همكاري ايران با بريكس در زمينه هوش مصنوعي و داده‌هاي مكاني

در چهارمين جلسه كميته فناوري هاي اطلاعات مكاني بريكس كه به ميزباني ايران و بصورت مجازي برگزار شد، پيشنهاد سازمان فضايي ايران با موضوع تشكيل اتحاديه بريكس-GeoAI مطرح شد. به گزارش مهر به نقل از سازمان فضايي ايران؛ اتحاديه بريكس–ژئوAI به بررسي نقش هوش مصنوعي مكاني (GeoAI) در تقويت همكاري‌هاي فناورانه و توسعه پايدار ميان كشورهاي عضو بريكس مي‌پردازد. 

بريكس متشكل از برزيل، روسيه، هند، چين و آفريقاي جنوبي، ايران، مصر، اتيوپي، امارات متحده عربي و اندونزي است؛ كشورهايي كه در سال‌هاي اخير به عنوان اقتصادهاي نوظهور جايگاهي مهم در نظام بين‌الملل پيدا كرده‌اند. اين كشورها در عين برخورداري از ظرفيت‌هاي اقتصادي، جمعيتي و فناورانه گسترده، با چالش‌هاي مشابهي مانند تغييرات اقليمي، امنيت غذايي، شهرنشيني سريع، فشار بر منابع طبيعي و شكاف‌هاي زيرساختي مواجه‌اند. همكاري نزديك ميان اعضاي بريكس مي‌تواند پاسخي موثر به اين مسائل باشد و بستري براي ايجاد يك نظم نوين مبتني بر چندجانبه‌گرايي و استقلال فناورانه فراهم كند.

در اين ميان، ژئوAI به عنوان يكي از فناوري‌هاي نوظهور، نقش كليدي ايفا مي‌كند. ژئوAI تركيبي از داده‌هاي مكاني (تصاوير ماهواره‌اي، داده‌هاي حسگرها و نقشه‌هاي جغرافيايي) و الگوريتم‌هاي هوش مصنوعي مانند يادگيري ماشين و يادگيري عميق است كه به تحليل الگوهاي فضايي، پيش‌بيني رخدادها و تصميم‌گيري هوشمند كمك مي‌كند. توانايي اين فناوري در تشخيص الگوهاي پيچيده، پيش‌بيني بحران‌ها و پشتيباني از سياست‌گذاري هوشمند، آن را به ابزاري راهبردي براي كشورهايي چون بريكس تبديل كرده است.

نقش ژئوAI براي بريكس چندوجهي است. نخست، اين فناوري امكان حكمراني داده‌محور را فراهم مي‌آورد و به دولت‌ها كمك مي‌كند تا با اتكا بر داده‌هاي مكاني و تحليلي، تصميماتي دقيق‌تر و شفاف‌تر اتخاذ كنند. دوم، ژئوAI مي‌تواند به بهينه‌سازي زيرساخت‌هاي حياتي همچون شبكه‌هاي حمل‌ونقل، انرژي و خدمات عمومي ياري رساند. سوم، اين فناوري بستري براي همكاري‌هاي فرامرزي در مديريت منابع مشترك، مقابله با بلايا و كنترل اپيدمي‌ها ايجاد مي‌كند. چهارم، توسعه بومي ژئوAI استقلال فناورانه بريكس را تقويت كرده و وابستگي به پلتفرم‌هاي غربي را كاهش مي‌دهد. چشم‌انداز اتحاديه ژئوAI بريكس بر پايه چند محور كليدي بنا شده است. نخست، ايجاد يك بستر مشترك داده‌هاي مكاني و پلتفرم تحليل كه امكان تبادل داده، تحليل بلادرنگ و توسعه مدل‌هاي مشترك را فراهم آورد. دوم، راه‌اندازي مراكز تحقيق و نوآوري در هر كشور عضو متناسب با نيازهاي محلي؛ براي مثال، تمركز بر كشاورزي هوشمند در هند، تاب‌آوري اقليمي در برزيل يا شهرهاي هوشمند در چين. سوم، تدوين چارچوبي مشترك براي حكمراني داده و هوش مصنوعي كه بر امنيت داده، شفافيت الگوريتمي و دسترسي عادلانه تأكيد داشته باشد. چهارم، سرمايه‌گذاري در آموزش و توسعه منابع انساني از طريق برنامه‌هاي آموزشي، بورسيه‌ها و تبادل دانش ميان پژوهشگران و متخصصان. اهداف راهبردي اين اتحاد شامل ارتقاي تاب‌آوري منطقه‌اي در برابر بحران‌هاي اقليمي و بلايا، تقويت حاكميت فناوري و كاهش وابستگي به بيرون، حمايت از نوآوري بومي و استارتاپ‌ها، افزايش تأثيرگذاري بريكس در تعيين استانداردهاي بين‌المللي و نيز استقرار حكمراني داده‌محور است.

از نظر كاربردي، ژئوAI مي‌تواند در حوزه‌هاي متعددي نقش‌آفريني كند: از پايش و بهينه‌سازي كشاورزي براي تضمين امنيت غذايي گرفته تا پيش‌بيني بلاياي طبيعي و تسهيل واكنش‌هاي سريع، از طراحي شهرهاي پايدار و هوشمند تا مديريت تغييرات اقليمي و همچنين پايش سلامت عمومي و كنترل شيوع بيماري‌ها. با وجود اين فرصت‌ها، چالش‌هاي مهمي نيز پيش روي اتحاديه قرار دارد. مساله مالكيت داده و اعتماد متقابل از يك‌سو و تفاوت‌هاي سياسي و راهبردي ميان كشورها از سوي ديگر مي‌تواند مانع همكاري بيشتر شود. علاوه بر آن، شكاف‌هاي زيرساختي و دسترسي نابرابر به ماهواره‌ها، پلتفرم‌هاي ابري و ابزارهاي هوش مصنوعي ممكن است باعث ايجاد عدم توازن در مشاركت كشورها شود. نبود استانداردهاي مشترك در فرمت داده‌ها و معماري مدل‌هاي هوش مصنوعي، كمبود نيروي متخصص و دغدغه‌هاي اخلاقي و حقوقي مانند حفظ حريم خصوصي و جلوگيري از سوگيري الگوريتم‌ها نيز از ديگر موانع مهم هستند.

در نقشه راه پيشنهادي براي غلبه بر اين چالش‌ها، اقدامات متعددي مطرح شده است: برگزاري اجلاس سطح بالاي ژئوAI بريكس براي همسوسازي اولويت‌ها، ايجاد مراكز تحقيقاتي منطقه‌اي، توسعه پلتفرم‌هاي متن‌باز و اشتراك‌گذاري داده و ابزارها، اجراي پروژه‌هاي پايلوت در حوزه‌هاي كليدي همچون كشاورزي و مديريت بحران، سرمايه‌گذاري در آموزش و پرورش نيروي انساني متخصص و در نهايت ايجاد مشاركت‌هاي گسترده ميان دولت‌ها، دانشگاه‌ها و بخش خصوصي. در مجموع، ژئوAI براي بريكس يك فرصت استراتژيك محسوب مي‌شود كه نه‌تنها به حل چالش‌هاي مشترك در زمينه اقليم، شهرنشيني و امنيت غذايي كمك مي‌كند، بلكه توان اين بلوك را براي ايفاي نقش پررنگ‌تر در حكمراني جهاني فناوري افزايش مي‌دهد. آينده توسعه منطقه‌اي و جهاني در گرو بهره‌گيري هوشمندانه از داده‌هاي مكاني و هوش مصنوعي است و بريكس مي‌تواند با همكاري، ادغام و نوآوري، الگويي مستقل و پايدار براي جهان جنوب ايجاد كند.