ويروس و دود؛ تركيبي كه چالشي دوباره براي حوزه سلامت ايجاد كرد
افزايش موارد ابتلا به آنفلوآنزا در هفتههاي اخير، دوباره نگاهها را به سوي چرخه تكرارشونده بيماريهاي فصلي، كيفيت مديريت نظام سلامت و همچنين پديده پايدار آلودگي هوا جلب كرده است.
موج جديد آنفلوآنزا شديدتر است و احتمال مرگ وجود دارد
گلي ماندگار|
افزايش موارد ابتلا به آنفلوآنزا در هفتههاي اخير، دوباره نگاهها را به سوي چرخه تكرارشونده بيماريهاي فصلي، كيفيت مديريت نظام سلامت و همچنين پديده پايدار آلودگي هوا جلب كرده است. موج جديدي از ابتلا، نهتنها موجب شلوغي مراكز درماني شده، بلكه خبرهايي از مرگ تعدادي از بيماران نيز نگرانيها را دوچندان كرده است. بر اساس اخباري كه در روزهاي اخير منتشر شده در برخي از شهرها و استانهاي كشور بيماران مبتلا به آنفلوآنزا جان خود را از دست دادهاند. بر اساس آمارها 7 نفر در يزد، يك نفر در گيلان، 2 نفر در هرمزگان تاكنون به دليل ابتلا به آنفلوآنزا جان باختهاند. اين در حالي است كه بر اساس آمارهاي رسمي سالانه 90 هزار نفر در سراسر دنيا به دليل ابتلا به آنفلوآنزا جان خود را از دست ميدهند. از طرفي بسياري از بيمارستانهاي كشور با موج تازهاي از مراجعه بيماران مبتلا به آنفلوآنزا مواجه شدهاند. در همين زمينه مينو محرز، متخصص بيماريهاي عفوني نيز نسبت به افزايش موارد ابتلا و همچنين خطر مرگ بر اثر اين بيماري هشدار داد. او به خبرآنلاين گفت: موج جديد آنفلوآنزا شديدتر است و احتمال مرگ وجود دارد.
موج آنفلوآنزا «زودرس» و «پرقدرت»
دكتر بهاره ارجمند، متخصص ويروسشناسي و عضو هيات علمي يكي از دانشگاههاي علوم پزشكي در اين باره به «تعادل» ميگويد: موج امسال نسبت به سال گذشته زودتر آغاز شده و از نظر شدت علائم نيز بهويژه در بيماران آسيبپذير، نمود بيشتري پيدا كرده است. يكي از دلايل اين امر، افت نسبي ايمني جمعي در برابر ويروس آنفلوآنزا پس از چند سال فاصلهگيري ناشي از محدوديتهاي دوران كروناست. امسال همزماني گردش چند زيرسويه آنفلوآنزا را داريم كه خود ميتواند موجب افزايش موارد ابتلا شود. او با اشاره به اينكه هر سال تعدادي مرگ ناشي از آنفلوآنزا ثبت ميشود، ادامه ميدهد: مرگومير در آنفلوآنزا يك موضوع غيرمنتظره نيست، اما شدت و تعداد موارد آن ميتواند بسته به تركيب ويروسي، سطح ايمني جمعيت، ميزان واكسيناسيون و كيفيت مديريت درماني متفاوت باشد.
آلودگي هوا و تاثير آن بر مرگ مبتلايان به آنفلوآنزا
اين متخصص ويروسشناسي در پاسخ به اين سوال كه آيا آلودگيهاي اخير ميتواند نقشي در مرگ و مير بيماران مبتلا به آنفلوآنزا داشته باشد، اظهار ميدارد: پاسخ اين سوال مثبت است اما بايد در مورد آن توضيح داد. پژوهشهاي بينالمللي بهطور شفاف نشان ميدهند كه آلودگي هوا ميتواند سيستم تنفسي را تحريك و دفاع طبيعي بدن را تضعيف كند. وقتي مخاط راه هوايي تحريك و ملتهب ميشود، ويروس آنفلوآنزا راحتتر تكثير ميشود و بيماري شديدتر بروز ميكند. بنابراين آلودگي هوا عامل مستقيم مرگ مبتلايان به آنفلوآنزا نيست، اما ميتواند زمينه را براي وخامت حال بيمار فراهم كند. او اضافه ميكند: در بيماران داراي بيماريهاي زمينهاي مثل آسم، COPD، ديابت يا نارسايي قلبي، تركيب آلودگي هوا با يك عفونت ويروسي، خطر بستري شدن يا حتي مرگ را افزايش ميدهد. اين موضوع نه فقط در ايران، بلكه در بسياري از كشورهايي كه با آلودگي هوا مواجهاند، تأييد شده است. دكتر ارجمند در ادامه ميگويد: وقتي موج بيماري همزمان با آلودگي شديد هوا اتفاق ميافتد، مراجعه بيماران به مراكز درماني افزايش مييابد و اين شلوغي ممكن است روند رسيدگي مناسب به بيماران بدحال را مختل كند. بنابراين بخشي از مرگوميرها ميتواند غيرمستقيم و ناشي از فشار بالاي سيستم درماني در فصل اوج بيماري باشد.
نقش واكسيناسيون و رفتارهاي پيشگيرانه
اين ويروسشناس درباره نقش واكسیناسيون و رفتارهاي پيشگيرانه در حفظ افراد جامعه مقابل اين ويروس اظهار ميدارد: ايران هنوز پوشش مطلوب واكسن آنفلوآنزا را بهويژه در گروههاي پرخطر ندارد. افرادي مثل سالمندان، زنان باردار، بيماران ريوي و قلبي، افراد داراي نقص ايمني و حتي كاركنان درمان بايد حتما واكسن دريافت كنند. اما به دليل قيمت، دسترسي محدود يا بياعتمادي بخشي از جامعه، بسياري از اين افراد واكسينه نميشوند. او توصيه ميكند: جامعه بايد رفتارهاي پيشگيرانه مثل تهويه مناسب، استفاده از ماسك در دورههاي اوج بيماري، شستوشوي مرتب دست و پرهيز از حضور در فضاهاي بسته شلوغ را جدي بگيرد.
كمبودهاي ساختاري در بيمارستانها
افزايش مرگومير در موجهاي بيماري هميشه فقط ناشي از ويژگيهاي خود ويروس نيست؛ گاهي سيستم سلامت در پاسخ به حجم بالا و ناگهاني بيماران دچار مشكل ميشود. مهرداد ماهوتي، كارشناس سلامت در اين باره به تعادل ميگويد: سيستم سلامت ايران در سالهاي اخير با كمبود نيروي انساني، فرسودگي فضاهاي بيمارستاني، كسري بودجه، كمبود تخت ICU و محدوديت تجهيزات روبرو بوده است. اين مشكلات در حالت عادي قابل مديريتاند، اما وقتي با موج فصلي آنفلوآنزا مواجه ميشويم، همهچيز به نقطه بحراني نزديك ميشود.
كمبود تخت و تجهيزات حلقه گمشده مديريت بيماري
او توضيح ميدهد: محدوديت تختهاي ICU يكي از مهمترين چالشهاست. بيمار مبتلا به آنفلوآنزا كه دچار عارضههايي مثل نارسايي تنفسي، ذاتالريه شديد يا شوك سپتيك ميشود، نياز فوري به مراقبت ويژه دارد. اما در برخي بيمارستانها ظرفيت ICU طي سالها ثابت مانده، در حالي كه جمعيت شهرها افزايش يافته و الگوي بيماريها متنوعتر شده است. ماهوتي اضافه ميكند: كمبود دستگاههاي ونتيلاتور، اكسيژنسازهاي قديمي و فشار بالاي كاري كاركنان درمان نيز از مشكلاتي هستند كه در شرايط اپيدمي اثر خود را نشان ميدهند. وقتي پرسنل مجبورند به تعداد زيادي بيمار رسيدگي كنند، كيفيت مراقبت افت ميكند و اين ميتواند در پيامد نهايي بيماران اثر بگذارد.
كمبود دارو و تأخير در تشخيص
اين كارشناس سلامت در مورد داروهاي ضد ويروس و ميزان دسترسي مردم به آن ميگويد: داروي اختصاصي آنفلوآنزا يعني اوسلتاميوير در كشور وجود دارد، اما در موجهاي سنگين، كمبود مقطعي اتفاق ميافتد. از سوي ديگر، اين دارو بايد در ۴۸ ساعت نخست شروع شود تا بيشترين اثر را داشته باشد. اما به دليل شلوغي مراكز درمان يا تأخير بيماران در مراجعه، گاهي تجويز دير انجام ميشود و دارو اثربخشي لازم را ندارد. او تأكيد ميكند: توسعه شبكه تشخيص سريع و آزمايشگاههاي ويروسي نقش مهمي در مديريت چنين موجهايي دارد. وقتي تشخيص با تأخير انجام ميشود، امكان شروع درمان موثر كاهش مييابد و ريسك عوارض بالا ميرود.
فشار رواني و شغلي بر كاركنان درمان
ماهوتي با بيان اين مطلب كه يكي از بخشهاي كمتر ديدهشده بحرانهاي سلامت، فرسودگي تيم درمان است، ميگويد: با افزايش بيماران مبتلا به عفونتهاي حاد تنفسي، فشار كاري پرستاران و پزشكان بهطور شديد افزايش مييابد. حجم زياد بيماران، كمبود نيرو و شيفتهاي طولاني، باعث خستگي مفرط، كاهش دقت و در نهايت كاهش كيفيت مراقبت ميشود. اين موضوع در مرگومير بيماران بدحال اثرگذار است، حتي اگر در آمار رسمي ثبت نشود. او درباره تاثير آلودگي هوا بر تشديد بيماري اظهار ميدارد: پديده «همافزايي» ميان آلودگي هوا و ويروسهاي تنفسي سالهاست كه در ادبيات علمي شناخته شده است.
يك هشدار جدي براي سياستگذاران سلامت
افزايش اخير موارد آنفلوآنزا و مرگ برخي بيماران، فقط يك اتفاق فصلي نيست؛ بلكه نشانهاي روشن از نقاط ضعف مزمن در مديريت سلامت، آلودگي هوا و ساختار خدمات درماني است. موج آنفلوآنزاي امسال نشان داد كه حتي بيماريهاي شناختهشده و قابل مديريت نيز ميتوانند در شرايطي خاص- همزماني آلودگي هوا، افت پوشش واكسن و ضعف زيرساختهاي بيمارستاني- به بحران تبديل شوند. اما از سوي ديگر اين سوال مطرح ميشود كه آيا تعطيلي مدارس يا دوركاري كارمندان ميتواند مانع افزايش شيوع بيماري شود. مساله اينجاست كه در شرايط اقتصادي كنوني مردم، صنايع و در نهايت اقتصاد كشور توانايي تحمل چند روز و چند ماه دوركاري و تعطيلي را دارد. از طرف ديگر تجربه نشان داده كه موج آنفلوآنزا تا اوايل ارديبهشت هم در كشور باقي ميماند و اين راهكارهاي كوتاهمدت نميتواند عاملي موثر براي جلوگيري از افزيش شيوع و مرگ و مير باشد. اما به گفته بسياري از متخصصان حوزه سلامت آنچه كه بايد از سوي مردم رعايت شود اين است كه بجههاي مبتلا را به مدرسه نفرستند؛ چر كه در كلاسهاي درس فضايي بسته است و به خصوص در مدارس دولتي كه تعداد شاگردان در كلاس گاهي به 50 نفر هم ميرسد كافي است يك مبتلا وجود داشته باشد تا ويروس را پخش كند و باعث ابتلاي بقيه دانشآموزان شود.
علام آنفلوآنزا و راههاي پيشگيري از آن
علايم آنفلوآنزا تب، بدن درد، سرفه و سردرد شديد است و مثل سرماخوردگي آبريزش ندارد؛ كسي كه شدت اين علائم در او زياد است بهتر است هر چه زودتر به پزشك مراجعه كند. آنفلوآنزا داروي ضد ويروسي دارد و اگر افراد زود به پزشك مراجعه كنند و از دارو استفاده كنند، دوره بيماري كوتاهتر ميشود و بهبودي زودتر حاصل ميشود. به گفته بسياري از متخصصان وقتي تعداد مراجعان با علائم مشابه زياد ميشود، بايد همه را آنفلوآنزا فرض كنيم؛ اين بيماري با سرماخوردگي خيلي فرق ميكند و علائم خيلي شديدتري دارد. از سوي ديگر راههاي پيشگيري از ابتلا به آنفلوآنزا و كويد با هم يكي است و فرقي نميكند؛ افرادي كه بيماريهاي زمينهاي دارند حتيالمكان به جاهاي شلوغ نروند و اگر لازم به حضور است حتما ماسك بزنند. دستهاي خود را بشويند و در صورت ابتلا در خانه استراحت كنند كه هم خودشان زودتر خوب شوند و ديگران را مبتلا نكنند.
