رفع نگرانی شرکت‌های خارجی برای همکاری با ایران
برجام که در 23 تیر 1394 بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای موسوم به 1+5 مورد توافق قرار گرفت، متعاقب تصویب «قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» در مجلس شورای اسلامی، مصوبه جلسه 634 مورخ 5/19/1394 شورای عالی امنیت ملی و نامه مورخ 29/7/1394 مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) خطاب به ریاست محترم جمهوری در تاریخ 26دی ماه 1394 رسما وارد مرحله اجرایی شد. تبصره یک قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» مصوب 21/7/94 مجلس شورای اسلامی مقرر می‌دارد «وزیر امور خارجه موظف است روند اجرای توافقنامه را هر سه ماه یک‌بار به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گزارش دهد.»
در همین رابطه نخستین گزارش سه ماهه از اجرای برجام در فروردین ماه 1395 دومین گزارش سه ماهه در تیرماه 1395 و سومین گزارش سه ماهه در مهرماه 1395 تقدیم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی شد.
گزارش چهارم نیز روز گذشته توسط وزارت خارجه کشورمان برای دوره زمانی (۲۶ مهر تا ۲۶ دی ۱۳۹۵) به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد. براساس این گزارش 38 صفحه‌یی، در رابطه با فعالیت‌های آب‌سنگین و بازطراحی راکتور اعلام شده که «طراحی پایه راکتور بازطراحی شده توسط متخصصان سازمان انرژی اتمی ایران تکمیل شده است.» همچنین این گزارش می‌افزاید که «مذاکره با چین برای انعقاد قرارداد بازطراحی مفهومی به مراحل پایانی رسیده و مذاکره بر سر تعیین نوع سوخت راکتور ادامه دارد.» همچنین مذاکره بر سر تعیین نوع سوخت راکتور مذکور که از حساسیت خاصی برخوردار است، ادامه دارد و کارشناسان دو کشور بازدید متقابل از مراکز تولید سوخت یکدیگر داشته‌اند و کلیه قرص‌های سوخت اورانیوم طبیعی و مجموعه‌های سوخت ساخته شده راکتور قبلی تا زمان راه‌اندازی کامل راکتور جدید حفظ و نظارت می‌شوند.
در فعالیت‌های مربوط به کارخانه آب‌سنگین و محصولات آن، کارخانه تولید آب‌سنگین همچنان به فعالیت خود براساس ظرفیت کامل سالانه 60تن ادامه می‌دهد و محصولات مازاد بر 590تن به بازارهای بین‌المللی عرضه خواهد شد. برهمین اساس پس از تحویل محموله آب‌سنگین ایران به روسیه و امریکا، مذاکرات با برخی دیگر کشورها در جریان است. باتوجه به فراهم شدن مقدمات اولیه برای صادرات این محصول، حدود 55تن آب‌سنگین برای صدور به مشتریان بین‌المللی در یک منطقه آزاد اقتصادی عمان ذخیره‌سازی شده است. این درحالی است که صدور محصولات جانبی آب‌سنگین آغاز شده است.
ایجاد مرکزی برای تحقیقات در فردو
در گزارش ارائه شده و درخصوص تاسیسات فردو قرار است ضمن حفظ کلیه زیرساخت‌ها، تجهیزات و تاسیسات و سانتریفیوژهای موجود در یک بال سایت فردو، ایجاد مرکزی برای تحقیقات در زمینه فیزیک هسته‌یی مطابق پاراگراف 44 ضمیمه برجام در دست برنامه‌ریزی است. در همین راستا، مذاکرات فنی و تخصصی جهت تولید ایزوتوپ‌های پایدار در تاسیسات فردو با طرف روسی ادامه دارد و پیش‌نویس فاز اولیه در حال نهایی شدن است. تعهدات مربوط به بال دیگر فردو طبق پاراگراف‌‌های 2_47 و 2_48 که یک‌سال برای آنها فرصت وجود داشت، انجام و در موعد مقرر تکمیل شد. در پی ماه‌ها مذاکره درخصوص نحوه محاسبه 300کیلو ذخایر مواد غنی شده ایران، نهایتا در دی سال جاری با دو مصوبه کمیسیون مشترک ایران و 1+5 نسبت به شرایط عدم محاسبه میزان صفحات سوخت پرتو داده شده و نیز رسوبات موجود در کارخانه تولید سوخت غنی شده اصفهان (EUPP) در زمره 300 کیلو ذخایر مواد غنی شده ایران توافق شد. بدین‌ترتیب بیش از 110کیلو فضای جدید غنی‌سازی برای تولید مواد غنی شده ایجاد شد.
رفع یکی از مهم‌ترین موانع تجاری
در این گزارش در مورد راهنمای اجرایی اوفک درخصوص شرایط ناشی از بازگشت احتمالی تحریم‌ها آمده است: با عنایت به نگرانی‌های شرکای تجاری ایران و برخی سرمایه‌گذاران خارجی درخصوص احتمال بازگشت تحریم‌ها (Snapback) و آثار منفی آن بر انعقاد قراردادهای تجاری فی‌مابین، چندین دور مذاکره فشرده با طرف‌های برجام صورت گرفت که نهایتا منجر به اصلاح دو راهنمای اجرایی رفع تحریم‌ها در تاریخ 25 آذر 95 در قالب «پرسش و پاسخ‌های متداول وزارت خزانه‌داری امریکا» موسوم به دو سوال M4 و M5 شد. براساس این دو راهنما: اولا، در صورت بازگشت تحریم‌ها وفق مقررات برجام، برای کاهش زیان‌های احتمالی وارده بر طرف‌های تجاری ایران، یک فرصت 6ماهه برای خاتمه فعالیت‌های تجاری درنظر گرفته می‌شود؛ ثانیا، امکان بازپرداخت اقساط وام‌های دریافتی از سوی ایران به طرف‌های تجاری، طبق برنامه زمانی مورد توافق در قرارداد منعقده پس از بازگشت‌پذیری وجود خواهد داشت.
لازم به ذکر است یکی از موانع اصلی نهایی شدن برخی قراردادهای تجاری و اعتباری ایران با شرکای خارجی پس از اجرای برجام و طی یک سال اخیر (که نتیجه مستقیم ابهام در موضع امریکا نسبت به برخورد احتمالی این کشور با طرف‌های تجاری ایران در صورت بازگشت تحریم‌ها بود) اصرار شرکت‌های خارجی بر گنجاندن بندی در قراردادهای اقتصادی خود با ایران مبنی بر «حال شدن»، (پرداخت فوری و کامل) تعهدات ایران در صورت بازگشت تحریم‌ها بوده است؛ امری که هیچ‌گاه مورد پذیرش طرف‌های ایرانی قرار نگرفت. اکنون با صدور این دو راهنمای اجرایی، انتظار می‌رود علت و دلیل اصلی نگرانی طرف‌های تجاری ایران مرتفع و امکان نهایی کردن تعداد زیادی از قراردادهای تامین اعتبار و مالی با طرف‌های خارجی فراهم شود.
