بحران محيط‌باني فراتر از كمبود نيرو
ريشه بحران محيط‌باني تنها كمبود عددي نيرو نيست و به عقيده بعضي كارشناسان نبود گفتمان امنيت زيستي در سطح ملي است؛ گفتماني كه بايد هم‌عرض با امنيت سرزميني شناخته شود.
ريشه بحران محيط‌باني تنها كمبود عددي نيرو نيست و به عقيده بعضي كارشناسان نبود گفتمان امنيت زيستي در سطح ملي است؛ گفتماني كه بايد هم‌عرض با امنيت سرزميني شناخته شود. از ديدگاه يك كارشناس محيط زيست، تنها راه برون‌رفت از وضعيت كنوني، ايجاد يگان تخصصي و ملي براي حفاظت از منابع طبيعي و تعريف سربازي حرفه‌اي در اين حوزه است. به گفته وي اين الگو در بعضي كشورهاي توسعه‌يافته با عنوان «رنجر» شناخته مي‌شود و مي‌تواند ساختار محيط‌باني ايران را متحول كند. محمد الموتي به ايسنا گفت: مساله محيط‌باني در ايران را نمي‌توان تنها به كمبود نيرو تقليل داد. بحران اصلي، جايگاه مبهم محيط‌بانان و تصوير اجتماعي ضعيفي است كه از اين حرفه ساخته شده است. محيط‌بانان با حقوق پايين، كار پرخطر، سخت و جايگاهي مبهم در نظام حفاظتي كشور و در تصور عمومي، تلقي مي‌شوند و همين امر موجب كاهش استقبال از اين شغل در ميان جوانان شده است.به گفته وي، همين تصوير نادرست اجتماعي سبب شده است كه حتي در نظام آموزشي ما، به اين حوزه توجه شايسته نشود.
سربازي در ايران نيازمند تحول بنيادين
الموتي سپس با اشاره به ارتباط ميان حل بحران محيط‌باني و استفاده از ظرفيت خدمت سربازي اظهار كرد: سال‌هاست كه حتي در ستاد كل نيروهاي مسلح هم بحث سربازي حرفه‌اي مطرح است. در بسياري از كشورهاي دنيا، دوره سربازي به‌جاي يك اجبار بي‌ثمر، به دوره‌اي تخصصي و مهارت‌آموزي تبديل شده است. جوانان بر اساس علاقه و تخصص خود وارد عرصه‌هاي مشخص مي‌شوند و از اين مسير هم به نظم و انتظام كشور، نيروهاي نظامي و به جامعه خدمت مي‌كنند. اگر اين دوره تخصصي شود، مي‌تواند هم به نيازهاي كشور پاسخ دهد و هم براي جوانان جذابيت ايجاد كند.
گفتمان امنيت زيست‌محيطي؛ هم‌عرض با امنيت سرزميني
اين كارشناس توسعه پايدار با بيان اينكه بايد يك تغيير گفتمان در كشور اتفاق بيفتد، گفت: در همه كشورها، ارتش و نيروهاي مسلح بالاترين جايگاه را در حفاظت از تماميت ارضي دارند اما منابع پايه زيستي، تنوع زيستي، آب، خاك و هوا نيز به همان اندازه امنيت‌ساز هستند. اگر امنيت زيست‌بوم‌ها از بين برود، امنيت سرزميني آسيب خواهد ديد.
آسيب‌شناسي يگان‌هاي حفاظتي موجود
الموتي با اشاره به عملكرد قابل تحسين يگان‌هاي حفاظت محيط زيست و منابع طبيعي گفت: با وجود همه تلاش‌ها و فداكاري‌ها، اين يگان‌ها امروز با مشكلات جدي مواجهند. تعارضات ميان جامعه محلي و بهره‌برداران با نيروهاي حفاظتي گاه بسيار پيچيده است، جنگل‌ها و مراتع هر روز آسيب مي‌بينند و پارك‌هاي ملي و مناطق حفاظت‌شده امنيت كافي ندارند. بخش بزرگي از اين مشكلات ناشي از آن است كه جايگاه اين يگان‌ها در ساختار حكمراني شفاف نيست. نيروهاي يگان از نظر سازماني وابسته به نهادهاي مختلف هستند و همين دوگانگي باعث شده كارايي آنها كاهش پيدا كند. وي تاكيد كرد: محيط‌بانان و جنگلبانان امروز بيش از هر چيز به غيرت و تعهد شخصي خود متكي هستند.
ضرورت تشكيل يگان تخصصي ملي
الموتي در ادامه گفت: راه‌حل اساسي، ايجاد يك يگان تخصصي و ملي براي حفاظت از منابع طبيعي و محيط زيست است؛ يگاني كه هم كاركردهاي نظامي و همزمان اجتماعي و مدني داشته باشد، يعني اين يگان بايد يكپارچه باشد و تحت فرماندهي واحد عمل كند. فرمانده آن نيز مي‌تواند با پيشنهاد رييس سازمان حفاظت محيط زيست يا سازمان جديد مديريت سرزمين و با حكم رييس‌جمهوري منصوب شود.
لزوم توجه به آموزش تخصصي محيط بانان
اين فعال اجتماعي افزود: تمركز صرف بر افزايش عددي نيروها كافي نيست و ايران از نظر سرانه محيط‌بان به نسبت وسعت سرزمين فقير است اما صرف افزايش تعداد بدون آموزش تخصصي و ايجاد ساختار يكپارچه نتيجه‌بخش نخواهد بود. وي ادامه داد: حتي تجهيز محيط‌بانان به سلاح - كه اخيرا دولت و مجلس هم به آن پرداختند - به‌تنهايي راهگشا و بازدارنده نيست، چراكه در لحظه رويارويي با متخلف، ممكن است به هر دليلي درگيري رخ دهد و غيرقابل كنترل شود. بازدارندگي واقعي از مسير آموزش، فرهنگ‌سازي، حمايت اجتماعي و ساختار تخصصي مي‌گذرد.
آموزش حفاظت محيط زيست از دبيرستان تا سربازي تخصصي
وي يكي از راهكارهاي كليدي قابل بررسي را ورود آموزش محيط‌باني و جنگلباني به مقطع متوسطه دانست و گفت: اگر رشته‌اي با عنوان حفاظت محيط زيست و منابع طبيعي در دبيرستان‌ها ايجاد شود، نوجوانان علاقه‌مند مي‌توانند از همان ابتدا وارد اين مسير شوند. پس از سه يا چهار سال آموزش تئوريك، فارغ‌التحصيلان مي‌توانند دوران سربازي خود را در يگان حفاظت محيط زيست و منابع طبيعي بگذرانند. در اين مدت نيز آموزش عملياتي مي‌بينند و در زيست‌بوم‌ها حضور پيدا مي‌كنند.
ارتقاي شأن اجتماعي محيط‌باني
اين كارشناس توسعه پايدار ادامه داد: محيط‌باني بايد به شغلي تبديل شود كه علاوه بر انگيزه‌ها و علاقه‌هاي شخصي، از نظر معيشتي و اجتماعي هم جايگاه مناسبي داشته باشد. اگر دولت حمايت‌هاي لازم را انجام دهد، اين شغل جذاب خواهد شد و جوانان بيشتري به آن علاقه‌مند مي‌شوند. الموتي افزود: با اجراي اين مدل، هم مشكل كمبود نيرو حل مي‌شود و هم از ورود نيروهاي غيرمتخصص يا بي‌انگيزه جلوگيري خواهد شد.
تجربه‌هاي بين‌المللي؛ الگوي رنجرها
الموتي به تجربه كشورهاي ديگر نيز اشاره كرد و گفت: در امريكا، كانادا، استراليا و حتي چين، مدل‌هاي مشابهي براي حفاظت از منابع طبيعي وجود دارد. نيروهايي با عنوان رنجر يا پارك رنجر، يگان‌هاي تخصصي هستند كه آموزش‌هاي نظامي و حفاظتي ديده‌اند، اما كاركرد اصلي‌شان پاسداري از زيست‌بوم‌هاست.
