تعادل|
سال‌هاست كه مساله آلودگي هوا به يكي از معضلات بزرگ كلان‌شهرها تبديل شده است. تهران به واسطه جمعيت و حجم خودروهايي كه در آن تردد مي‌كنند هميشه با مشكل آلودگي هوا مواجه بوده اما طي سال‌هاي گذشته اين معضل بنا به برخي دلايل پيچيده‌تر شده است. اينكه برخي صنايع براي صرفه‌جويي در مصرف انرژي به مازوت‌سوزي روي مي‌آورند و سال‌هاست كه قانون هواي پاك در پستوي دستگاه‌هايي كه موظف به اجراي آن هستند خاك مي‌خورد و در اين بين مردم هم بايد به فكر معيشت خود باشند كه ممكن است حتي با يك روز سر كار نرفتن با مشكل مواجه شوند و هم فكر سلامتي خود كه نفس كشيدن در هواي آلوده به انواع آلاينده‌ها مي‌تواند عواقب خطرناكي برايشان داشته باشد. در اين بين اما هنوز پاسكاري نهادهاي مربوط به اجراي قانون هواي پاك بين يكديگر ادامه دارد و هر كدام سعي مي‌كند تقصير عدم اجرايي شدن اين قانون را به گردن ديگري بيندازد. مساله اينجاست كه متاسفانه آن چيزي كه در اين بين ناديده گرفته مي‌شود سلامت مردم است. آلودگي هوا باعث مرگ و مير مي‌شود. البته هيچ‌وقت آمار دقيقي از مرگ و مير به دليل آلودگي هوا منتشر نشده است اما نمي‌توان از تاثير اين معضل در مرگ و مير انسان‌ها چشم پوشيد.
مسوولان فقط وعده مي‌دهند
پاي شعار و وعده كه به ميان مي‌آيد مسوولان از يكديگر سبقت مي‌گيرند. به‌خصوص الان كه نزديك به انتخابات مجلس است و نمايندگان براي راي آوردن سعي مي‌كنند تا جايي كه مي‌توانند وعده‌هاي رنگارنگي به مردم بدهند. اما يكي از تاثيرات آلودگي هوا بر زنان باردار است. مساله‌اي كه باعث سقط جنين مي‌شود چنين موضوعي به صورت علمي ثابت شده است. حالا كه ما از طرفي قانون جواني جمعيت را داريم و از طرف ديگر هوايي كه استنشاق آن به مرگ جنين مي‌انجامد چطور بايد اين تناقضات را در كنار هم قرار داد و همچنان اميدوار بود كه قانون جواني جمعيت بتواند ايران را از كهنسالي نجات دهد. مساله اينجاست كه هيچ كدام از قوانين تصويب شده در كشور قابليت اجرايي ندارند چرا كه مسوولان بدون در نظر گرفتن زيرساخت‌هاي مناسب قوانين را تصويب مي‌كنند اما ضمانت براي اجراي آن در نظر نمي‌گيرند. مانند همين قانون هواي پاك كه سال‌هاست به تصويب رسيده اما هيچ ضمانت اجرايي براي آن تعيين نشده است.
بي‌توجهي به سلامت افراد
تهران طي روزهاي گذشته با آلودگي شديد هوا مواجه بوده است. در اين بين روز سه‌شنبه اعلام شد كه نيمي از كارمندان دولت دور كار مي‌شوند و دانش‌آموزان
پيش دبستاني و ابتدايي به صورت مجازي آموزش مي‌بينند. البته استانداري با دوركاري كارمندان مخالفت كرد از طرف ديگر سوالي كه مطرح مي‌شود اين است چه تفاوتي بين دانش‌آموزان ابتدايي و راهنمايي و... وجود دارد. وقتي سلامت افراد مطرح است ديگر نمي‌توان تبعيض قائل شد.
دستكاري در تابلوهاي ثبت آلودگي
نكته ديگري كه بايد به آن اشاره كرد عادت هميشگي مسوولان در پاك كردن صورت مساله است. در واقع به جاي اينكه فكري براي آلودگي هوا بشود تا جان افراد بيش از اين به خطر نيفتد شهرداري دست به ابتكار عمل زده و تابلوهاي ثبت آلودگي هوا را از كار انداخته است. اين كار چه فايده‌اي مي‌تواند داشته باشد. در شرايطي كه حتي حضور چند دقيقه‌اي در خيابان مي‌تواند به قيمت جان افراد تمام شود اما معيشت اين اجازه را نمي‌دهد كه افراد خانه‌نشين باشند درست كار كردن يا نكردن اين تابلوها فرقي نمي‌كند. اما مسووليت جان افرادي كه در معرض خطر قرار مي‌گيرند قطعا بر عهده دولت است.
۲۳ هزار مرگ ناشي از آلودگي هوا
بر اساس اظهارات رييس مركز ملي هوا و تغيير اقليم سازمان حفاظت از محيط زيست در سال ۱۴۰۰ بر اساس بررسي‌هاي وزارت بهداشت ۶ هزار نفر از ساكنان تهران و ۲۷ هزار نفر در كل كشور جان خود را بر اثر آلودگي هوا از دست داده‌اند. اين آمار تنها مربوط به يك سال است و معلوم نيست طي دهه گذشته كه شهر تهران فقط ۱۵۰ روز هواي پاك را تجربه كرده چه تعداد از افراد به دليل همين آلودگي هوا جان خود را از دست داده‌اند.
بهترين و بدترين سال‌هاي آلودگي هوا در ۱۰ سال گذشته
به گزارش خبرآنلاين حالا تهران سهم كمي از هواي پاك دارد، آمارها نشان مي‌دهد در ۱۰ سال گذشته (۱۳۹۲-۱۴۰۱) تهراني‌ها فقط ۱۵۰ روز هواي پاك را تجربه كردند اما در مقابل ۱۱۳۶ روز هواي آلوده (ناسالم براي گروه‌هاي حساس، ناسالم، بسيارناسالم، خطرناك) داشتند. شكل زير نمودار روزهاي آلوده در تهران است، در ۱۰ سال گذشته بهترين سال از منظر هواي پاك مربوط به سال ۱۳۹۷ مي‌شود، سالي كه تهراني‌ها ۲۸ روز هواي پاك، ۲۷۸ روز هواي قابل قبول و ۵۹ روز هواي ناسالم براي گروه‌هاي حساس را تنفس كردند؛ اما بدترين روزها براي سال گذشته (۱۴۰۱) است، تهراني‌ها در سال ۱۴۰۱ فقط ۳ روز هواي پاك و ۱۹۲ روز هوا در وضعيت قابل قبول داشتند، در مقابل ۱۳۲ روز هواي ناسالم براي گروه‌هاي حساس، ۳۴ روز هواي ناسالم براي همه گروه‌ها، ۲ روز هواي بسيار ناسالم و ۲ روز هم هواي خطرناك را تجربه كردند، اتفاقي (ناسالم و خطرناك) كه حداقل در ۱۲ سال گذشته بي‌سابقه است.
قانون هواي پاك در كما
امسال (۱۴۰۲) هم هواي آلوده دست از سر تهراني‌ها برنداشته و هشدارهاي پياپي هواشناسي درباره عدم تردد گروه‌هاي حساس منتشر مي‌شود، در اين ميان هم از اجراي قانون هواي پاك خبري نيست تا شايد پايتخت‌نشينان كمي نفسي بكشند، قانون هواي پاك در سال ۱۳۹۶ در ۳۴ ماده به تصويب رسيد، در اين قانون براي سازمان‌ها و وزارتخانه‌هاي مختلف وظايفي تعريف شده است، وزارت نفت، نيرو، كشور، معاونت علمي و فناوري رييس دولت، وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان حفاظت از محيط زيست، وزارت راه و شهرسازي، وزارت امور اقتصادی و دارايي، سازمان ملي استاندارد، وزارت ارتباطات و فناوري، وزارت بهداشت، سازمان صداو سيما، و وزارت آموزش و پرورش هر كدام وظايفي به عهده دارند، اما از آن‌جايي كه بعد از حدود ۶ سال از تصويب اين قانون همچنان آلودگي هوا بر سر كلان‌شهرها از جمله تهران سايه انداخته است نشان از عدم اجراي آن طي سال‌هاي گذشته دارد، طوري‌كه در ۸ آبان ۱۴۰۰، غلامعباس تركي معاون وقت نظارت و بازرسي امور توليدي سازمان بازرسي كل كشور گفت: «طبق بررسي‌ها و گزارش‌هاي سازمان بازرسي كل كشور، سازمان حفاظت محيط زيست، سازمان ملي استاندارد، وزارت نفت و وزارت نيرو به لحاظ ترك فعل و عدم انجام وظايف قانوني به عنوان متخلف شناخته و به هيات تخلفات نهاد رياست‌جمهوري معرفي شده‌اند.»
قصور دستگاه‌ها مشهود است
با اين وجود همچنان از اجراي اين قانون خبري نيست، علي سلاجقه، رييس سازمان حفاظت از محيط زيست اوايل امسال بود كه وعده داد، «با حمايت و همدلي دولت و مجلس شوراي اسلامي اجراي قانون هواي پاك در سال ۱۴۰۲ شتاب مي‌گيرد.» او چهارم مهر امسال (۱۴۰۲) در جلسه كارگروه ملي آلودگي هوا گفت: « سوءعملكرد دستگاه‌ها در جهت قانون هواي پاك منجر به مرگ افراد مي‌شود، قصور دستگاه‌ها در اجراي تكاليف قانون هواي پاك براي ما مشهود است و اين روند بايد اصلاح شود.»
از تكاليف تلنبار شده تا خودروهاي اسقاط نشده
داريوش گلعليزاده، رييس مركز ملي هوا و تغييراقليم سازمان حفاظت محيط زيست، در جلسه كارگروه ملي آلودگي هوا ضمن اشاره به موفقيت و عدم موفقيت سازمان‌ها و وزارتخانه در احكام و تكاليفي كه از قانون هواي پاك به عهده دارند گفت: «عدم اسقاط خودروهاي فرسوده يكي از معضلات اصلي در جهت اجراي قانون هواي پاك است. در سال گذشته كمتر از ۲۵ هزار خودرو اسقاط شدند اين در حالي است كه يك ميليون خودرو پلاك‌گذاري شدند كه اين موضوع بسيار نگران‌كننده است.» همچنين ايرج حشمتي، معاون انساني سازمان حفاظت محيط زيست در جلسه چهارم مهر كارگروه ملي آلودگي هوا گفت: به دليل اينكه تكاليف قبلي مانند قانون توسعه حمل و نقل عمومي، اصلاح الگوي مصرف و... انجام نشده است، دستگاه‌ها در اجراي احكام خود خيلي موفق نبوده‌اند و اين مورد يكي از دلايل عدم تحقق قانون هواي پاك است.»
نظارت دولت بر دولت پاشنه آشيل عدم اجراي قانون
آن‌طور كه مشخص است سازمان‌ها و وزارتخانه‌هاي موضوع قانون هواي پاك در انجام تمام و كمال احكام و تكاليف خود موفق نبوده‌اند، مرداد امسال مركز پژوهش‌هاي مجلس گزارشي با عنوان «بررسي اقدامات و راهكارهاي اجرايي قانون هواي پاك - ايرادات قانون» منتشر كرد، در اين گزارش با رويكرد ايرادات قانون هواي پاك به مشكلات پيش‌روي اجراي اين قانون پرداخته شده است، در اين گزارش آمده كه: «جايگاه سازمان حفاظت محيط زيســت به عنوان دستگاه نظارتي و حاكميتي، متناسب با پيچيدگي و ابعاد علمي و اجرايي معضل آلودگي هوا نيســت. دولت به‌دليل تصدي‌گــري عمده در اقتصــاد مهم‌ترين عامل غيرمستقيم انتشار آلاينده‌هاي هوا است. سازمان حفاظت محيط زيست به عنوان بخشي از دولت، دستگاه حاكميتي و نظارتي بر كاهش آلودگي هوا اســت، چنين تركيبي، نظارت و حاكميت دولت بر دولت است كه نتيجه آن عدم اجراي قوانين به‌دليل نبود مطلق ضمانت اجرايي چنين نظارتي است. سيستم واحد تصميم‌سازي و تصميم‌گيري در حوزه آلودگي هوا در كشور وجود ندارد، مراجع تصميم‌گير در حوزه آلودگي هوا بسيار متعددند و بعضا داراي علاقه‌مندي‌هاي ســازماني متناقض يا يكديگر هستند.» در نتيجه‌گيري اين گزارش آمده كه «مطابق گزارش نهادهاي نظارتي بيشتر مواد مندرج در قانون هواي پاك اجراي متوسط و ضعيفي داشته‌اند. عدم اجراي قانون عوامل متعددي دارد كه مهم‌ترين آنها عبارتند از كمبود منابع مالي، در اولويت نبودن مساله آلودگي هوا، عدم وجود نظارت كافي و موثر، ناهماهنگي بين دستگاه‌هاي مجري و عملكرد جزيره‌اي، تفسير شخصي از متون قانون و در نهايت ايرادات متن قانون.»
