مشکلات بسیار جدی در مناطق اطراف دریاچه ارومیه
گروه اقتصاد اجتماعی نیوشا سردشتی
در حالی که شانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی محیط‌زیست آخرین ساعات برپایی‌اش را با بازدیدکنندگانی نه چندان زیاد سپری می‌کرد، نشست مطبوعاتی مسعود تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه با موضوع عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال 1395 و برنامه‌های این ستاد در سال آینده برگزار شد.
نشست با تاخیری 20 دقیقه‌یی با سخنان تجریشی در خصوص رفع معضلات حفظ و بازیابی دریاچه ارومیه آغاز شد. او سخنان خود را اینگونه آغاز کرد: «چالش گردوغبار اهواز که یکی از موضوعات خبری روز است، در حال حاضر تا حدودی مشکل دریاچه ارومیه را پوشانده است. اما امروزه مساله ارومیه نه تنها یک موضوع محیط‌زیستی بلکه موضوعی است که مسائل اجتماعی، سیاسی و حتی بین‌المللی را تحت پوشش قرار می‌دهد.» او با اشاره‌یی به پیشینه برنامه‌ریزی تلفیقی، ادامه داد: «دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال 1393 در دانشگاه صنعتی شریف شکل گرفت و تاکنون به مطالعات خود در حوزه ارومیه ادامه داده و همچنین از تجربیات کشورهایی مثل روسیه و امریکای لاتین استفاده کرده است تا با کمک از تجارب بین‌المللی دریاچه را نجات دهد.» او در رابطه با وظایف دستگاه‌های اجرایی، با هیاتی متشکل از هفت وزیر، دو معاون وزیر و سه استاندار، افزود: «کار آنها اجرای مصوبات و برنامه‌هایی است که خودشان ترتیب داده‌اند و تایید کرده‌اند.»
تجریشی گفت: «از جمله وظایف آنها تامین منابع مالی برای دستگاه‌های اجرایی و همچنین فعالان دانشگاه‌های ارومیه و تبریز است که کار طراحی برای پایش مصوبات را انجام می‌دهند. طرح احیا تصویب شد و در شهریور 1395 از مطابق برنامه پیش رفتن کارها اطمینان کسیب کردیم. گروه اجرایی به لحاظ فنی در راستای آن چه که طراحی و پیش‌بینی شده بود، انجام وظیفه کردند. از سال 1373 تا 1393، تقریبا 8 متر از تراز آب کاهش پیدا کرده بود؛ یعنی طی 20 سال، هر سال 40 سانت.» او ادامه داد: «اساسی‌ترین مساله این امر است که اگر نتوانیم در طی سه سال آینده از این مشکلات بکاهیم، با دردسرهای بزرگ‌تری در رابطه با غبارها مواجه خواهیم شد.» او همچنین به کمبود باران در پاییز امسال اشاره کرده و افزود: «با این وجود بارش زمستانی رضایت بخشی داشته‌ایم و با صرفه‌جویی در بخش کشاورزی و آمدن مردم در صحنه می‌توانیم شاهد اتفاقات خوبی باشیم. اگر نتوانیم اهداف مسیر احیا را به خوبی به انجام برسانیم، در دیگر مناطق نیز با مشکلات پیچیده‌تری مواجه خواهیم شد و از کشاورزی و اقتصاد پایدار فاصله خواهیم گرفت.»
در جست‌وجوی زمان از دست رفته
در ادامه نشست، یکی از خبرنگاران از تجریشی پرسید که اگر بودجه کافی را به دست بیاورید تا چه میزان می‌توانید عقب ماندگی‌های برنامه ارومیه را جبران کنید؟، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: «بودجه‌یی که قرار بود دریافت کنیم عمدتا به سمت سردهنه‌سازی و ساخت تاسیساتی می‌رفت که بتوانند میزان برداشت توسط بخش‌های مختلف را کنترل کنند، تا در قسمت ترویج به دنبال راهکارهایی باشیم که هم صرفه جویی کرده باشیم، هم به اقتصاد خانوار روستایی کمک بکنیم. بطور مثال بذر یا نشایی در اختیارشان قرار دهیم که بتوانند مصرف آب را کاهش دهند. همچنین انتقال دانش از پروژه‌هایی بوده که بخشی از منابع مالی را به خود اختصاص داده بوده‌اند. بخش دیگر آن هم صرف جلوگیری از کشت غیرمجاز شده است.» او ادامه داد: «این موارد باعث از دست دادن فرصت‌های ما شد؛ زیرا به علت صرف این هزینه‌ها ما پیمانکارهای خود را از شهریور و مهر ماه از دست دادیم. تقریبا 50درصد پروژه‌ها به علت اینکه پیمانکاران سر وقت مزدشان را دریافت نکرده بودند، از دست رفتند. از سوی دیگر هیچ کدام از پروژه‌های کشاورزی که قرار بود شروع بشوند، آغاز به کار نکردند و ما حالا 3
سال تجربه کسب کردیم، قدرت دستگاه‌های اجرایی و توان مالی کشور را دیدیم و یک احساس بهتری در رابطه با این موضوع داریم که چگونه دریاچه را می‌توان احیا کرد.» او افزود: «پس در این زمینه مجوزی از هیات دولت گرفتیم که در مدت سه ماه یک بازنگری انجام دهیم. با توجه به اینکه ممکن است سال آینده هم سالی باشد که ما نتوانیم تمامی منابع مورد نیاز خود را بگیریم، بنابراین مهلتی سه ماهه گرفتیم و با تمامی دستگاه‌های اجرایی در تبریز و ارومیه و تهران مذاکره کردیم تا بتوانیم تدقیقی روی اعداد و ارقامی که در اختیار داریم انجام دهیم و ببینیم که چگونه می‌توانیم با وجود کمبود منابع مالی پروژه را سر پا نگه داریم؟»
آب‌ها به دریاچه باز می‌گردند؟
تجریشی در پاسخ به پرسشی پیرامون بازگشت پساب‌های تصفیه شده به دریاچه ارومیه، گفت: «با احتساب 16 تصفیه‌خانه، به دولت پیشنهاد داده‌ایم که اگر شوراهای شهر و روستا و دولت قول بدهند آبی که تصفیه می‌شود به سمت دریاچه برود، ستاد 50 درصد از هزینه‌هایش را تامین کند. دو تا از این تصفیه‌خانه‌ها نهایی شده است. دوتای بزرگ‌تر تصفیه‌خانه‌های ارومیه و تبریز هستند و برخی از اینها نیاز به شبکه دارند و برخی نیاز به اضافه کردن تصفیه‌خانه و بعد خط انتقال.» او ادامه داد: «ما قبل از اینکه منابع مالی قدری با کمبود مواجه شود، به دنبال تامین منابع مالی رفتیم. بطور مثال در بخش خصوصی برای یکی از این تصفیه‌خانه‌ها 50 میلیارد تومان تامین مالی صورت گرفته است. بنابراین ما قطع امید نکرده‌ایم. قرار بود در سال آینده 40 میلیون مترمکعب آب را داشته باشیم تا افق 1398 که به 300 میلیون مترمکعب می‌رسید.» او افزود: «بعضی از پروژه‌های ما وارد ماده 48 می‌شوند. بطور مثال پیمانکاری پروژه‌یی را قبول کرده و با قیمت خاصی با دولت قرار داد بسته است، اما تامین مالی نشده و خود پیمانکار می‌گوید حتی اگر الان تامین مالی صورت بگیرد با این قیمت نمی‌تواند کار را به
انجام برساند. پس یک سری از پروژه‌ها مطمئنا به تعویق خواهد افتاد و دوباره باید مناقصه انجام شود.»
تجریشی گفت: «همچنین سعی می‌کنیم مقداری از این پساب‌ها را به صنایع بدهیم تا بتوانیم بخشی از هزینه‌ها را از راه فروش این پساب‌ها تامین کنیم و آب کم‌تری هم به سوی شهرها رها کنیم. همچنین نقشه‌یی را هم به دست آورده‌ایم و به این سمت رفته‌ایم که تامین منابع مالی این پروژه‌ها را با کمک بخش خصوصی و دولت انجام دهیم.» او ادامه داد: «متوجه شدیم که خود دولت هم می‌تواند حق انشعاب بگیرد. پس برخی از پروژه‌ها را که آب خوبی می‌توانند به سمت دریاچه برسانند، فاز‌بندی کردیم. بخشی از منابع مالی هم اوراقی هستند که به جای پول نقد به پیمانکارها خواهیم داد؛ بطور مثال کسانی که فعالیت شان در راستای خط لوله هست و خودشان هم لوله دارند، راحت می‌توانند این اوراق را دریافت کنند. مطمئنا کمبود منابع مالی روند کار را کند خواهد کرد، اما نباید نا امید شویم.» او همچنین پیرامون پاک بودن پساب‌ها افزود: «ما برای کسب اطمینان از استانداردهای زیست محیطی در تصفیه پساب‌ها، از دانشگاه ملبورن تقاضا کرده‌ایم که با همکاری دانشگاه‌های تبریز و ارومیه، راهکاری برای دست یابی به این استانداردها بیابند تا خاطرمان جمع شود که با ورود فاضلاب‌ها به دریاچه اتفاق
تازه‌یی نخواهد افتاد.»
ارومیه، حالا دیگر یک برند است
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در رابطه با اخذ منابع مالی از کشورهای دیگر گفت: «چیزی که بنده قبلا هم گفته بودم این بود که زین‌پس چیزی به عنوان منابع مالی برای انجام مطالعات دریافت نمی‌کنیم و منابع مالی عمده مطالعاتی را که در حال حاضر در دست انجام داریم، خودمان تامین می‌کنیم.» او افزود: «در جامعه بین‌المللی کار کردن با ستاد احیای ارومیه یک برند محسوب می‌شود. یعنی کسی که مشغول پیدا کردن یک جای پای بین‌المللی برای خودش است، در این رابطه همکاری می‌کند. بنابراین به دنبال منابع مالی برای مطالعات نرفتیم. خیلی از کشورها با رضایت خودشان می‌خواهند با ما همکاری داشته باشند. بسیاری از کشورهای دنیا به سرمایه‌گذاری به این موضوع نگاه می‌کنند و ما هم با سرمایه‌گذاری مشکلی نداریم.»
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در بخش پایانی سخنانش گفت: «آنچه با استفاده از تصاویر ماهواره‌یی به آن رسیده‌ایم، موضوع اثر دریاچه بر ازون است؛ زیرا در بسیاری از مناطق دنیا، وقتی دریاچه‌ها خشک می‌شوند، ابتلا به سرطان بروز می‌کند و افزایش می‌یابد. با استفاده از تصاویر ماهواره‌یی مشخص شد انعکاسی که از کف دریاچه برمی‌گردد در پنج سال اخیر تقریبا 2.5 برابر شده است.» او افزود: «پس می‌توان این انتظار را داشت که این منطقه، در آینده پتانسیل مشکلات بسیار جدی داشته باشد.»
