قدرت‌نمايي دو غول در بازار سنگ‌آهن
در بازار سرمايه ايران، صنعت استخراج سنگ‌آهن به عنوان يكي از اركان اصلي زنجيره ارزش فلزات اساسي شناخته مي‌شود؛ صنعتي كه نه‌تنها در تأمين مواد اوليه فولاد نقش بنيادين دارد، بلكه از منظر ارزش بازار و حجم درآمد نيز جايگاه ويژه‌اي در ميان صنايع معدني كشور يافته است. اين صنعت بخشي از زيرگروه «استخراج كانه‌هاي فلزي» است و در كنار گروه‌هاي «كانه‌هاي فلزي غيرآهن» و «ساير كانه‌هاي فلزي»، يكي از سه شاخه اصلي اين صنعت به شمار مي‌رود.
در بازار سرمايه ايران، صنعت استخراج سنگ‌آهن به عنوان يكي از اركان اصلي زنجيره ارزش فلزات اساسي شناخته مي‌شود؛ صنعتي كه نه‌تنها در تأمين مواد اوليه فولاد نقش بنيادين دارد، بلكه از منظر ارزش بازار و حجم درآمد نيز جايگاه ويژه‌اي در ميان صنايع معدني كشور يافته است. اين صنعت بخشي از زيرگروه «استخراج كانه‌هاي فلزي» است و در كنار گروه‌هاي «كانه‌هاي فلزي غيرآهن» و «ساير كانه‌هاي فلزي»، يكي از سه شاخه اصلي اين صنعت به شمار مي‌رود.
گروه استخراج سنگ آهن يكي از سه زيرگروه اصلي صنعت استخراج كانه‌هاي فلزي در بازار سرمايه ايران است. اين صنعت كه در مجموع شامل ۱۷ نماد فعال است به سه زيرگروه استخراج سنگ‌آهن، استخراج كانه‌هاي فلزي غيرآهن، استخراج ساير كانه‌هاي فلزي تقسيم مي‌شود.از مجموع ۱۷ نماد فعال در صنعت استخراج كانه‌هاي فلزي، ۴ نماد كگل (معدني و صنعتي گل‌گهر)، كچاد (معدني و صنعتي چادرملو)، كگهر (معدني و صنعتي گهرزمين) و كنور (توسعه معدني و صنعتي صبانور) در زيرگروه استخراج سنگ‌آهن فعاليت دارند. اين چهار شركت درواقع نمايندگان اصلي اين صنعت در بازار سرمايه محسوب مي‌شوند و سهم غالبي از توليد، فروش و ارزش بازار را در اختيار دارند.ارزش بازار تجميعي چهار شركت مذكور به هنگان تنظيم اين گزارش (۲۲ شهريور ۱۴۰۴) بيش از ۳۴۳ هزار ميليارد تومان بوده و مجموع درآمد ناخالص آنها در دوره منتهي به ۳۱ شهريور ۱۴۰۴ به حدود ۱۶۱ هزار ميليارد تومان رسيده است.
براساس گزارش مهر، بخش صادراتي شركت در سال مالي گذشته حدود ۱۴ درصد و در سال جاري تاكنون ۲۶ درصد از كل درآمد را به خود اختصاص داده است. رشد ۳۷ درصدي درآمد شش ماهه منتهي به شهريور ۱۴۰۴ نسبت به دوره مشابه سال قبل، حاصل افزايش ۲۰۶ درصدي درآمد صادراتي و رشد ۱۵ درصدي فروش داخلي بوده است.
شركت معدني و صنعتي چادرملو (كچاد) كچاد داراي سه محصول اصلي فولاد، كنسانتره و گندله سنگ‌آهن است كه در مجموع بيش از ۹۰ درصد از كل درآمد شركت را تشكيل مي‌دهند.سهم محصولات اصلي در سبد درآمدي اين شركت به ترتيب فولاد بيش از ۴۰ درصد، كنسانتره بيش از ۳۰ درصد و گندله كمتر از ۲۰ درصد است.محصولات فرعي شركت شامل آهن اسفنجي، نرمه گندله و فروش برق با سهم كمتر از ۱۰ درصد از درآمد هستند.درآمد صادراتي شركت در سال مالي جاري تنها حدود ۳ درصد از كل درآمد بوده است (در سال گذشته ۷ درصد) . شايان ذكر است كه در سال گذشته كل فروش صادراتي به محصول فولاد اختصاص داشت.درآمد شش ماهه منتهي به شهريور ۱۴۰۴ نسبت به سال قبل ۷۲ درصد افزايش يافته است. اين رشد از اثر تركيبي افزايش درآمد داخلي كنسانتره (۴۱ درصد)، فولاد (۸۲ درصد) و گندله (۲۲۵ درصد) ناشي شده است.
شركت معدني و صنعتي گهرزمين (كگهر) كگهر داراي ۲ محصول اصلي گندله و كنسانتره سنگ‌آهن است كه نزديك به ۸۰ درصد از كل درآمد شركت را تشكيل مي‌دهند. حدود ۲۰ درصد ديگر درآمد ناشي از فروش محصولات متنوعي از جمله كلوخه سنگ آهن، سنگ‌آهن دانه‌بندي‌شده، نرمه آهن اسفنجي، نرمه گندله، بلوم و بيلت است. در پايان دوره منتهي به شهريور ۱۴۰۴، مجموع توليد گندله در اين چهار شركت به بالاي ۱۳.۴ ميليون تن رسيده است. از اين ميزان، بيشترين توليد متعلق به گل‌گهر با ۶.۵ ميليون تن بوده و پس از آن گهرزمين با ۴.۴ ميليون تن و چادرملو با ۲.۲ ميليون تن در رتبه‌هاي بعدي قرار گرفته‌اند. سهم توليد كنور نيز حدود ۲۴۲ هزار تن برآورد شده است. از نظر مقدار فروش، در مجموع حدود ۱۳.۲ ميليون تن گندله در اين چهار شركت به فروش رسيده است كه نشان‌دهنده سهم بالاي فروش از توليد در سطح گروه است. در اين بخش نيز گل‌گهر با فروش نزديك به ۷ ميليون تن، بيشترين سهم بازار را در اختيار دارد و پس از آن به ترتيب گهرزمين با ۴.۷ ميليون تن و چادرملو با ۱.۳ ميليون تن قرار دارند. فروش كنور نيز كمي بيش از ۲۳۸ هزار تن بوده است. در بخش مبلغ كل فروش، مجموع درآمد حاصل از فروش گندله در اين چهار شركت به حدود ۹۷ هزار ميليارد تومان رسيده است. بيشترين سهم از اين درآمد مربوط به گل‌گهر با ۵۳.۵ هزار ميليارد تومان است كه به‌تنهايي بيش از نيمي از كل فروش گندله گروه را پوشش مي‌دهد. گهرزمين با ۳۳ هزار ميليارد تومان و چادرملو با ۸.۹ هزار ميليارد تومان در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند، در حالي كه كنور با فروش ۱.۶ هزار ميليارد تومان سهم كوچكي از كل ارزش فروش را ثبت كرده است. در مجموع، بررسي عملكرد اين دوره نشان مي‌دهد تمركز اصلي توليد و درآمد گندله در اختيار دو شركت گل‌گهر و گهرزمين بوده است. تداوم رشد نرخ فروش در اين بخش مي‌تواند به‌ويژه براي گل‌گهر، اهرم سودآوري قابل‌توجهي در نيمه دوم سال ايجاد كند. با وجود آنكه ارزش كل فروش كنسانتره حدود ۳۱.۹ هزار ميليارد تومان بوده، فروش گندله از مرز ۹۷ هزار ميليارد تومان گذشته است؛ يعني درآمد تقريباً سه برابر بيشتر در محصولي كه ارزش افزوده بالاتري دارد.اين اختلاف، نشان مي‌دهد تمركز زنجيره سنگ‌آهن بر توليد محصول نهايي‌تر (گندله) عملاً ساختار سودآوري صنعت را تغيير داده است. حاشيه سود ناخالص اين شركت‌ها اكنون بيش از آنكه از فروش كنسانتره تأمين شود، وابسته به ظرفيت گندله‌سازي آنهاست.
در حوزه كنسانتره، چادرملو از نظر نرخ و مبلغ فروش در رتبه نخست گروه قرار داشت، اما در گندله جايگاه خود را به گل‌گهر واگذار كرده است.در واقع، گل‌گهر با اتكا به مقياس بزرگ‌تر توليد گندله و توان نرخ‌گذاري بالاتر (۷.۶ ميليون تومان به‌ازاي هر تن)، حدود ۵۵ درصد از كل فروش گندله گروه را به نام خود ثبت كرده است. در مقابل، چادرملو سهمي بسيار كمتر در بازار گندله دارد و وزن اصلي سودآوري آن همچنان بر فروش كنسانتره و فولاد متمركز است.
ميانگين نرخ فروش كنسانتره ۵.۴ ميليون تومان و ميانگين نرخ فروش گندله ۷.۳ ميليون تومان گزارش شده است؛ يعني فاصله‌اي حدود ۳۵ درصد افزايش قيمت بين دو سطح از محصول.اين اختلاف بيانگر حركت طبيعي صنعت به سمت فروش محصول نهايي‌تر در زنجيره فرآوري سنگ‌آهن است؛ جايي كه ارزش افزوده و قدرت چانه‌زني قيمتي بالاتر است.
در هر دو محصول، گل‌گهر و گهرزمين در جايگاه اول و دوم از نظر حجم توليد و فروش قرار دارند و با سهم مجموعي بيش از هفتاد درصد از كل ارزش فروش گروه در گندله، عملاً رهبران صنعتي محسوب مي‌شوند.چادرملو در كنسانتره جايگاه قدرتمندتري دارد، اما در گندله سهم كمتري از رشد قيمتي و حجمي بازار برده است. كنور در هر دو بخش نقش حاشيه‌اي دارد و بيشتر از نوسانات نرخ منتفع مي‌شود تا از حجم توليد.
روند مقايسه دو محصول حاكي از آن است كه وزن مالي صنعت از ماده خام (كنسانتره) به سمت محصول فرآوري‌شده‌تر (گندله) در حال انتقال است.شركت‌هايي كه ظرفيت گندله‌سازي خود را افزايش داده‌اند (به‌ويژه گل‌گهر و گهرزمين)، از منظر سودآوري و نرخ فروش در موقعيت برتري قرار گرفته‌اند. در مقابل، شركت‌هايي مانند چادرملو كه تمركز بالاتري بر كنسانتره دارند، در معرض محدوديت رشد قيمتي و حجمي قرار گرفته‌اند.به اين ترتيب، ساختار جديد صنعت سنگ‌آهن در نيمه دوم سال ۱۴۰۴ بر پايه توسعه حلقه‌هاي پايين‌دستي و افزايش مشاركت گندله در درآمدها شكل گرفته و پيش‌بيني مي‌شود اين روند، محرك اصلي رشد سودآوري گروه در دوره منتهي به پايان سال باشد.
عملكرد چهار شركت اصلي گروه سنگ‌آهن تا پايان شهريور ۱۴۰۴ نشان مي‌دهد كه بخش عمده درآمد آنها همچنان بر پايه دو محصول اصلي يعني كنسانتره و گندله است. در اين بخش، فروش كل اين دو محصول براي كنور برابر با ۴،۰۳۱ ميليارد تومان، براي چادرملو (كچاد) ۲۲،۰۰۶ ميليارد تومان، براي گهرزمين (كگهر) ۴۱،۷۰۹ ميليارد تومان و نهايتاً براي گل‌گهر (كگل) ۶۱،۱۸۲ ميليارد تومان بوده است.
اين ارقام نشان مي‌دهد كه حدود دو سوم درآمد بخش محصولات اصلي تنها در دو شركت گل‌گهر و گهرزمين متمركز است؛ ساختاري كه نشان‌دهنده تسلط اين دو شركت در زنجيره توليد مواد اوليه فولاد كشور است.
در مقابل، بررسي مجموع فروش كل شركت‌ها شامل محصولات فرعي، خدمات و ساير درآمدهاي عملياتي تصوير گسترده‌تري از جايگاه اقتصادي هر شركت ارايه مي‌دهد. در اين بخش، كل درآمد عملياتي كنور ۴،۴۸۷ ميليارد تومان، چادرملو ۴۲،۵۹۳ ميليارد تومان، گهرزمين ۵۲،۶۱۱ ميليارد تومان و گل‌گهر ۶۱،۲۶۶ ميليارد تومان گزارش شده است. مقايسه اين ارقام با فروش دو محصول اصلي نشان مي‌دهد كه سهم محصولات اصلي در كل درآمد عملياتي چهار شركت به ترتيب حدود ۵۲ درصد براي چادرملو، ۷۹ درصد براي گهرزمين ۹۰ درصد براي كنور و ۹۹ درصد براي گل‌گهر بوده است.
در ميان ساير شركت‌هاي عملياتي در اين حوزه مي‌توان به آهن و فولاد غدير ايرانيان (فغدير) تحت مالكيت چادرملو و وكغدير (شركت بين‌المللي توسعه صنايع و معادن غدير)، صنعتي و معدني توسعه فراگير سناباد (با نام پيشين صنعتي و معني توسعه ملي) با مالكيت گروه توسعه فراگير فولاد خوزستان و سهامداري فولاد خوزستان، صنايع معدني فولاد سنگان خراسان متعلق به فولاد مباركه اصفهان، سنگ‌آهن مركزي ايران وابسته به صندوق حمايت و بازنشستگي كاركنان فولاد تحت مالكيت وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي، و ذوب فولاد اردكان متعلق به هلدينگ فولاد يزد و نهايتاً شركت مادكوش اشاره كرد.
در بخش شركت‌هاي سرمايه‌گذاري و هلدينگ‌هاي مادرتخصصي نيز شركت سرمايه‌گذاري توسعه معادن و فلزات (ومعادن) تحت مالكيت فولاد مباركه اصفهان، گروه مديريت سرمايه‌گذاري اميد (واميد) تحت مالكيت بانك سپه، و شركت بين‌المللي توسعه صنايع و معادن غدير (وكغدير) وابسته به هلدينگ سرمايه‌گذاري غدير (وغدير) از بازيگران اصلي اين صنعت به‌شمار مي‌روند.همچنين شركت مادر تخصصي توسعه معادن و صنايع معدني خاورميانه (ميدكو) به عنوان يك هلدينگ معدني، مالك فولاد سيرجان ايرانيان (سيسكو)، فولاد بوتياي ايرانيان و فولاد زرند ايرانيان است كه هر سه از توليدكنندگان بزرگ گندله و كنسانتره هستند.
