وقتی بخاری‌ها از توربین‌ها سبقت می‌گیرند
در نخستین هفته از آبان‌ماه ۱۴۰۴، سرمای پاییزی نقشه مصرف انرژی ایران را دوباره بازنویسی کرده است. داده‌های رسمی نشان می‌دهد که بخش خانگی، تجاری و صنایع کوچک، با مصرفی نزدیک به ۱.۸ میلیارد مترمکعب، برای نخستین‌بار توانسته‌اند از نیروگاه‌ها در مصرف گاز سبقت بگیرند؛ رخدادی که اگرچه هم‌زمان با افت دما دور از انتظار نبود، اما ابعاد آن پیام‌هایی مهم درباره مدیریت انرژی در فصل سرد با خود دارد.
گلناز پرتوی مهر |
در نخستین هفته از آبان‌ماه ۱۴۰۴، سرمای پاییزی نقشه مصرف انرژی ایران را دوباره بازنویسی کرده است. داده‌های رسمی نشان می‌دهد که بخش خانگی، تجاری و صنایع کوچک، با مصرفی نزدیک به ۱.۸ میلیارد مترمکعب، برای نخستین‌بار توانسته‌اند از نیروگاه‌ها در مصرف گاز سبقت بگیرند؛ رخدادی که اگرچه هم‌زمان با افت دما دور از انتظار نبود، اما ابعاد آن پیام‌هایی مهم درباره مدیریت انرژی در فصل سرد با خود دارد.
در بازه هفت‌روزه مذکور، سه بخش اصلی مصرف‌کننده گاز-خانگی و تجاری، نیروگاه‌ها و صنایع عمده-جمعاً حدود ۴ میلیارد و ۷۷۰ میلیون مترمکعب گاز دریافت کردند. از این میزان، بخش خانگی، تجاری و صنایع کوچک با حدود ۸۴۴.۱ میلیارد مترمکعب (۱.۸۴۴ میلیارد مترمکعب) با اختلاف از نیروگاه‌ها پیشی گرفت. نیروگاه‌ها در همین مدت حدود ۱.۷۱۷ میلیارد مترمکعب و صنایع عمده حدود ۱.۲۱۰ میلیارد مترمکعب گاز مصرف کردند.
این رکورد در حالی ثبت شده که در ماه‌های گرم‌تر سال، معمولا نیروگاه‌ها بزرگ‌ترین مصرف‌کننده گاز محسوب می‌شوند. اما اکنون با ورود تدریجی کشور به روزهای سردتر، بخاری‌ها و سیستم‌های گرمایشی خانگی و تجاری، سهم بزرگ‌تری از سفره انرژی را به خود اختصاص داده‌اند. میانگین روزانه مصرف در این هفته نیز تصویری روشن‌تر از این جابه‌جایی ارائه می‌دهد خش خانگی و تجاری: بیش از ۲۶۳ میلیون مترمکعب نیروگاه‌ها: بیش از ۲۴۵ میلیون مترمکعب صنایع عمده: حدود ۱۷۳ میلیون مترمکعب روند کلی گویای کاهش تدریجی مصرف نیروگاه‌ها و افزایش محسوس در بخش خانگی و تجاری است؛ تغییری که با افت دمای هوا کاملاً قابل انتظار بود.
کاهش محسوس دما در بسیاری از استان‌ها، سیستم‌های گرمایشی خانگی و تجاری را فعال کرده است. این تغییر، زودتر از موعد معمول یعنی نیمه آبان، رخ داده و همین مساله الگوهای پایه مصرف را جابه‌جا کرده است.
نیروگاه‌های کشور عمدتاً بر پایه گاز کار می‌کنند. با کاهش نیاز به برق در فصول سرد و افزایش نیاز به گرمایش، طبیعی است که مصرف نیروگاه‌ها کاهش یابد؛ اما از سوی دیگر، توسعه محدود ظرفیت نیروگاهی نیز در سال‌های اخیر موجب شده صنایع به‌صورت پایدارتر و محدودتر سهم گاز را دریافت کنند.
حضور گسترده سامانه‌های گرمایشی گازسوز از جمله بخاری‌ها، پکیج‌ها و موتورخانه‌های ساختمان‌ها، بخش خانگی و تجاری را به بزرگ‌ترین مصرف‌کننده فصلی تبدیل کرده است. این الگو اکنون به‌ویژه در کلان‌شهرها پررنگ‌تر دیده می‌شود.
با توجه به محدودیت ظرفیت تولید و انتقال گاز، افزایش ناگهانی مصرف خانوارها می‌تواند موجب کاهش سهم مصرف در برخی صنایع شود؛ موضوعی که سال‌های اخیر در زمستان‌ها بارها تجربه شده است.
درصورت تداوم افزایش مصرف خانگی، صنایع سنگین مانند فولاد و سیمان ممکن است با محدودیت دریافت گاز مواجه شوند و برای جبران به سوخت‌های جایگزین (مانند مازوت) روی آورند؛ وضعیتی که تبعات زیست‌محیطی و اقتصادی دارد. این جابه‌جایی زنگ هشداری است برای لزوم صرفه‌جویی در مصرف خانگی. هرچند افزایش مصرف خانگی طبیعی است، اما افزایش بی‌رویه آن می‌تواند به تحمیل هزینه و کاهش کارایی نظام انرژی منجر شود.
مصرف‌کنندگان خانگی نقش مهمی در مدیریت انرژی دارند. فرهنگ‌سازی درباره استفاده صحیح از وسایل گرمایشی، عایق‌بندی ساختمان‌ها و رعایت دمای مناسب (۱۸ تا ۲۱ درجه) ضروری است.
سرمایه‌گذاری در سامانه‌های گرمایش کم‌مصرف، مانند پکیج‌های بهینه و ساختمان‌های استاندارد، می‌تواند شدت مصرف را کاهش دهد. ضروری است سیستم‌های توزیع گاز متناسب با الگوهای فصلی بازتنظیم شوند تا علاوه بر تأمین نیاز مصرف‌کنندگان خانگی، صنایع نیز دچار اختلال نشوند. تقویت منابع تجدیدپذیر و کاهش وابستگی کامل به گاز، یک ضرورت ملی است. تجربه سال‌های اخیر نشان داده اتکا به یک نوع انرژی، آسیب‌پذیری را افزایش می‌دهد.
داده‌های نخستین هفته آبان ۱۴۰۴ پیام ساده‌ای دارند: بخاری‌ها روشن شده‌اند و سهم‌شان از گاز کشور، از توربین‌ها پیشی گرفته است.
این جابه‌جایی، هشدارِ تکرار شده‌ای است؛ اینکه باید مدیریت منابع انرژی را در کشور جدی‌تر بگیریم. در حالی‌که سرمای پاییزی هنوز در آغاز راه است، پرسش مهم این است که آیا با آغاز زمستان و افزایش بیشتر مصرف، شبکه گازرسانی کشور تاب خواهد آورد؟ یا باید انتظار محدودیت‌هایی تازه را در بخش‌های صنعتی و حتی خانگی داشته باشیم؟
پاسخ این پرسش، بیش از هر چیز به رفتار مصرف‌کنندگان و سیاست‌گذاران بستگی دارد.وقتی بخاری‌ها از توربین‌ها سبقت می‌گیرند، زمان بازنگری در نقشه انرژی کشور فرارسیده است.
