مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی بهتازگی فرصتهای سرمایهگذاری در بخش معدن و صنایع معدنی استان تهران را بررسی و نتایج آن را در قالب یک گزارش تحلیلی منتشر کرد. انتشار این گزارش از فرصتهای سرمایهگذاری معدنی استان تهران درحالی است که تهران، استانی معدنی شناخته نمیشود و مواد معدنی محدودی را در خود جای داده است. به همین نسبت، فرصتهای سرمایهگذاری معدنی استان تهران نیز به حوزه کانیهای غیرفلزی، سنگهای تزیینی، شن و ماسه، واحدهای تولید سیلیس، عناصر نادر خاکی، صنایع شیشه و جام و محصولات شیشهیی محدود میشود.
هرچند هدف از تدوین این گزارش، معرفی پتانسیلهای معدنی استان تهران و رشته فعالیتهای دارای مزیت نسبی این استان و تصمیمگیری برای ایجاد زیرساختها، توسعه منطقهیی و هدایت سرمایهگذاران عنوان شده است اما به عقیده کارشناسان، استان تهران گزینه خوبی برای تمرکز فعالیتهای معدنی و جذب سرمایهگذاران نیست.
تمرکز زدایی فعالیتهای معدنی
در این رابطه، هرمز ناصرنیا، رییس سازمان نظام مهندسی معدن معتقد است استان تهران مواد معدنی با ذخیره بالایی ندارد از اینرو، گزینه چندان مناسبی برای افزایش سرمایهگذاریهای معدنی نیست.
ناصرنیا با بیان اینکه ایجاد صنایع جدید در استان تهران شایسته نیست، تصریح کرد: «استان تهران از آلودگیهای زیستمحیطی و عدم توازن جمعیتی رنج میبرد و بهتر است به بهانه افزایش سرمایهگذاری، به مشکلات این استان نیفزاییم.»
وی افزود: «بهتر است سرمایهگذاریهای معدنی در مناطقی ایجاد شود که توازن جمعیتی بهتری وجود دارد. حتی اگر آلودگیهای زیستمحیطی را نیز در توسعه صنایع معدنی در استان تهران نادیده بگیریم، باز هم تهران گزینه مناسبی برای ایجاد صنایع جدید نیست.»
رییس سازمان نظام مهندسی معدن تصریح کرد: «هرچند استان تهران زیربناهای کافی برای ایجاد صنایع جدید را در اختیار دارد، اما اگر در مناطق دیگر کشور هم سرمایهگذاریهای صنعتی و معدنی صورت گیرد، این سرمایهگذاریها اهرمی برای تامین زیرساختها خواهد بود و به تدریج مناطق کمتر برخوردار نیز آباد میشوند.»
وی با بیان اینکه امکان جابهجایی معادن وجود ندارد، اظهار کرد: «بدینترتیب هر جایی که معدنی واقع شده، صنایع معدنی مربوط به آن نیز باید ایجاد شود و همین امر باعث میشود تا بهتدریج زیرساختهای مورد نیاز نیز تامین شود.»
ناصرنیا با اشاره به معادن واقع در شهر طبس تصریح کرد: «هرچند طبس منطقه محروم و دور افتادهیی بهشمار میرفت اما به واسطه وجود معادن متعدد زغالسنگ این محدوده نیز آباد شد. مواردی از این دست در سراسر کشور وجود دارد و نکته مهم در این خصوص تمرکز صنایع معدنی در مجاورت معادن است. بهعنوان نمونه وقتی تولید مس در رفسنجان صورت میگیرد، لزومی ندارد که کارخانجات تولید کابل در تهران متمرکز شوند.»
وی متوازن نبودن زیرساختها را علت اصلی تمرکز فعالیتهای صنعتی و معدنی در استانهایی همچون تهران، اصفهان، خراسان و... دانست و افزود: «برای ایجاد توازن در سرمایهگذاریهای صنعتی و جلوگیری از تمرکز فعالیتها در محدودهیی خاص، باید مشوقهایی برای سرمایهگذاران در مناطق کمتر برخوردار و محروم در نظر گرفت. از آن جمله میتوان به تامین زیرساختهایی همچون آب، برق، راههای ارتباطی یا احداث شهرکهای مسکونی برای کارکنان در مجاورت معادن اشاره کرد.»
مزیتدارها در اولویت سرمایهگذاری
هرچند رییس سازمان نظام مهندسی معدن معتقد است برای افزایش سرمایهگذاری و تشویق سرمایهگذاران به حضور در مناطق محروم باید مشوقهایی در نظر گرفت اما به اعتقاد اللهوردی دهقانی عضو کمیسیون صنایع و معدن مجلس، برای تعریف سرمایهگذاریهای جدید، ابتدا باید به سراغ مناطق مزیتدار رفت.
دهقانی در گفتوگو با «تعادل» با بیان اینکه در شرایط کنونی، مناطقی که از زیرساختها برخوردارند در اولویت سرمایهگذاری قرار دارند، تصریح کرد: «اولویت سرمایهگذاریها باید مناطق مزیتدار باشد. در گام بعدی میتوان به سراغ مناطقی رفت که از فرصتهایی برای سرمایهگذاری برخوردارند اما زیرساخت کافی را ندارند. تامین زیرساختهایی همچون آب، برق، ایجاد جادههای ارتباطی، راهآهن و... در چنین مناطقی باعث میشود تا سرمایهگذار برای ایجاد فعالیت صنعتی و معدنی در این مناطق حاضر شود.»
نماینده مردم ورزقان و اهر در مجلس شورای اسلامی افزود: «این بدان معنی نیست که استان تهران باتوجه به برخورداری از زیرساختها در اولویت سرمایهگذاری قرار بگیرد. متاسفانه درحال حاضر معضل استان تهران در حوزه محیطزیست و تمرکز جمعیتی جدی است و نباید با ایجاد صنایع جدید بر این مشکلات بیفزاییم.»
وی با بیان اینکه ایران جزو 10 کشور برتر معدنی بهشمار میرود، اظهار کرد: «فرصتهای ناب معدنی در سراسر کشور پراکنده شده است و ذخایر منحصربهفردی بهویژه در نواحی مرکزی و جنوبی کشور وجود دارد که در انتظار سرمایهگذاری است. در این میان استان تهران سهم چندانی در ذخایر معدنی ندارد و بهتر است به بهانه سرمایهگذاری معدنی بر معضلات این استان اضافه نکنیم.»
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی افزود: «در احداث و توسعه صنایع معدنی باید بهدنبال روشها و فناوریهای پاک برویم. به عنوان نمونه یکی از اهداف معدنی استان آذربایجان شرقی و منطقه سونگون تولید کاتد مس است. باتوجه به حساسیتهای زیستمحیطی منطقه ارسباران و آلودگیهایی که احداث کارخانه ذوب به همراه دارد، تصمیم بر آن شد تا تولید کاتد در مجتمع مس سونگون با استفاده از روش هیدرومتالورژی صورت گیرد.»
وی تصریح کرد: «روش هیدرومتالورژی در مقایسه با روش پیورمتالورژی روشی پاک است که کمترین آلودگی زیست محیطی را به همراه دارد و در عین حال هدف اصلی یعنی تولید کاتد مس را نیز محقق میکند.»
مشکل تامین زیرساخت نیست
هرچند فراهم بودن زیرساختها یکی از جذابیتهای استان تهران برای افزایش سرمایهگذاریهای صنعتی و معدنی عنوان میشود اما به گفته محمدرضا دهقان عضو انجمن سنگ، مساله امروز تولید تامین زیرساختها نیست.
دهقان در گفتوگو با «تعادل» افزود: «ضعف صنایع و معادن در پوشش هزینههای مربوط به تامین زیرساختها به دلیل تضعیف حوزه تولید طی سالهای اخیر است که این نکته باید عارضهیابی شود.»این عضو انجمن سنگ با بیان اینکه با وجود برخورداری از منابع و ذخایر قادر به سرمایهگذاری نیستیم، تصریح کرد: «افزایش نامتوازن تعداد بانکها طی سالهای اخیر بزرگترین ضربه را به فعالیتهای تولیدی وارد کرده است. بهگونهیی که هرچند منابع و ذخایر ارزشمندی برای سرمایهگذاری در اختیار داریم اما نرخ بالای سود وامهای بانکی تولید را فلج کرده است و سرمایهها به جای اینکه صرف تولید شوند، در انحصار بانکها قرار گرفته است.»
وی با اشاره به تمرکز نامتوازن فعالیتهای صنعتی و معدنی در سراسر کشور، اظهار کرد: «منابع طبیعی و ذخایر زیرزمینی در سراسر کشور پراکنده شده است اما باید اولویت سرمایهگذاری استانهای محروم و مناطقی باشد که از بیکاری رنج میبرند. از اینرو، سرمایهگذاران باید به چنین مناطقی سوق داده شوند. افزایش سرمایهگذاریهای صنعتی و معدنی در استان تهران خیانت به کشور است.»دهقان با تایید منعهای قانونی برای توسعه فعالیتهای معدنی در استان تهران افزود: «هرچند در نواحی بسیاری مخالفتهای سازمان محیطزیست و منابع طبیعی به حق نیست و این مخالفتها از حرکت روان فعالیتهای معدنی جلوگیری میکند اما در مورد استان تهران شرایط کاملا متفاوت و هرگونه منع زیستمحیطی منطقی و بهحق است.»
وی با بیان اینکه محدودههای معدنی دست نخورده زیادی در سراسر کشور وجود دارد، اظهار کرد: «بهتر است دست از تهران برداریم و روی سایر نقاطی که از ذخایر معدنی خوبی برخوردارند کار کنیم تا فعالیتهای صنعتی در یک محدوده خاص متمرکز نشود.»
گرچه استان تهران از نظر موقعیت معدنی از مزیت چندانی برخوردار نیست اما به نظر میرسد باوجود مشکلات فزاینده این استان در آلودگی هوا، تمرکز جمعیت و قرار گرفتن واحدهای صنعتی و معدنی در مجاورت مناطق مسکونی، بهتر است از فرصتهای سرمایهگذاری این استان بهطور کلی فاکتور بگیریم و سایر محدودههای کشور را برای شناسایی مزیتهای سرمایهگذاری پایش کنیم.