فرزاد رمضانی‌بونش
پژوهشگر مسائل بین‌الملل
جمهوری قزاقستان با 2میلیون و 724هزار کیلومترمربع وسعت، حدود 17میلیون نفر جمعیت دارد که حدود 65درصد مسلمان حنفی مذهب و اقلیتی از آنها شیعیان (سی تا یکصد هزار نفر) هستند. این کشور در بخش میانی «اوراسیا» و شمال آسیای مرکزی با دو قدرت روسیه و چین، مرزهای مشترک دارد و از سمت غرب از طریق دریای مازندران به‌نوعی همسایه ایران است. قزاقستان در 16 دسامبر سال 1991 برابر با 17 آذرماه سال 1370 به استقلال رسید و ایران از نخستین کشورهایی بود که استقلال قزاقستان را به رسمیت شناخت و نمایندگی سیاسی خود را در آن گشود.
سفر نظربایف به ایران در سال 1371، سفر رییس‌جمهور ایران به قزاقستان در سال 72 و سفرهای گوناگون مقام‌های دو کشور در سطح روسای جمهور و وزیران در گذشته نمونه‌هایی از روابط دو کشور است. در سال‌های گذشته روابط قزاقستان و ایران روبه‌پیشرفت بوده است، مثلا حضور نظربایف در مراسم تحلیف دکتر روحانی، سفر دکتر ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در فروردین‌ماه 1394 به آستانه، سفر آقای حجتی وزیر جهاد کشاورزی به کشور قزاقستان (در مهرماه) 1394، سفر معاون اول وزیر امور خارجه قزاقستان به ایران (در آبان ماه) 1394، سفر نظربایف، رییس‌جمهور قزاقستان و هیات همراه به تهران در فروردین‌ماه سال 1395. علاوه‌براین اخیرا نیز دکتر حسن روحانی رییس‌جمهوری ایران در قالب دیداری رسمی از این کشور بازدید کرد. در همین راستا نوشتار زیر به فرصت‌های مهم سیاسی و بین‌المللی گسترش روابط ایران و قزاقستان پرداخته است.
سیاست خارجی متعادل قزاقستان
قزاقستان در یک دهه گذشته نسبت به تحولات منطقه و جهان سیاستی متعادلی را در پیش گرفته است. از یک سو تعادلی بین منافع امریکا و روسیه ایجاد کرده است. رویکرد نظربایف به غرب، اتحادیه اروپا و امریکا متناسب بوده و تاکنون مورد انتقاد شدید کشورهای غربی قرار نگرفته است. از سوی دیگر، آستانه روابط اقتصادی خود را با چین نیز بهبود داده و با روسیه روابط خوبی دارد. در الگوی سیاست خارجی قزاقستان، همزیستی مسالمت‌آمیز و ارتباط با تمام نگاه‌های سیاسی و منطقه‌یی در راستای تحقق بخشیدن به منافع ملی قزاقستان است. همچنین اولویت‌های قزاقستان حفظ تمامیت ارضی، استقرار امنیت، عدم تغییر مرزها و تثبیت مرزهای بین‌المللی بوده و دولت قزاقستان در تمام منطقه از احترام ویژه‌یی برخوردار هستند. همچنین دولت قزاقستان با تمام کشورهای اسلامی روابط خوبی برقرار کرده و تلاش کرده است تا با عربستان، ایران و کشورهایی بی‌طرف مانند مالزی و اندونزی رابطه خوبی برقرار کند. در واقع این رویکرد سیاست خارجی متعادل قزاقستان به دور از تاثیرگذاری‌ها و نفوذ منفی بازیگران منطقه‌یی و بین‌المللی فرصت مهمی در اختیار ایران قرار داده است تا به گسترش روابط با این کشور بیشتر
بیندیشد.
امکان حضور بیشتر ایران در آسیای مرکزی
کشورهای آسیای مرکزی به یک معنا در حوزه تمدنی ایران قرار دارند و میان ایران و این کشورها اشتراکات دیرینه تاریخی، فرهنگی و دینی وجود دارد. در واقع گسترش روابط ایران و قزاقستان (در چارچوب اکو، سازمان همکاری اسلامی، همکاری شانگهای و...) در کنار ایجاد فضای مثبت برای همکاری با همسایگان و تقویت امنیت ملی ایران، می‌تواند تعادل در روابط خارجی ایران را بهبود دهد و با گسترش روابط با کشورهایی حوزه تمدنی ایران، زمینه‌های تقویت همکاری‌های منطقه‌یی را استحکام بیشتری بخشد. از بعد دیگر با توجه به قدرت منطقه‌یی قزاقستان و نقش رو به افزایش آن در منطقه می‌تواند به حضور بیشتر ایران در آسیای مرکزی، شانگهای و نهادهای منطقه‌یی کمک کند. در این میان آستانه روابط گسترده‌یی با فدراسیون روسیه و چین دارد و با توجه به عضویت قزاقستان در سازمان شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌تواند به پشتیبانی بیشتر از حضور ایران در نهادهای منطقه‌یی چون شانگهای بپردازد.
همکاری‌های مشترک در مبارزه با تروریسم
در سال‌های گذشته گروه‌های تندرو اسلامی، امنیت و اتحاد قزاقستان را تهدید کرده و با حضور تندروهای اهل این کشور در سوریه و عراق و خطر بازگشت آنها اکنون این تهدید بیشتر حس می‌شود. در دو سال گذشته هم نیز انفجارهایی در مناطقی از قزاقستان انجام گرفته و آستانه اکنون با گروه‌های اسلامی مسلح یا گروه‌های ایدئولوژیک (دنبال ایجاد حکومت اسلامی در قزاقستان) به‌شدت برخورد می‌کند. اکنون نیز در کنار توافق دو کشور در همکاری در این حوزه و تجربه تاریخی ایران در مبارزه با تندروها در منطقه، آستانه می‌تواند از تجربه ایران در این زمینه استفاده کند و همکاری‌های مشترک در زمینه ضدتروریسم و امنیت و استفاده از پتانسیل‌های دو کشور در حوزه امنیتی گسترده‌تر شود.
نیازهای قزاقستان و افزایش اهمیت ژئوپلیتیکی
قزاقستان به عنوان کشوری محاط در خشکی و درحال‌توسعه تلاش کرده است از دامنه وابستگی اقتصادی و سیاسی خود به روسیه (با توجه به مرزهای طولانی و وجود اقلیت روس) بکاهد و جدا از افزایش راه‌های ارتباطی خود با دریاها، راه بهتر و آسان‌تری برای دسترسی به جنوب و غرب آسیا داشته باشد تا با متنوع کردن راه‌های ارتباطی خود از دامنه نفوذ روسیه بکاهد و دسترسی بهتر و ارزان‌تری به آب‌های آزاد داشته باشد. این امر در حالی است که ایران برای توسعه جنوب شرقی خود از طریق مکران و بندر چابهار تلاش کرده و با پیوند خطوط ریلی ایران به ترکیه در غرب و امتداد خطوط ریلی کشور تا نوار جنوبی کشور، پاکستان در جنوب شرق و عراق در جنوب غرب، عملا می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی در ارتباط جاده‌یی و ریلی قزاقستان با منطقه و خارج داشته باشد. این امر در حالی است که با کمک قزاقستان، سیاست امریکا به شکل دور زدن ایران در طرح‌های مهم اقتصادی و ژئوپلیتیک و سیاست «همه‌چیز بدون ایران» در سطح آسیای مرکزی و قفقاز می‌تواند تحت تاثیر قرار گیرد و کم‌اثر شود.
کمک دوجانبه در عرصه بین‌المللی
در سال‌های گذشته قزاقستان به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده اورانیوم دنیا از حق ایران برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌یی پشتیبانی کرد و در اوج فشار و تحریم علیه ایران بدون کاهش روابط از اعمال استانداردهای دوگانه در قبال برنامه هسته‌یی ایران انتقاد کرد. یعنی با وجود فشارهای بازیگرانی چون امریکا، قزاقستان تلاش کرد روابط خود با ایران را حفظ کند. در مقابل، قزاقستان برای افزایش جایگاه منطقه‌یی و بین‌المللی خود در گسترش روابط با کشورهای اسلامی و خاورمیانه از کمک ایران بهره‌مند بود و علاوه بر عضویت اکو و سازمان همکاری اسلامی پشتیبانی ایران از میزبانی و ریاست قزاقستان بر سازمان همکاری اسلامی هم مهم بود. به‌علاوه در سال‌های گذشته قزاقستان و ایران برای پشتیبانی متقابل از نامزدی عضویت غیردایم در شورای امنیت سازمان ملل به توافق رسیدند. در این بین دو کشور در وضعیت کنونی می‌توانند در کنار همکاری در چارچوب مجامع بین‌المللی مانند سازمان ملل و نهادهای وابسته آن و مناسبات پارلمانی بین‌المللی در صحنه جهانی کمک و پشتیبانی‌های دوجانبه بیشتری را در عرصه بین‌المللی مدنظر قرار دهند.
تلاش و رویکرد آستانه در میانجیگری حل اختلافات
قزاقستان با توجه به ثروت‌های زیرزمینی و منابع فراوان مانند اورانیوم، تولید فولاد و تولید گندم، برای کشورهای گوناگون از اهمیت ویژه‌یی برخوردار است. دراین‌بین نظربایف در کتاب اهداف بلند قزاقستان (برای 2020) قزاقستان را به‌عنوان یکی از کشورهای مهم جهان از نظر اقتصادی، سیاسی و کشاورزی معرفی کرده است. لذا آستانه سعی می‌کند قزاقستان را به عنوان یک کشور مهم معرفی کند. در همین بین، در سال‌های گذشته این کشور با رویکرد میانجیگری در حل اختلافات بین بازیگران عمده منطقه‌یی در جهت افزایش پرستیژ بین‌المللی و... گام برداشته است و چنان‌که می‌دانیم، قبلا بخشی از مذاکرات هسته‌یی ایران در کشور قزاقستان و در آلماتی برگزار شد و در یک سال گذشته نیز بعد از سقوط هواپیمای نظامی روسیه در خاک ترکیه، مسکو و آنکارا اختلافات گسترده‌یی داشتند اما مداخله نظربایف و برقراری ارتباط بین پوتین و اردوغان روابط سیاسی میان ترکیه و روسیه را برقرار کرد. اکنون نیز قزاقستان می‌تواند در کنار رویکرد مثبت نسبت به سایر کشورها از جمله روسیه و ترکیه مکان مناسبی برای مذاکرات سه‌جانبه ایران، روسیه و ترکیه باشد و با ایجاد روابط مناسب با دیگر کشورها مانند
سوریه و عربستان میانجیگر خوبی برای حل مسائل منطقه‌یی باشد و همین مساله می‌تواند فرصت‌هایی را در اختیار ایران بگذارد.
همکاری در حوزه کاسپین و گسترش تلاش‌های برای حل تدوین رژیم حقوقی آن: قزاقستان جزو پنج کشور ساحلی دریای کاسپین است که به‌نوعی همسایه ایران محسوب می‌شود و در تدوین رژیم حقوقی آن نقش بسزایی دارد. در این میان ایران و قزاقستان در سال‌های گذشته در موضوعاتی مانند غیرنظامی کردن دریای مازندران، عدم دخالت و حضور طرف‌های ثالث در امور مرتبط با مازندران، حفاظت از محیط‌زیست و آبزیان مازندران، آزادی کشتیرانی تجاری و تامین امنیت این دریا، اشتراک نظر داشته و در جریان نشست اخیر سران کشورهای ساحلی خزر در آستراخان درباره تعیین محدوده 15 مایلی برای منطقه حاکمیت ملی توافق کردند. در این میان هر چند قزاقستان رویکرد متفاوتی به دریای مازندران دارد، اما نگاه موافق دو کشور و پیشرفت قابل‌توجه در راه تکمیل رژیم حقوقی مازندران می‌تواند گامی مهم در حل مسائل حقوقی کاسپین با کمک همدیگر و سایر کشورهای ساحلی باشد.
