توسعه تجارت نفت و گاز با «توليدات بار اول» در صنعت؟!

آمارها نشان مي‌دهد كه صنايع نفت و گاز كشور بيشترين استفاده را از توليدات بار اول كه اغلب توسط شركت‌هاي دانش بنيان توليد مي‌شود، داشته‌اند و رمز موفقيت بومي‌سازي و همچنين توسعه صادرات خدمات فني و مهندسي صنعت نفت و گاز از طريق توليد بار اول هموار شده است و شركت‌هاي دانش‌بنيان‌ فعال در حوزه نفت و گاز در موضوعات محور بومي‌سازي و توليد بار اول با رشد بسزايي همراه بودند.
به گزارش خبرنگار «تعادل»، تاكنون و در طول ۳ سال گذشته، ۱۹۳ طرح از بيش از ۷۰ دستگاه دولتي و حاكميتي، توسط دبيرخانه كارگروه توليد بار اول دريافت شده كه براي ۹۹ مورد از آنها مجوز ترك تشريفات قانون و مقررات برگزاري مناقصات از طرف معاونت علمي ‌و فناوري رياست‌جمهوري صادر شده است. 
با وجود اينكه اين كارگروه وظيفه حمايت از توليدات داخلي و محصولات بو‌مي‌سازي شده را عهده‌دار بود، باز هم برخي سازمان‌ها و نهادهاي دولتي از زير بار آن شانه خالي كرده و همچون سال‌هاي قبل محصول وارداتي خود را از خارج از كشور وارد ‌مي‌كردند.
با پيگيري معاون علمي ‌و فناوري رييس‌جمهوري و در قالب ماده ۱۰ قانون جهش توليد دانش بنيان، آيين نامه اجرايي برنامه توليد بار اول توسط دولت ابلاغ شد. حالا دانش بنيان‌ها با يك پشتوانه بسيار قوي قانوني ‌مي‌توانند محصولات بو‌مي‌سازي شده خود را به وزارتخانه‌ها و سازمان‌هاي دولتي عرضه كنند.
درباره موضوعاتي كه در بالا گفته شد، نظرات دو تن از كارشناسان اين حوزه ايمان زنگنه، اقتصاددان و مصطفي ناظمي را پرسيديم كه نتيجه‌اش در ادامه مي‌آيد.

صنايع نفت و گاز كشور از تهديد تحريم فرصت استفاده از توليدات بار اول را  خلق كردند

زنگنه در ارتباط با اين موضوع كه صنايع نفت و گاز كشور بيشترين استفاده را از توليدات بار اول داشته‌اند، تصريح كرد: به منظور درك اين مساله كه چرا صنايع نفت و گاز كشور در حد قابل توجهي به استفاده از توليدات بار اول پرداخته‌اند، بايد به مثالي اشاره كنيم كه مي‌گويد، نياز مادر ابداع است. از آنجايي‌كه صنايع نفت و گاز بسيار گسترده هستند و محصولات راهبردي فراواني در اين صنايع مورد نياز است، بستر وسيعي براي فعاليت دانش بنيان‌ها و استفاده از توليدات آنها به وجود آمده است.
وي ادامه داد: در صنايع نفت و گاز نياز به محصولات با تكنولوژي‌هاي بالا داريم، الان شرايط مناسبي است كه اين صنايع به استفاده حداكثري از ظرفيت‌هاي دانش بنياني كشور بپردازند و از طريق ثبت سفارش كارها را پيش ببرند. 
اين اقتصاددان توضيح داد: صنايع نفت و گاز كشور توانسته‌اند از تهديد تحريم، فرصت استفاده از توان دانش بنيان‌ها را خلق كنند و بيشترين استفاده را از توليدات بار اول در كشور داشته باشند. اما صنايع ديگر، آن چنان كه شايسته بوده است، به موضوع استفاده از دستاوردهاي دانش بنياني و توليدات بار اول تمايل نشان نداده‌اند.
زنگنه گفت: اميدواريم استفاده از توليدات بار اول به ديگر صنايع كشور نيز تسري پيدا كند و شاهد استفاده حداكثري از محصولاتي باشيم كه شركت‌هاي داخلي و دانش بنيان كشور براي اولين‌بار توليد مي‌كنند. لازم است به جوانان كشور اعتماد كنيم تا بتوانند محدوديت‌هاي فعلي را رفع كنند و كشور را به لحاظ دسترسي به تجهيزات راهبردي در وضعيت مناسبي قرار دهند. 
وي ادامه داد: به دليل تحريم نتوانسته‌ايم آن طور كه ظرفيت داريم در حوزه صدور خدمات فني و مهندسي به ديگر كشورها فعال باشيم. اما در سايه رويكرد دولت فعلي مبني بر استفاده حداكثري از توان داخلي و دانش بنياني و پويايي ديپلماسي اقتصادي كشور توانستيم ارتباطاتي با ديگر كشورها در حوزه پالايشگاه‌هاي فراسرزميني و صدور كاتاليست داشته باشيم. عضويت ما در سازمان‌هاي منطقه‌اي مانند بريكس نيز كمك‌كننده بود.
اين اقتصاددان گفت: واقعيت اين است كه توليدات شركت‌هاي دانش بنيان جنبه رقابت‌پذيري بيشتري نسبت به ديگر محصولات دارد. فعال شدن دانش بنيان‌ها در صنايع نفت و گاز كشور اين نويد را مي‌دهد كه آنها بتوانند بازارهاي جديد جهاني را به دست بياورند و براي كشور سودآوري داشته باشند. 

توليدات بار اول در صنعت نفت و گاز  موجب صرفه جويي ارزي، توسعه تجارت  نفت و گاز و خنثي‌سازي تحريم‌ها شدند

مصطفي ناظمي را به عنوان يك كارشناس انرژي در خصوص قرارداد اخير معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهوري با رييس شركت ملي نفت در جهت صرفه جويي 500 ميليارد توماني در زمينه توليد بار اول اقلام راهبردي و استفاده از توليدات بار اول و دانش بنياني كشور تصريح كرد: در شرايط فعلي كه منابع ارزي محدودي داريم، توليد محصولات در داخل كشور و بومي‌سازي آنها مي‌تواند كمك‌كننده باشد. از آنجاييكه هزينه‌ها ريالي است، قطعاً نسبت به واردات محصول مشابه براي‌مان صرفه جويي ارزي دارد. 
ناظمي گفت: فلسفه قانون حمايت از توليدات بار اول اين است كه با وجود اينكه محصول براي بار اول توليد مي‌شود و شايد در مقياس بالايي هم توليد نشود، اما از آنجايي‌كه به خروج ارز از كشور منجر نمي‌شود، مقرون به صرفه است و بستري براي رشد دانش بنيان‌ها به وجود مي‌آورد. 
ناظمي با اشاره به اين موضوع كه كشورهاي زيادي در دنيا تحت تحريم هستند و نياز به حمايت دارند، تصريح كرد: ما به عنوان يك كشور، شركاي اقتصادي و سياسي خودمان را داريم. با برخي كشورها مانند عراق و ونزوئلا تراز تجاري مثبتي داريم. يكي از راهكارها براي برگرداندن بخشي از منابع خود كه در اين كشورها هزينه مي‌كنيم، اين است كه به سرمايه‌گذاري مستقيم در آنها بپردازيم.  وي ادامه داد: يكي از مزيت‌هاي استفاده از توليدات بار اول در صنعت نفت و گاز كشور اين بود كه زمينه را براي صدور خدمات فني و مهندسي به ديگر كشورها فراهم كرد. نمي‌توانيم در ديگر كشورها سرمايه‌گذاري داشته باشيم و مراكز صنعتي احداث كنيم، اما از آنها پشتيباني فني به عمل نياوريم. واحدهاي پالايشگاهي و پتروشيمي نياز به خدمات فني و مهندسي دارند.
ناظمي گفت: تواني كه در داخل با اتكا بر ظرفيت دانش‌بنياني كشور به دست آورديم، به ما كمك كرد تا در پالايشگاه‌هاي فراسرزميني فعال شويم و با تجهيز آنها از مزيت‌هايش سود ببريم. وي ادامه داد: صنايع نفت و گاز كشور بسيار گسترده هستند و مزيت‌هاي زيادي در اين صنايع داريم. استفاده از توليدات بار اول در اين صنايع ضمن اينكه زمينه‌اي براي حمايت از دانش بنيان‌ها و بازارسازي براي آنها به وجود مي‌آورد، به صرفه جويي ارزي، توسعه تجارت نفت و گاز ايران، خنثي‌سازي تحريم و رفع نيازهاي داخلي كشور منجر مي‌شود. اين كارشناس انرژي در پايان تأكيد كرد: دانش بنيان‌ها در واقع بازوهاي تحقيقاتي كشور هستند و نياز به حمايت‌هاي جدي به لحاظ مالي و بازارسازي دارند. در غياب سازوكارهايي مانند طرح توليد بار اول و قانون ترك تشريفات مناقصه، اين شركت‌ها انگيزه و توان لازم براي فعاليت را نخواهند داشت.