ارومیه احیا شد
رشد تراز دریاچه ارومیه همراه با رشد اقتصادی
گروه اقتصاد اجتماعی
سال 1393 که از راه آمد، تراز دریاچه ارومیه به یک هزار و 270.6مترمکعب رسید. آن روزها، روزهای به جامانده از دولت 8ساله پیشین بود. سطح آب دریاچه هر سال 30سانتی‌متر افت می‌کرد و کوچک‌ترش می‌کرد. شاید مانند نرخ رشد اقتصادی که منفی بود و پیوسته اقتصاد را پایین می‌کشید و سفره‌ها را کوچک‌تر می‌کرد. در آن هشت سال، سه متر و ده سانتی‌متر از عمق دریاچه کاسته شد. آن روزها دریاچه، اشک چشم مردم ارومیه بود. همین بود که موضوع نخستین جلسه دولت حسن روحانی شد دریاچه ارومیه. ستاد احیا تشکیل شد. سال 94 که رسید، با وجود تلاش‌هایی که آغاز شده بود، تراز دریاچه اندکی افت کرد؛ باز مانند نرخ رشد اقتصادی که به منفی 1.8 رسید. با این همه، یک سال پس از آن، تلاش‌ها نتیجه داد، دریاچه قامت راست کرد، بالا آمد و ترازش افزایش یافت؛ باز همگام نرخ رشد اقتصادی که دو رقمی شده بود. اکنون، تراز دریاچه نیز، چون حال اقتصاد، «تثبیت» شده است. «چشم ایران»، تعبیری که حسن روحانی برای دریاچه ارومیه به کار برد، اکنون غرق در اشک شوق است.
این شوق حالا در کلام دولت یازدهم هم دیده می‌شود. معاون رییس‌جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست عصر روز پنج‌شنبه در استانداری آذربایجان شرقی و در جلسه کارگروه احیای دریاچه ارومیه گفت: «دریاچه ارومیه، یک پارک ملی است که تنها متعلق به یک یا دو استان نیست، متعلق به همه ایران است و حتی به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره و رامسر سایت متعلق به جامعه بشری است.» معصومه ابتکار ادامه داد: «دریاچه ارومیه ثروت و سرمایه‌یی ملی است که در یک دوره به دلایل متعدد مورد بی‌توجهی قرار گرفت و تا پای مرگ رفت. وضعیت دریاچه در آن مقطع تبدیل به یک زنگ خطر شد و سازمان‌های مردم‌نهاد و رسانه‌ها کمک کردند که مساله دریاچه ارومیه مطرح شود. در نهایت این مساله در سال 92 مورد توجه ویژه آقای روحانی و در شمار وعده‌های انتخاباتی قرار گرفت.» او افزود: «در آن مقطع برخی معتقد بودند که دریاچه ارومیه مرده و کارش تمام شده است. آنها پیشنهاد دادند که از املاک دریاچه ارومیه بهره‌برداری شود و معتقد بودند دریاچه، دیگر قابل بازگشت نیست. » او یادآوری کرد: «از سوی دیگر بسیاری از کارشناسان نیز معتقد بودند که دریاچه قابل احیاست. آقای روحانی این نگاه علمی را انتخاب
کرد و به دنبال آن، اراده‌یی برای احیاء، بین مسوولان شکل گرفت.»
ابتکار گفت: «مساله دریاچه ارومیه به سرعت در دستور کار دولت یازدهم قرار گرفت. یک تیم متخصص و علمی برای انجام مطالعات و برنامه‌ریزی‌های لازم برای احیای دریاچه ارومیه با حضور عیسی کلانتری تشکیل شد. سازمان حفاظت محیط زیست سال‌ها پیش مقدمات مطالعات مربوط به احیای دریاچه ارومیه را فراهم کرده بود. با شکل‌گیری ستاد احیای دریاچه ارومیه و کمک متخصصان داخلی و خارجی این مطالعات تکمیل شد و یک طرح جامع بلندمدت فرابخشی با نگاه اقتصادی و اجتماعی شکل گرفت.» او ادامه داد: «اکنون کمتر از سه سال از اجرای طرح احیای دریاچه ارومیه می‌گذرد و بنابر شاخص‌های ستاد دریاچه ارومیه و سازمان حفاظت محیط زیست، به عنوان یک دستگاه نظارتی، و بر اساس برآورد مردم و مشاوران بین‌المللی، احیای دریاچه ارومیه پیشرفت خوبی داشته است.»
او افزود: «در استان‌های آذربایجان غربی و کردستان نیز اقدامات موثری برای احیای دریاچه ارومیه انجام شده است. مدیریت منابع آب یک مساله مهم در بحث احیای دریاچه ارومیه است. همچنین ارزیابی زیست محیطی پروژه‌ها و توقف سدهای جدید بحث‌های دیگری بودند که در این دوره با جدیت دنبال شدند. همچنین در زمینه توقف چاه‌های غیرمجاز و جلوگیری از برداشت بیش از حد از سفره‌های زیرزمینی اقدامات مثبتی انجام شده است.» او یادآور شد: «وزارت راه نیز با جدیت موضوع اصلاح میان گذر دریاچه ارومیه را دنبال می‌کند تا این میان گذر بیش از این تاثیر منفی بر گردش آب و حیات دریاچه ارومیه نگذارد و شرایطی ایجاد شود که هم بتوانیم میان گذر را حفظ کنیم و هم دریاچه ارومیه را. مطالعات مربوط به این پروژه آغاز شده است.»
معاون رییس‌جمهور گفت: «در برخی دوره‌ها با برنامه‌های کارشناسی و علمی برخورد سیاسی شده است. اما اکنون امیدواریم روندهای علمی شکل گرفته تداوم یابند.» او ادامه داد: «مهم‌ترین کار در بخش کشاورزی اصلاح الگوی کشت و آبیاری است. هرچند در این زمینه اقدامات ارزنده‌یی انجام شده است، اما هنوز به یک انقلاب در حوزه کشاورزی نیاز داریم تا کشاورزی سازگار با محیط زیست و تغییر اقلیم جایگزین شیوه جاری شود.» او افزود: «مردم و تشکل‌های مردم نهاد کشاورزی در حوزه اصلاح الگوی کشت و آبیاری خوب عمل کرده‌اند. اگر این همراهی‌ها نبود نمی‌توانستیم به همه دستاوردها برسیم. باید فرصت ایجاد معیشت جایگزین را برای روستاها بیش از پیش فراهم کنیم. در احیای دریاچه ارومیه نیز نمی‌توان نقش بانوان روستایی و صندوق‌های خرد را نادیده گرفت.»
توجه به تهدیدی برای تمدن
ابتکار در ادامه با تاکید بر وجود بحران‌های مشابه در نقاط دیگر کشور گفت: «اگر به این تهدیدات زیست محیطی توجه نشود، بدل به تهدید تمدنی می‌شوند. اگر این برنامه‌ها انجام نمی‌شد و روند گذشته ادامه پیدا می‌کرد، با بحران جدی در بخش سلامت و کشاورزی در حوزه دریاچه ارومیه مواجه می‌شدیم. مسائل مربوط به دریاچه ارومیه 14 استان را تحت‌الشعاع قرار می‌داد.»
او ادامه داد: «در حال حاضر از بحران حاد در حوزه دریاچه ارومیه خارج شده‌ایم. اما هنوز راهی طولانی در پیش داریم و استمرار برنامه‌ها برای احیای کامل دریاچه ارومیه و همه تالاب‌ها و زیستگاه‌های کشور، ضروری است؛ چون، اینها سرمایه‌های ملی محسوب می‌شوند و تنها متعلق به نسل ما نیستند.» او افزود: «برنامه‌های توسعه پایدار در حوزه کشاورزی و فعالیت‌های روستایی باید در کنار حفاظت از تالاب‌های کشور با جدیت استمرار یابند.» او یادآور شد: «از جمله گام‌های مهم دولت یازدهم تدوین لایحه حفاظت، احیاء و مدیریت تالاب‌های کشور است که دو هفته پیش در مجلس تصویب شد. اکنون یک قانون کارآمد، به روز و علمی برای حفاظت و احیای تالاب‌ها داریم و امیدواریم با برنامه‌های دولت و تاکیدات رییس‌جمهوری بر احیای تالاب‌ها و با مشارکت مردم، گام‌های مثبتی برداریم.»
در ادامه این نشست، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: «تراز دریاچه ارومیه نسبت به سال 93، نزدیک به 28 سانتی‌متر بیشتر شده است. اما در شرایط حاضر 14.5 میلیارد متر مکعب آب نیاز داریم.» او ادامه داد: «در شهریور 91 سطح دریاچه 1500 کیلومتر و در سال 93، نزدیک به 1350 کیلومتر مربع بود. پیش‌بینی می‌شود در شهریور 96، تنها 85 سانتی‌متر با برنامه اختلاف داشته باشیم. انتظار داریم در این مقطع سال سطح دریاچه، 800 کیلومتر مربع کمتر از برنامه باشد.»
او افزود: «دریاچه ارومیه در دو طرف وضعیت مناسبی پیدا کرده است. اعتبار مالی بحث مهمی در احیای دریاچه ارومیه است؛ هر آنچه دستگاه‌ها از صندوق توسعه ملی صورت وضعیت داده بودند، جذب شد. همچنین مبالغی از ماده 10 و 12 اختصاص یافت. به‌طور کلی 42 درصد اعتبارات مورد نیاز را به دستگاه‌های اجرایی دادیم. اما واقعیت آن است که بیش از 55 درصد قدرت جذب منابع مالی وجود نداشت.»
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در ادامه به موانع اثرگذار در ادامه روند احیای دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: «عدم تامین منابع مالی عمدتا از محل ماده 10 و 12، کم توجهی دستگاه‌های اجرایی و ترجیحا سیاست‌های محلی در احیای دریاچه ارومیه عمده‌ترین مشکلات ما برای احیای دریاچه ارومیه است.» او ادامه داد: «با اینکه مصرف آب کشاورزی تا هشت درصد کاهش پیدا کرد، هیچ مشکلی برای کشاورزی ایجاد نشد و حتی تولیدات بیشتری داشتیم. پیش‌بینی کرده‌ایم که تا انتهای سال آبی 96، مصرف آب کشاورزی در حوزه آبریز را نسبت به انتهای سال آبی 90، نزدیک به 24 درصد کاهش دهیم.» او افزود: «بخش‌های بین‌المللی مختلف از جمله یاسا، فائو و دانشگاه واخنینگن هلند با ما همکاری دارند. در غرب دریاچه ارومیه دانشگاه ارومیه را داریم که به دنبال کاهش 40درصدی مصرف آب هستند. همچنین در شرق دریاچه، دانشگاه تبریز قرار دارد که با همکاری بخش‌های بین‌المللی، در حوزه احیای دریاچه ارومیه فعالیت می‌کند. از سوی دیگر برای تبادل تجربیات با دانشگاه استرالیا ارتباط داریم.»
تجریشی با اشاره به پیگیری طرح انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه، گفت: «دولت باید پای کار باشد تا بتوانیم برنامه‌های احیایی دریاچه ارومیه را به خوبی پیش ببریم.» او ادامه داد: «پیش‌بینی آن است که تا 1410، به سبب از دست دادن منابع آبی، تمدن ما نیز در معرض خطر قرار گیرد. امروز هشت درصد کل آب‌های زیرزمینی دنیا در ایران مصرف می‌شود و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050، نزدیک به 22 درصد کل آب‌های زیرزمینی جهان را در ایران مصرف کنیم.»
توقف افت
پس از تجریشی، حمید قاسمی مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌شرقی در این نشست گفت: «تراز دریاچه ارومیه، نسبت به اول سال آبی جاری، ۶۴ سانتی‌متر افزایش داشته و این افزایش معادل بیش از یک میلیارد مترمکعب در واحد حجم و ۵۲۷ کیلومتر مربع در واحد سطح دریاچه است.» او با ارائه گزارشی از عملکرد اداره کل محیط زیست این استان در مسیر احیای دریاچه ارومیه، ادامه داد: «تامین نیازهای آبی زیست‌محیطی تالاب‌ها و رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه، بررسی اثرات جاده میان‌گذر و اکوسیستم دریاچه و ارائه طرح اجرایی برای راهکارهای اصلاحی، شناسایی و اولویت‌بندی کانون‌های ایجاد گرد و غبار در بستر و حریم دریاچه ارومیه از جمله اقدامات بوده است.» او افزود: «مطالعات پوشش گیاهی و جانوری دو تالاب قره قشلاق و قوری گل، اجرای ۱۶۹ هزار هکتار قرق و حفاظت فیزیکی در عرصه‌های مستعد فرسایش و تولید ریزگرد در حاشیه دریاچه، تجهیز و فعال‌سازی مرکز پایش و آینده پژوهشی دریاچه ارومیه، تهیه و نصب ایستگاه‌های سنجش ریزگردها در سه ایستگاه در حاشیه دریاچه ارومیه نیز از دیگر اقدامات بوده است.»
قاسمی گفت: «مالچ‌پاشی در کانون‌های تولید ریزگردهای نمکی حاشیه شرقی دریاچه (۳ پایلوت ۱۰ هکتاری) و انجام مطالعات ارزیابی آن، تهیه شناسنامه تالاب‌های استان، تشکیل نخستین و بزرگ‌ترین کتابخانه تالاب‌های استان نیز از جمله اقدامات اداره کل محیط زیست استان بوده است.» او ادامه داد: «در زمان تشکیل ستاد احیا دریاچه ارومیه در سال ۹۳، تراز دریاچه برابر با 1270 مترمکعب بود. اکنون تراز دریاچه افزایش ۳۱ سانتی‌متری را نشان می‌دهد. آن هم در حالی که قبل از تشکیل ستاد احیای دریاچه، سالانه تراز آب دریاچه بیش از ۳۰ سانتی‌متر افت داشت.» او افزود: «مطالعه و طراحی سطوح آبگیر باران به‌منظور افزایش پوشش گیاهی را از دیگر اقدامات انجام شده در راستای احیای دریاچه ارومیه و تامین آب شرب وحوش جزیره اسلامی نیز از دیگر اقدامات انجام شده در این راستا بوده است.»
از بحران امنیتی به موضوع اجتماعی
در پایان این نشست، محمدصادق پورمهدی معاون عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی گفت: «در مسیر احیای دریاچه ارومیه از ظرفیت همه دستگاه‌ها استفاده شده است. با این همه، بزرگ‌ترین کاری که دولت در خصوص دریاچه ارومیه انجام داد، این بود که بحران دریاچه را از بحث امنیتی به موضوعی اجتماعی تبدیل کرد.» او ادامه داد: «در شورای فرهنگی اجتماعی دریاچه ارومیه تلاش بر این بود که بر اساس برنامه ستاد احیای دریاچه ارومیه پیش‌برویم و در این راستا نیز جلسات مستمر، کارگروه‌های مربوطه تشکیل شده و تمامی دستگاه‌ها سعی کرده‌اند که برنامه‌های خود را به انجام برسانند.» او افزود: «دریاچه ارومیه در مرحله تثبیت است. تکالیف استانی در راستای احیای دریاچه از جمله، لایروبی مسیر، تغییر الگوی کشت، پر کردن چاه‌های غیرمجاز و... را در حد توان انجام داده‌ایم و به جرأت می‌توانیم بگوییم که یکی از برنامه‌های تدوین‌شده دولت تدبیر و امید به انجام رسیده است.»
پورمهدی با تاکید بر اینکه از نظرات و پیشنهادات همه گروه‌ها برای احیای دریاچه استفاده می‌کنیم، گفت: «مردم و نهادهای مردمی همواره در خط مقدم احیاء قرار داشته و تمامی گروه‌ها در این زمینه احیا مشارکت می‌کنند.» او افزود: «خشک شدن آب دریاچه ارومیه حیات ما را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، باید تلاش خود را در راستای احیای آن به کار‌گیریم، تاکنون نیز بیش از ۹۰ درصد تکالیف خود در راستای احیای دریاچه ارومیه را انجام دادیم.»
