اساس اعلام كاخ سفيد دولت دهلي نو با وجود محدوديت‌ها به خريد نفت از روسيه ادامه داده و از اين رو بايد تحت جريمه قرار بگيرد. در چنين فضايي يكي از اصلي‌ترين سوالات به وجود آمده اين است كه واكنش هند به اين اقدامات چه خواهد بود؟

هند به شكل سنتي شريك تجاري غرب به شمار مي‌رود و حتي در تحليل‌هاي غير رسمي از هند به عنوان رقيب منطقه‌اي چين نام برده مي‌شود كه كشورهاي غربي به دنبال تقويت آن براي جلوگيري از اوج‌گيري دايمي پكن هستند. در چنين شرايطي اين سوال به وجود آمده كه آيا سياست‌هاي ترامپ يكي ديگر از شركاي راهبردي امريكا را نيز به تغيير جهت ترغيب مي‌كند؟ يكي از اصلي‌ترين نگراني‌ها براي امريكا اين است كه هند تحت تاثير فشارها در چرخشي تاريخي به سمت افزايش همكاري با چين حركت كند. رسانه امريكايي در گزارشي با عنوان «جايزه نوبل و يك تماس پرتنش: چگونه روابط ترامپ و مودي از هم پاشيد» به بررسي روند افول روابط ميان «دونالد ترامپ» رييس‌جمهور امريكا و «نارندرا مودي» نخست‌وزير هند پرداخته و نشان داده كه چگونه جاه‌طلبي‌هاي شخصي، اختلافات تجاري و حساسيت‌هاي سياسي موجب تضعيف اين رابطه دوجانبه شده است. روزنامه «نيويورك‌تايمز» در اين گزارش نقطه آغاز بحران ميان ۲ طرف را يك تماس تلفني در تاريخ ۱۷ ژوئن مي‌داند؛ تماسي كه در آن ترامپ بار ديگر با افتخار مدعي شد كه «مساله نظامي ميان هند و پاكستان» را حل كرده است. وي حتي اشاره كرد كه پاكستان قصد دارد نام او را براي جايزه صلح نوبل مطرح كند و تلويحا انتظار داشت مودي نيز چنين اقدامي انجام دهد. اما مودي با ناراحتي پاسخ داد و تأكيد كرد كه آتش‌بس اخير هيچ ارتباطي با امريكا نداشته و مستقيما ميان هند و پاكستان حاصل شده است. ترامپ اين توضيحات را ناديده گرفت، اما امتناع مودي از پذيرش نقش امريكا و نيز خودداري از ورود به موضوع نوبل، ضربه بزرگي به روابط شخصي ميان اين ۲ نفر وارد كرد. نيويورك‌تايمز نوشته است كه روابط ۲ طرف تنها چند هفته بعد از اين تماس به دليل اقدامات تجاري ترامپ بيش از پيش آسيب ديد. ترامپ واردات كالا از هند را با تعرفه ۲۵ درصدي مواجه كرد و سپس به دليل خريد نفت روسيه توسط هند نيز تعرفه‌اي اضافي وضع كرد تا مجموعا تعرفه‌ها به ۵۰ درصد برسد.

اين اقدام، مقامات دهلي‌نو را شوكه كرد و آنها اين اقدام را يك زورگويي آشكار توصيف كردند. شدت اين فشارها به حدي بود كه در ايالت ماهاراشترا، يك عروسك بزرگ از ترامپ در جريان يك جشن به نمايش درآمد و او را خائن توصيف كردند. گزارش يادآور مي‌شود كه هر ۲ نفر شخصيت‌هايي پوپوليست با گرايش‌هاي اقتدارگرايانه دارند، اما آنچه ترامپ از مودي مي‌خواست، يعني تقدير از نقش او در آتش‌بس با پاكستان و معرفي‌اش براي نوبل، به لحاظ سياسي براي مودي غيرممكن بود. هويت سياسي مودي بر پايه سخت‌گيري در برابر پاكستان بنا شده است و هرگونه پذيرش ميانجي‌گري خارجي به منزله تسليم در برابر يك كشور ضعيف‌تر تلقي مي‌شد. در چنين شرايطي، حتي اشاره به نقش ترامپ مي‌توانست جايگاه نخست‌وزير هند را در داخل كشور تضعيف كند. اين روزنامه خاطرنشان كرده است كه روابط ۲ طرف در گذشته بسيار نزديك‌تر بود. ترامپ در دوره اول رياست‌جمهوري‌اش در يك گردهمايي در حمايت از مودي در تگزاس حضور يافت و سپس در هند با استقبال پرشكوهي مواجه شد. مودي نيز او را «دوست واقعي» خوانده بود. اما در دوره دوم رياست‌جمهوري ترامپ، اين روابط رو به سردي گذاشت. در حالي كه برخي رهبران اروپايي و حتي رييس‌جمهور اوكراين با چاپلوسي و امتيازدهي تلاش كردند روابط خود با ترامپ را حفظ كنند، مودي قادر نبود چنين خواسته‌اي را برآورده سازد و همين امر روابط را به بحراني جدي كشاند.

نيويورك‌تايمز در ادامه توضيح مي‌دهد كه اختلافات مهاجرتي نيز به اين تنش‌ها دامن زده است. سياست‌هاي سخت‌گيرانه ترامپ در خصوص رواديد شغلي و رواديد دانشجويي كه بخش بزرگي از آن مربوط به اتباع هند بود، باعث خشم دهلي‌نو شد. همچنين، اخراج مهاجران غيرقانوني هندي با رويكردهاي تحقيرآميز و دستبند و پابند، براي مودي دردسرهاي سياسي داخلي ايجاد كرد. همچنين در يكي از بحران‌هاي كشمير، ترامپ پيش از اعلام رسمي مقامات هندي، در شبكه اجتماعي خود از «آتش‌بس فوري و كامل» خبر داد. اين اقدام، مقامات هند را به‌شدت خشمگين ساخت، چراكه با سياست ديرينه دهلي‌نو در رد ميانجي‌گري خارجي منافات داشت. در همان زمان، يكي از مقامات هندي با طعنه به خبرنگاران گفت: «به من باور داريد يا ترامپ؟» رسانه امريكايي همچنين تأكيد مي‌كند كه فروپاشي روابط نه تنها موجب تضعيف جايگاه مودي شد، بلكه احتمالا هند را به سمت روابط نزديك‌تر با رقباي امريكا سوق مي‌دهد. مودي قرار است در سفر پيش رو به چين با «شي جين‌پينگ» رييس‌جمهور چين و «ولاديمير پوتين» رييس‌جمهور روسيه ديدار كند.

در همين حال، ترامپ با انتصاب «سرجيو گور» به عنوان سفير در هند و «نماينده ويژه منطقه»، كه در آن هند و پاكستان در يك چارچوب قرار گرفته‌اند، بيش از پيش خشم مقامات هندي را برانگيخت. همزمان، تعرفه‌هاي جديد عليه هند اجرايي شده و مشاوران ترامپ در اظهاراتي تند حتي جنگ اوكراين را «جنگ مودي» ناميده‌اند. نيويورك‌تايمز در پايان نتيجه مي‌گيرد كه جاه‌طلبي ترامپ براي دريافت جايزه نوبل، به همراه بي‌توجهي او به حساسيت‌هاي سياسي هند، موجب از هم پاشيدن يكي از مهم‌ترين روابط راهبردي امريكا شده است. روابطي كه روزگاري به عنوان يك دوستي نزديك قلمداد مي‌شد، اكنون به بي‌اعتمادي، تحقير و پيامدهاي ژئوپليتيكي گسترده منجر شده است.

همزمان با اين تحليل‌ها انتقادات از ترامپ نيز گسترش يافته است. جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي سابق امريكا، به اقدام اخير ترامپ عليه هند به‌شدت حمله برد و هشدار داد اين تهاجم تجاري گسترده ممكن است سال‌ها تلاش براي نزديك‌تر كردن دهلي‌نو به واشنگتن را بي‌اثر كرده و در عوض، هند را به چين نزديك‌تر كند. جيك ساليوان در گفت‌وگو با پادكست بولوارك تيم ميلر، دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا را متهم كرد امريكا را به يك «اخلالگر بزرگ» در چشم متحدانش تبديل كرده است. وي گفت: امريكا به عنوان يك كشور غيرقابل اطمينان ديده مي‌شود، در حالي كه چين اعتبار كسب مي‌كند. مشاور امنيت ملي سابق امريكا گفت: وقتي به اين كشورها مي‌روم و با سران آنها صحبت مي‌كنم، آنها درباره ريسك‌زدايي از امريكا صحبت مي‌كنند و امريكا را به عنوان يك «اخلالگر بزرگ» مي‌بينند كه نمي‌توان روي آن حساب كرد. چين در محبوبيت در بسياري از كشورها از امريكا پيش افتاده است. ساليوان هند را روشن‌ترين نمونه اقدامات اشتباه ترامپ خواند.

اين انتقادها به دنبال اجرايي شدن تعرفه ۵۰ درصدي بر واردات كالاهاي هندي به تلافي خريد نفت روسيه توسط دهلي‌نو، مطرح شد. اين تعرفه‌ها كه يكي از بالاترين تعرفه‌هاي وضع شده از سوي امريكا عليه يك كشور است، به بخش‌هايي مانند منسوجات، جواهرات و دستگاه‌هاي مكانيكي هند آسيب مي‌زند و نگراني‌ها از نابودي مشاغل و رشد اقتصادي آهسته‌تر را برانگيخته است. ترامپ از اين تصميم به عنوان تلافي اقدام هند در ادامه خريد نفت روسيه، دفاع كرده است، اما برخي از تحليلگران مي‌گويند انگيزه اين تصميم ممكن است شخصي‌تر باشد.

طبق گزارش بانك سرمايه‌گذاري جفريز، اين اقدام تا حدودي ناشي از عصبانيت ترامپ از اين است كه اجازه نيافت در درگيري نظامي اخير ميان هند و پاكستان ميانجيگري كند. اختلافات كشاورزي ميان امريكا و هند نيز اين موضوع را تشديد كرد. بر اساس گزارش تايم هند، از نظر ساليوان، اين آسيب فراتر از حوزه اقتصاد بوده و اقدامات ترامپ، يك پيروزي ديپلماتيك به چين داده و پكن توانسته است خود را به عنوان يك بازيگر مسوول‌تر در صحنه جهاني معرفي كند. پيوش گويال، وزير بازرگاني و صنايع هند، روز جمعه در واكنشي تند به اعمال تعرفه‌هاي بالا توسط امريكا، گفت كه هند در مذاكرات تجاري تسليم نخواهد شد و عزت نفس خود را به خطر نخواهد انداخت.

همزمان راجنات سينگ وزير دفاع هند، در سخنراني خود در اجلاس «گفت‌وگوهاي دفاعي ۲۰۲۵ تلويزيون دهلي‌نو» گفت: دوست يا دشمن هميشگي وجود ندارد، تنها منافع ملي دايمي است» و در واقع اين يك اصل راهبردي براي سياست خارجي و دفاعي كشور است.

سينگ اعلام كرد: نيروي دريايي هند متعهد به ساخت همه شناورهاي آينده درداخل كشور است و دو فروند ناو رادارگريز كلاس نيلگيري، «INS هيم‌گيري» و «INS اودايگيري»، به نيروي دريايي پيوسته‌اند. او همچنين از نهايي‌شدن طرح سامانه دفاعي بومي «سودرشان چاكرا» ظرف ماه‌هاي آينده خبر داد و موفقيت عمليات «سيندور» را مصداق توانمندي‌هاي بومي خواند. وزير دفاع هند در اين نشست به رشد صادرات دفاعي هند اشاره كرد و گفت كه اين رقم از كمتر از ۷۰۰ كرور روپيه (حدود ۸۴ ميليون دلار) در ۲۰۱۴ (۱۳۸۳) به نزديك ۲۴ هزار كرور روپيه (حدود ۲.۹ ميليارد دلار) در سال جاري رسيده است؛ جهشي كه مقامات دولت آن را نشانه تحول در زنجيره توليد و تمركز بر توانمندي‌هاي داخلي توصيف مي‌كنند. گفته شده اين موضع‌گيري در حالي اعلام مي‌شود كه نارندرا مودي نخست‌وزير براي شركت در نشست سازمان همكاري شانگهاي به چين سفر كرده است.

از سوي ديگر، پيوش گويال، وزير بازرگاني هند نيز در اولين واكنش رسمي به اجراي تعرفه‌هاي ۵۰ درصدي امريكا گفت: دهلي‌نو «تسليم نمي‌شود» و «ضعيف به‌نظر نخواهد رسيد». او با اعلام اينكه دولت هند در روزهاي آتي مجموعه‌اي از تدابير حمايتي و تشويقي را براي تقويت صادرات و حمايت از بخش‌هاي متاثر از اين تعرفه‌ها به‌كار خواهد گرفت، ابراز اميدواري كرد كه صادرات هند در سال جاري از رقم ۲۰۲۴–۲۰۲۵ فراتر رود. دولت امريكا اعمال تعرفه ۵۰ درصدي را به عنوان مجازات خريد گسترده نفت از روسيه اعلام كرده و اين تصميم از همين هفته برقرار شده است. تحليلگران مي‌گويند كه اين تعرفه‌ها مي‌تواند به بخش‌هاي صادرات‌محور هند از جمله نساجي، پرورش محصولات دريايي و شيلات، جواهرات و ماشين‌آلات آسيب بزند و گزارش‌هايي از لغو سفارش‌ها و تغيير مسير خريداران به رقبا مانند بنگلادش و ويتنام منتشر شده است. اما مقامات هندي بر تركيبِ راهبردي خود يعني سرعت‌بخشي به بومي‌سازي صنايع حساس دفاعي و هم‌زمان تنوع‌بخشيدن بازارهاي صادراتي تاكيد دارند و آن را بهترين پاسخ براي مقابله با شوك‌هاي تجاري بيروني مي‌دانند.

هرچند با توجه به همكاري‌هاي طولاني مدت و همه‌جانبه هند و امريكا اين توقع كه ناگهان همه‌چيز ميان دو كشور محدود شود غير واقعي است اما در اين موضوع ترديدي وجود ندارد كه فشارهاي ترامپ بر روي متحدان امريكا اين نگراني را به وجود آورده كه مسير فعلي امكان تداوم ندارد.