مسيرهاي ناپيدا؛ ايران ميان گاز صادراتي و مذاكره‌هاي مرزي
در روزگار تحولات فزاينده انرژي در منطقه، صادرات گاز ايران همچنان يكي از ستون‌هاي مهم اقتصاد ملي و روابط منطقه‌اي باقي‌مانده است. با وجود گمانه‌زني‌هاي متعدد درباره خاموش شدن جريان‌هاي صادراتي، اطلاعات رسمي و گزارش‌هاي جديد نشان مي‌دهند مسير گاز به كشورهاي همسايه كماكان برقرار است و مذاكره‌ها نيز براي توسعه اين روابط ادامه دارد.
گلناز پرتوي مهر|
در روزگار تحولات فزاينده انرژي در منطقه، صادرات گاز ايران همچنان يكي از ستون‌هاي مهم اقتصاد ملي و روابط منطقه‌اي باقي‌مانده است. با وجود گمانه‌زني‌هاي متعدد درباره خاموش شدن جريان‌هاي صادراتي، اطلاعات رسمي و گزارش‌هاي جديد نشان مي‌دهند مسير گاز به كشورهاي همسايه كماكان برقرار است و مذاكره‌ها نيز براي توسعه اين روابط ادامه دارد.
به گزارش خبرنگار «تعادل»، ايران در شرايطي كه اولويت تامين گاز براي مصرف داخلي به‌ويژه در مواجهه با بحران انرژي داخلي را در دستور كار دارد، همزمان صادرات را نيز مديريت مي‌كند. اين رويكرد انعطاف‌پذير از يك سو به درآمد ارزي كمك و از سوي ديگر موقعيت ژئوپليتيك ايران را تقويت مي‌كند.
در مرز تركيه، مذاكرات براي تمديد قرارداد ۲۵ ساله صادرات گاز به اين كشور در نزديكي انقضاست. كارشناسان تاكيد مي‌كنند كه حفظ اين قرارداد براي ثبات درآمدي ايران و امنيت انرژي منطقه بسيار حياتي است. همچنين ايران به‌مثابه پلي منطقه‌اي، در قرارداد تبادل گاز (SWAP) ميان تركمنستان و تركيه قرار گرفته است: بخشي از گاز تركمنستان از مسير ايران به تركيه انتقال مي‌يابد. بدين‌ترتيب، ايران جايگاه راهبردي خود را در ترانزيت انرژي ميان آسياي ميانه و بازارهاي غربي تثبيت كرده است. روابط گازي با روسيه نيز در حال تحكيم است. توافق اوليه‌اي به منظور تامين سالانه تا 55 ميليارد مترمكعب گاز روسيه به ايران حاصل شده كه آغاز اجراي آن از حجم‌هاي محدود (حدود 2 ميليارد مترمكعب) خواهد بود. اين همكاري، گرچه عمدتا براي تامين نياز داخلي طراحي شده، در صورت تكميل اجراي زيرساخت‌ها مي‌تواند به تقويت قابليت ايران در هاب گاز منطقه‌اي منجر شود. در عراق، صادرات گاز جمهوري اسلامي ادامه دارد و دو كشور در حال حل‌وفصل اختلافات مربوط به حجم صادرات و بدهي‌هاي معوق هستند. البته فشارهاي سياسي خارجي مانند كاهش معافيت‌هاي پرداخت انرژي بغداد را واداشته تا به‌دنبال منابع جايگزين مانند گاز قطر و عمان باشد. از اين رو، معاملات ايران با عراق همچنان در معرض تغييرات است.
در مجموع، تركيب سه سياست راهبردي مديريت مصرف داخلي، گسترش صادرات، و انعطاف در روابط بين‌المللي به‌ويژه در مذاكرات با تركيه، تركمنستان و روسيه، به عنوان مبناي موفقيت ايران در بازار انرژي منطقه شناخته مي‌شوند. بر خلاف گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي، صادرات گاز ايران به عراق همچنان برقرار است. «محسن پاك‌نژاد»، وزير نفت اعلام كرد كه صادرات از طريق مرزهاي شلمچه و نفت‌شهر ادامه دارد و اختلافات حجمي و مالي به زودي حل‌وفصل مي‌شوند. با وجود فشارهاي امريكا كه ممكن است تجارت برق و گاز را دچار اختلال كند، عراق در تلاش است وابستگي خود به ايران را حفظ كند؛ اگرچه به‌واسطه اين تحولات، بغداد در حال مذاكره براي اجاره ترمينال شناور LNG از امارات است تا در صورت توقف صادرات، تامين انرژي خود را مديريت كند.
قرارداد ۲۵ ساله صادرات گاز ايران به تركيه در سال ۲۰۲۶ به پايان مي‌رسد. گفت‌وگوها براي تمديد يا بازطراحي اين قرارداد در جريان است. برخي تحليلگران هشدار مي‌دهند كه در صورت شكست در تمديد، همچون قراردادهاي جديد تركيه با روسيه، آذربايجان يا تركمنستان، ايران در بازار آنكارا ضعيف خواهد شد. با اين حال، گزارش‌هاي دقيق‌تر نشان مي‌دهند صادرات ايران به تركيه همچنان ادامه دارد و در سال منتهي به فوريه ۲۰۲۵ نسبت به سال قبل حدود ۵درصد افزايش يافته است. ايران نقشي كليدي در اجراي طرح‌هاي سواپ گازي دارد. بين سال‌هاي اخير و در سال ۲۰۲۴، توافقي براي انتقال سالانه حدود ۱۰ ميليارد مترمكعب گاز از تركمنستان به عراق از طريق ايران امضا شد. علاوه بر آن، در فوريه ۲۰۲۵ توافقي ميان تركمنستان و تركيه منعقد شد كه براساس آن روزانه تا سقف ۲ ميليارد مترمكعب گاز تركمنستان از مسير ايران به تركيه منتقل مي‌شود. در ديداري در مسكو، وزير نفت ايران و مسوولان روسي توافق كردند كه روسيه سالانه تا ۵۵ ميليارد مترمكعب گاز به ايران صادر كند، گرچه آغاز با حجم‌هاي پايين‌تر مانند ۲ ميليارد مترمكعب خواهد بود و قيمت‌ها هنوز نهايي نشده‌اند. در اين مذاكره همچنين روس‌ها تعهد كردند ساخت نيروگاه هسته‌اي جديدي در ايران را تامين مالي كنند. ايران و روسيه همچنين بنا دارند همكاري‌هايي در قالب هاب گازي منطقه‌اي، از جمله با قطر و تركمنستان، را توسعه دهند. طبق گزارش اوپك، صادرات گاز ايران در سال ۲۰۲۴ نزديك به ۹ ميليارد مترمكعب بوده است؛ اگرچه اين ميزان نسبت به سال ۲۰۲۳ (حدود ۱۲.۹ ميليارد مترمكعب) حدود ۳۰درصد كاهش نشان مي‌دهد. با اين وجود، اين مقدار همچنان نشان‌دهنده توانمندي ايران در ايفاي نقش صادراتي در منطقه است.
با وجود فشار براي صادرات، تامين مصرف داخلي همچنان در اولويت است. كشور با چالش‌هايي مانند مصرف بالا (بيش از بسياري از كشورهاي اروپايي)، هدررفت شبكه، و نياز به سرمايه‌گذاري گسترده در توسعه ميادين مانند پارس جنوبي مواجه است. استراتژي وزارت نفت در سال‌هاي اخير بر مديريت هوشمند صادرات در عين حفظ امنيت انرژي داخلي تاكيد دارد. با وجود موانع داخلي و فشارهاي خارجي، ايران همچنان صادرات گاز خود را حفظ كرده و در حال مذاكره براي تمديد يا ايجاد قراردادهاي جديد با كشورهايي چون تركيه، تركمنستان، روسيه و عراق است. اگرچه ميزان صادرات كاهش يافته، اما تنوع مسيرهاي همكاري و انعطاف در سياستگذاري‌ها، موقعيت كشور را در بازار گاز منطقه مستحكم مي‌كند.
