فصل داغ برق ايران و عبور از پيك مصرف در سال ۱۴۰۴
تابستان داغ هر سال كه مي‌رسد، يكي از بزرگ‌ترين چالش‌هاي فني، اقتصادي و اجتماعي كشور موضوع پيك مصرف برق است. همان وقتي كه گرما زياد مي‌شود، استفاده از كولرها به سقف مي‌رسد، مصرف خانگي، اداري و صنعتي همه همزمان بالا مي‌آيد و شبكه برق تحت فشار سنگيني قرار مي‌گيرد.
تابستان داغ هر سال كه مي‌رسد، يكي از بزرگ‌ترين چالش‌هاي فني، اقتصادي و اجتماعي كشور موضوع پيك مصرف برق است. همان وقتي كه گرما زياد مي‌شود، استفاده از كولرها به سقف مي‌رسد، مصرف خانگي، اداري و صنعتي همه همزمان بالا مي‌آيد و شبكه برق تحت فشار سنگيني قرار مي‌گيرد. سال ۱۴۰۴ هم از اين قاعده مستثني نيست و وزارت نيرو و شركت‌هاي برق كشور براي مهار اين موج مصرف، طرح‌هاي متعددي آماده كرده‌اند تا نه خاموشي‌هاي گسترده رخ بدهد و نه هزينه برق براي مردم و دولت افزايش غيرمنطقي پيدا كند. معاون وزير نيرو اخيرا گفته است كه پيك مصرف برق در تابستان ۱۴۰۴ به حدود ۷۷,۵۰۰ مگاوات رسيده است كه نسبت به پيك تابستان سال گذشته كه حدود ۸۰,۰۰۰ مگاوات بود، كاهش داشته است. اين خبر نشان مي‌دهد كه برخي از اقدامات مديريتي اثر داشته‌اند، اما هنوز فاصله ميان توليد و مصرف زياد است و خاموشي‌هاي جزیي و نگراني همچنان وجود دارد. يكي از مشكل‌هاي بزرگ شبكه برق ايران، ناترازي بين آن چيزي است كه توليد مي‌شود و آن چيزي كه مردم و صنايع مصرف مي‌كنند. كمبود سوخت در برخي نيروگاه‌ها، نيروگاه‌هايي كه از مدار خارجند يا تعميرات اساسي‌شان به موقع انجام نشده است، همگي به كاهش ظرفيت موثر توليد منجر شده‌اند. ضعف در زيرساخت‌ها، تلفات زياد برق در شبكه، انشعابات غيرمجاز، كنتورهاي معيوب، نبود هوشمندسازي كافي، همه باعث شده‌اند كه وقتي مصرف افزايش مي‌يابد، شبكه نتواند پاسخگو باشد. ساعت‌هايي مثل ظهر تا عصر و عصرها تا شب زمان اوج مصرف هستند كه اغلب دستگاه‌هاي سرمايشي بيشترين بار را بر شبكه وارد مي‌كنند. علاوه بر آن، صنايعي كه مصرف برق بالايي دارند نيز سهم بزرگي در فشار به شبكه دارند. براي عبور از اين پيك مصرف، وزارت نيرو و شركت‌هاي توزيع برق چندين برنامه و پروژه عملياتي تعريف كرده‌اند. كليد موفقيت در تركيب مديريت مصرف، توسعه توليد، و بهبود زيرساخت‌ها است. وزارت نيرو بسته‌اي از برنامه‌ها را با عنوان «۳۶ بسته مديريت مصرف» طراحي كرده است كه طيف وسيعي از اقدام‌ها را شامل مي‌شود: پايش لحظه‌اي مصرف برق، اصلاح تعرفه‌ها، تشويق مشتركين به مصرف بهينه، حذف مراكز استخراج رمزارز غيرمجاز و ارتقاي بهره‌وري ماشين‌آلات در بخش صنعت. حمايت از احداث نيروگاه‌هاي خورشيدي خانگي و صنعتي، نيروگاه‌هاي كوچك مقياس نزديك به مصرف‌كننده (مولدهاي پراكنده) يكي از محورهاي مهم است. نصب كنتورهاي هوشمند، سيستم‌هاي اندازه‌گيري پيشرفته، كنترل بر مصرف مشتركان پرمصرف، نظارت بر تلفات شبكه و دستگاه‌هاي معيوب، بخشي از اقداماتي است كه هم براي كاهش مصرف و هم براي افزايش كارايي شبكه پيش‌بيني شده است. استفاده از تعرفه‌ها به‌گونه‌اي كه مشتركان در ساعات اوج هزينه بيشتري بدهند و تشويقات براي مصرف در ساعات غير اوج، يكي از راهكارهايي است كه مي‌تواند مصرف را به زمان‌هايي منتقل كند كه فشار روي شبكه كمتر است. اطلاع‌رساني گسترده درباره ساعات اوج مصرف، راهكارهاي ساده خانگي براي كاهش مصرف، آموزش در مدارس و رسانه‌ها، پويش ملي «رعايت دماي آسايش» و تشويق مردم براي همكاري فعال در كاهش مصرف در زمان‌هاي بحراني. تأخير در اجرا و سرمايه‌گذاري: برخي پروژه‌ها به سرمايه زياد، زمان‌بندي دقيق و همكاري بين‌بخشي نياز دارند. اگر تأخيرها زياد باشند، وارد فصل گرما كه اوج مصرف است، مي‌شويم و فشار همچنان باقي خواهد ماند. پذيرش عمومي و رفتار مصرف‌كننده: فرهنگ مصرف پايين برق هنوز در بسياري از خانوارها و كسب‌وكارها ضعيف است. اصلاح رفتار در كوتاه‌مدت هميشه آسان نيست. توان توليد برق و سوخت مورد نياز: حتي اگر مديريت مصرف موفق باشد، اگر توليد برق كافي نداشته باشيم يا سوخت نيروگاه‌ها به موقع تأمين نشود، خاموشي‌ها اجتناب‌ناپذير خواهد بود. پيچيدگي فني و زيرساختي: شبكه انتقال و توزيع برق در برخي مناطق فشار زيادي تحمل مي‌كند، ممكن است نياز به تعميرات اساسي يا به‌روزرساني تجهيزات باشد. تغييرات آب‌وهوا و امواج گرما: اگر گرما شديدتر يا طولاني‌تر از پيش‌بيني باشد، احتمال افزايش مصرف و تلاش براي سرما بيشتر خواهد شد، كه فشار روي شبكه را تشديد مي‌كند. پيك مصرف برق در تابستان ۱۴۰۴ نقطه عطفي است كه نشان مي‌دهد امكان دارد هم كاهش مصرف و هم مديريت بهتري در شبكه رخ دهد. كاهش پيك نسبت به سال قبل، اگرچه كوچك است، اما نويدبخش است. اگر بتوان اين مسير را ادامه داد، تركيبِ توسعه توليد (به ويژه تجديدپذير)، مديريت مصرف و تقويت زيرساخت‌ها مي‌تواند كشور را به سطحي از تاب‌آوري برساند كه خاموشي‌هاي گسترده كاهش يابد و فشار اقتصادي بر دولت و مردم سبك‌تر شود.
اما عبور موفق از اين پيك، نيازمند اراده سياسي، همكاري مردم، سرعت در اجراي پروژه‌ها و شفافيت در اطلاع‌رساني است. تابستان داغ پيشِ رو اگر به فرصت تبديل شود تا مصرف برق كشور مديريت شود، تجربه‌اي آموزنده براي سال‌هاي بعد خواهد بود؛ اگر نه، باز هم خاموشي خواهد بود، شكايت خواهد بود و هزينه‌هاي سنگيني كه مردم و اقتصاد متحمل خواهند شد.
