مریم همتی|
تقویت بخش کشاورزی از گامهای بسیار مهم برای تحقق اقتصاد مقاومتی به شمار میرود که نقش موثری را در توسعه اجتماعی و اقتصادی کشور دارد. لازمه تداوم و حرکت در این مسیر پایبندی بر اصل تامین امنیت غذایی با خودکفایی در محصولات اساسی و حمایت از تولید داخلی است.
رشد روزافزون جمعیت و نیاز بیشتر بشر به مواد غذایی اهمیت تولید محصولات کشاورزی را بیش از پیش آشکار کرد. گسترش و علمی کردن بخش کشاورزی در کشورهای در حال توسعه عاملی مهم برای پیشرفت این جوامع محسوب میشود و به عنوان موتور محرک رشد اقتصادی عمل میکند.
افزایش کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی به رشد صادرات و خلق فرصتهای شغلی جدید منجر میشود و همچنین میتواند به بهبود امنیت غذایی، کاهش قیمت محصولات غذایی، افزایش میزان اشتغال و درآمد، وجود پیوندهای اقتصادی مهم در زنجیره تولید و ایجاد تاثیرهای مثبت در محیط زیست کمک کند.
سرزمین پهناور ایران، منابع آبی و خاکی فراوانی دارد اما با این وجود بخش وسیعی از آن برای زراعت مناسب نیست و هر نوع عملیات کشت و کار در آن نیازمند مدیریتی تخصصی و آگاهانه است.
کشاورزان سختکوش این مرزوبوم از دیرباز با حرکت در مسیر خودکفایی، سعی کردهاند تا کشور را از واردات محصولات کشاورزی بینیاز کند اما رژیم پهلوی با سیاستهایی چون یکپارچگی سرزمینی و توسعه شهرنشینی، بستر و زمینه تضعیف کشاورزی را فراهم کرد و افزایش درآمدهای حاصل از فروش نفت نیز سبب شد تا تولید کشاورزی به حال خود رها شود و کشاورزان در جستوجوی کار به شهرها مهاجرت کنند.
استقرار نظام مردمسالار دینی در ایران باعث توجه به محرومیتزدایی از روستاها و تاکید بر کشاورزی به عنوان محور توسعه شد و تلاشهای گستردهیی برای خروج از بنبستهای تولید و رسیدن به مرحله خودکفایی به ویژه در مورد محصولهای راهبردی همچون گندم صورت گرفت.
ایده و اندیشه تاسیس جهاد سازندگی، نخستینبار با عنوان پیشنهاد اعزام گروههای کوچک دانشجویی به منطقههای محروم مانند ترکمن صحرا، مسجد سلیمان، گنبد، سیستان و بلوچستان به همراه امکاناتی که ارتش در اختیار آنها قرار میداد، آغاز شد.
نتیجه بررسیهای این دانشجویان و استادان در طرحی مدون در اردیبهشت 1358 هجری خورشیدی به وسیله استاد شهید بهشتی به اطلاع امامخمینی (ره) رسید. ایشان نیز برای فقرزدایی از روستاها و تامین آسایش این قشر از جامعه در 27 خرداد 1358 هجری خورشیدی فرمان تشکیل نهادی مستقل و مردمی به نام «جهاد سازندگی» را صادر کردند.
طرح نهضت جهاد سازندگی در هفتم آذر 1362 هجری خورشیدی در سه فصل شامل؛ اهداف، وظایف و مقررات عمومی در 11 ماده و پنج تبصره با تایید مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان به وزارت خانه جهاد سازندگی تبدیل شد. از مهمترین هدفهای جهاد سازندگی میتوان به ایجاد زمینه لازم برای رشد روستاییان از راه مشارکت، حرکت به طرف استقلال و خودکفایی کشور با تلاش برای بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی روستاها، توسعه صنایع روستایی و امر سازندگی در منطقههای دورافتاده و محروم اشاره کرد.
سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور برای برطرف ساختن نابسامانیها و نارساییهای موجود در بخش کشاورزی در راستای اصلاح نظام اداری، ارتقای بهرهوری و کارایی نیروی انسانی و توسعه و عمران روستایی لایحه ادغام دو وزارتخانه جهاد سازندگی و کشاورزی را تهیه کرد و با قید یک فوریت در مجلس شورای اسلامی مطرح کرد. این لایحه در ششم دی 1379 هجری خورشیدی به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید و با تایید شورای نگهبان در 10 دی 1379 هجری خورشیدی وزارت جهاد کشاورزی شکل گرفت.
به همین مناسبت 27 خرداد سالروز صدور فرمان امام خمینی (ره) مبنی بر تشکیل جهاد سازندگی، روز جهاد سازندگی نامیده شده است.
«مسعود اسدی» رییس هیاتمدیره مجمع ملی تشکلهای کشاورزی کشور، به مناسبت روز جهاد کشاورزی درگفتوگو با پژوهشگر گروه اطلاعرسانی ایرنا گفت: کشاورزی به معنی روشهای بهرهبرداری از منابع آب و خاک که جهت تامین نیازهای غذایی انسانها صورت میپذیرد در طول تاریخ بنیان بسیاری از دگرگونیهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در سرتاسر جهان بوده است. رشد کشاورزی و توسعه روستایی به اهرم توانمندی به نام ترویج کشاورزی نیاز دارد. هماکنون این بخش، تحولهای ساختاری و کارکردی بسیاری را تجربه کرده است. رونق یا رکود در حوزه کشاورزی میتواند تاثیر زیادی بر منطقههای روستانشین داشته باشد بهطوری که افزایش آن باعث پیشرفت و آبادانی کشور میشود و همین امر نقش بسزایی را در اقتصاد ایفا میکند.
رییس هیاتمدیره مجمع ملی تشکلهای کشاورزی، پرداختن به بخش زراعت و منابع طبیعی را یکی از مهمترین عوامل توسعه علمی کشور ارزیابی کرد و یادآور شد: برای موفقیت در این امر باید برنامهریزیهای مدونی انجام شود و برای ارتقای آن باید نوعی تعامل و هماهنگی میان سیاستگذاران، دستگاههای اجرایی، تولیدکنندگان و مصرفکنندگان برقرار باشد. این امر مستلزم زمینهسازی فرهنگی و اجتماعی مناسب است تا به مساله کیفیت علمی رشتههای علوم کشاورزی و منابع طبیعی توجه بیشتری صورت پذیرد.
وی با اشاره به اینکه با داشتن بینشی صحیح میتوان از دستاوردهای علمی و نظری کشورهای پیشرفته در این زمینه بهره برد و الگویی مناسب را برای توسعه ارائه داد، بیان داشت: به این منظور باید که از افراد متخصص در زمینه مسائل کشاورزی استفاده کرد. تشویق و هدایت قشر جوان جامعه به تحقیق و بررسی علمی برای ارتقای این رشته سبب میشود تا زمینهسازی فرهنگی و اجتماعی میسر شود و همین امر در توسعه بخشهای کشاورزی و حفاظت از منابع طبیعی تاثیر بسیاری دارد.
اسدی درباره پیشینه کشاورزی سنتی در کشور اظهار داشت: کشاورزان در گذشته از وسایل ساده چوبی بهره میبردهاند که با تکامل آنها در حال حاضر این ابزارهای قدیمی و معمولی تغییر زیادی کرده است که همین مساله عاملی اساسی و تاثیرگذار بر افزایش تولید و صادرات محصولات کشاورزی به شمار میرود. رشد کمی محصولات کشاورزی و بهبود کیفیت آنها فقط به وسیله مجهز شدن به وسایل و امکانات پیشرفته و مدیریت کارآمد امکانپذیر است. با توجه به خشکسالیهایی که با آن روبهرو هستیم، باید که توجه به تجهیز و نوسازی سیستمهای آبیاری و تبدیل خطوط انتقال آب و مکانیزاسیون وسایل کشاورزی از مهمترین اولویتهای سیاستگذاری کشور باشد.
رییس هیاتمدیره مجمع ملی تشکلهای کشاورزی، پرداختن به منابع طبیعی و بهبود کیفیت علمی رشتههای کشاورزی را بستری مناسب و همسو با اقتصاد پیشرو توصیف و تصریح کرد: با استفاده بهینه از امکانات و برطرف کردن کاستیها میتوان در این بخش به وضعیت بهتری دست یافت اما با بهرهبرداری نامناسب و بیرویه از پوششهای گیاهی، زمینهای کشاورزی حالت مناسب و تراکمی خود را از دست میدهند و با کمترین بارشی سیلاب به وجود میآید که تخریب منطقه کشاورزی را به دنبال خواهد داشت.
وی فرسایش خاک را از دیگر نگرانیها در ارتباط با محیط زیست عنوان کرد و افزود: این موضوع سالانه چندین هکتار از زمینهای کشاورزی جهان را نابود میکند و آنها را بدون استفاده باقی میگذارد. نادیده گرفتن مشکلهای کشاورزان، فرسایش خاک و از میان رفتن بسترهای حاصلخیز آن به رکود در حوزه کشاورزی میانجامد و عامل مهاجرت افراد از روستاها به طرف شهرها به شمار میرود. شناسایی دغدغهها و نیازهای کشاورزان به عنوان قشری که در تولید و توسعه نقش دارند بسیار لازم و ضروری به نظر میرسد. افزایش جمعیت و رشد تقاضای مردم به مواد غذایی و محدود بودن منابع آب و خاک باعث تمایز و اهمیت کشاورزی از دیگر بخشهای اقتصادی میشود، بنابراین آموزش و اشاعه فرهنگ کاربرد صحیح از منابع، مزارع و مراتع را باید در اولویت برنامهها قرار داد.
اسدی با اشاره به کمبودهای موجود در بخش آب یادآور شد: آب به عنوان یک منبع اصلی که در کشاورزی و حوزههای دیگر جامعه اهمیتی فراوان دارد، وقتی که بهطور اشتباه مدیریت شود، یک فاکتور محدودکننده عمده خواهد بود. با وجود بارندگیهای خوبی که در سالهای گذشته وجود داشت ولی در خیلی از مناطق کشور به دلیل کم آبی، کشاورزی در حال نابودی است و همین امر سبب میشود تا روستانشینان به طرف حاشیه شهرها مهاجرت کنند. رییس هیاتمدیره مجمع ملی تشکلهای کشاورزی در ادامه با اشاره به اهمیت صنایع غذایی بیان داشت: انسانها همیشه برای تغذیه، اشتغال و درآمد به کشاورزی نیازمند هستند و میتوان گفت بقای هر فردی به این موضوع بستگی دارد. صنایع غذایی به عنوان جزیی از حوزه کشاورزی باید مهمترین بخش صنعتی کشور را دربربگیرد و مانند یک موتور محرکه به رشد اقتصادی و کاهش فقر در جامعه یاری رساند. اگر کشاورزی به شکل واقعی هدف حمایتهای منابع مالی قرار داشته باشد، علاوه بر تامین امنیت غذایی کشور میتواند با صادرات محصولات کشاورزی و غذایی، ارز مورد نیاز کشور را نیز فراهم کند. در ایران کشاورزی سهم کوچکی از اشتغال را به خود اختصاص داده است.
وی سهم محصولات کشاورزی را در صادرات غیر نفتی با اهمیت دانست و گفت: کشاورزی نسبت به دیگر صنایع از آسیبپذیری کمتری برخوردار است و زمینه سرمایهگذاریهای بسیاری در آن وجود دارد که بررسی نیاز کشورهای دیگر و بازارهای هدف، میتواند با توجه به کاهش قیمت نفت بهترین و مطمئنترین راه برای کسب درآمد کشور، جایگزین کردن صادرات محصولات کشاورزی باشد. باید در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی کوشش کرد و تمام تلاشها برای گسیل کردن منابع مالی و امکانات به بخش کشاورزی معطوف شود و در این امر بهرههای لازم را از رهنمودهای مقام معظم رهبری گرفت چرا که محور اقتصاد مقاومتی بخش کشاورزی است. باید قسمت عمده سرمایهگذاریها به این حوزه اختصاص یابد. اکنون که سیاستهای کلان اقتصادی کشور به طرف تحقق اقتصاد مقاومتی در حرکت است و در صورتی که کشاورزی محور اصلی اقتصاد مقاومتی قرار گیرد، میتواند بدیهیترین نیاز جامعه یعنی امنیت غذایی کشور را تامین کند.
اسدی در پایان رونق بخش کشاورزی را عاملی موثر در کاهش آسیبهای اجتماعی ارزیابی کرد و اظهار داشت: وقتی که بخش کشاورزی دچار مشکل میشود بیکاری، طلاق و دیگر آسیبهای اجتماعی به وجود میآید. مهاجرت افراد از روستاها به شهرها یکی دیگر از این مشکلات اجتماعی است که کشاورزی را تهدید میکند و باعث کاهش رونق آن میشود که البته نبود امکانات کافی در روستاها، کشاورزی سنتی، توجه نداشتن به خشکسالی نقش مهمی در این مهاجرتها دارد که اگر این بیتوجهیها همچنان ادامه داشته باشد در آینده کشور با مشکلات زیادی روبهرو خواهد شد. مسوولان و متولیان کشاورزی با خرید تضمینی محصولات کشاورزی، کنترل بازار و صادرات آنها، بستر لازم برای خودکفایی و پیشرفت صنایع وابسته به آن فراهم میکنند. ایجاد بازار کار برای اشتغال پویا، کارآفرینی و ایجاد فرصتهای شغلی مناسب موجب توسعه پایدار کشاورزی در کشور میشود و همین امر سبب کاهش آسیبهای اجتماعی در جامعه خواهد شد.