هفته‌اي كه گاز در مرزها مكث كرد
در روزهايي كه بغداد انتظار روزهاي آرام‌تري را براي آماده‌سازي زيرساخت‌ها و آمادگي براي اوج بار زمستاني داشت، اعلام ناگهاني قطع يك‌هفته‌اي صادرات گاز ايران، فضاي صنعت برق عراق را به حالت فوق‌العاده وارد كرد.
گلناز پرتوي مهر|
در روزهايي كه بغداد انتظار روزهاي آرام‌تري را براي آماده‌سازي زيرساخت‌ها و آمادگي براي اوج بار زمستاني داشت، اعلام ناگهاني قطع يك‌هفته‌اي صادرات گاز ايران، فضاي صنعت برق عراق را به حالت فوق‌العاده وارد كرد. اما اين توقف، همانطور كه مسوولان عراقي تأكيد مي‌كنند، نه نشاني از اختلاف، بلكه نتيجه تعميرات ضروري در خطوط لوله‌اي است كه شريان حياتي نيروگاه‌هاي برق عراق محسوب مي‌شود. توقفي برنامه‌ريزي‌شده؛ نه نشانه اختلاف بنا بر اعلام احمد موسي العبادي، سخنگوي وزارت برق ايران رسما به بغداد اطلاع داده است كه صادرات گاز به مدت يك هفته به‌طور كامل متوقف خواهد شد. اين تصميم به دليل انجام تعميرات و عمليات نگهداري روي خطوط انتقال گاز در خاك ايران اتخاذ شده است؛ اقداماتي كه به گفته كارشناسان بخش انرژي، هرچند موجب وقفه كوتاه‌مدت مي‌شود، اما براي جلوگيري از خطرات جدي‌تر و قطع‌هاي طولاني‌مدت در آينده ضروري است.
سه روز از اين توقف گذشته و چهار روز ديگر نيز باقي مانده است. مسوولان عراقي تأكيد دارند كه اين يك عمليات فني و موقت است و ارتباطي با مسائل سياسي، بدهي‌هاي گذشته يا تغيير قراردادها ندارد. اين اعلام شفاف، فضاي رسانه‌اي عراق را از گمانه‌زني‌هاي منفي كه معمولا در چنين وقفه‌هايي شكل مي‌گيرد، دور كرده است. چرا توقف صادرات گاز، عراق را در وضعيت حساس قرار مي‌دهد؟ عراق براي تأمين برق پايدار، به حدود ۳۵ هزار مگاوات ظرفيت توليد نياز دارد. هرچند طي سال‌هاي اخير ظرفيت نصب‌شده كشور افزايش يافته، اما بخش قابل‌توجهي از نيروگاه‌ها وابسته به سوخت گاز هستند. در اين ميان، حدود يك‌سوم برق عراق با استفاده از گاز وارداتي ايران توليد مي‌شود؛ گازي كه مسير تأمين آن نسبت به ساير منابع، پايدارتر و در دسترس‌تر بوده است. گاز ايران به دليل كيفيت، فشار مناسب و سازگاري فني با نيروگاه‌هاي عراق، نقش ستون فقرات توليد برق اين كشور را ايفا مي‌كند. در نتيجه، حتي يك توقف چندروزه در پمپاژ مي‌تواند فشار زيادي بر وزارت برق وارد كند، به‌ويژه در فصولي مانند زمستان كه مصرف خانگي رو به افزايش مي‌گذارد. واكنش وزارت برق عراق: كنترل بحران بدون خاموشي گسترده در مواجهه با توقف صادرات گاز ايران، وزارت برق عراق به سرعت وارد فاز عملياتي شد. احمد موسي العبادي اعلام كرده است كه سوخت جايگزين با همكاري وزارت نفت تأمين و به نيروگاه‌ها رسانده شده است. توليد برق فعلا تحت كنترل است. هيچ خاموشي گسترده‌اي گزارش نشده و نيروگاه‌ها با وجود كمبود گاز فعال هستند. اين رويكرد نشان مي‌دهد كه بغداد از تجربه سال‌هاي گذشته درس گرفته و براي شرايط اضطراري سناريوهاي مناسبي تدوين كرده است. البته استفاده از سوخت مايع، هرچند مانع خاموشي‌هاي سراسري مي‌شود، اما معايبي دارد: هزينه بالاتر، آلايندگي بيشتر، و كاهش راندمان نيروگاه‌ها. به همين دليل عراق علاقه‌مند است كه اين وضعيت طولاني نشود و پمپاژ گاز ايران در موعد اعلام‌شده از سر گرفته شود.
همكاري انرژي ايران و عراق؛ از قرارداد پنج‌ساله تا مديريت فصول پرفشار روابط ايران و عراق در حوزه انرژي سابقه‌اي چندساله دارد و قراردادهاي مختلفي براي واردات گاز و برق ميان دو طرف امضا شده است. تازه‌ترين اين اسناد، تمديد قرارداد صادرات گاز ايران به مدت پنج سال است كه در ۸ فروردين ۱۴۰۳ در بغداد ميان «مجيد چگني» مديرعامل وقت شركت ملي گاز ايران و «زياد علي فاضل» وزير برق عراق به امضا رسيد. بر اساس اين قرارداد، ايران روزانه تا ۵۰ ميليون مترمكعب گاز به عراق صادر مي‌كند. اما حجم صادرات در طول سال ثابت نيست و طبق توافق، در دوره سرد و گرم سال متناسب با نياز داخلي ايران كاهش و افزايش مي‌يابد. با توجه به اين چارچوب، توقف چندروزه اخير يك وقفه غيرعادي تلقي نمي‌شود و در قالب فعاليت‌هاي تعميراتي و نگهداري قابل‌توجيه است.از سوي ديگر، عراق كه طي سال‌هاي اخير براي توسعه تأسيسات گازي داخلي گام‌هايي برداشته، همچنان براي دست‌كم پنج سال آينده به واردات از ايران وابسته استبه گفته كارشناسان، پيامدهاي توقف موقت گاز بر شبكه برق عراق هرچند وزارت برق عراق اعلام كرده كه وضعيت تحت كنترل است، اما اين توقف پيامدهايي دارد: 1. افزايش مصرف سوخت مايع نيروگاه‌ها براي حفظ توليد، از گازوئيل و نفت كوره استفاده مي‌كنند كه هم هزينه بيشتري دارد و هم راندمان را كاهش مي‌دهد. 2. افزايش فشار بر شبكه توزيع در فصل سرد، مصرف خانگي افزايش مي‌يابد و هرگونه افت توليد، حتي در حد چند درصد، تعادل شبكه را به خطر مي‌اندازد. 3. ريسك‌هاي زيست‌محيطي استفاده از سوخت‌هاي مايع آلودگي قابل‌توجهي ايجاد مي‌كند، مساله‌اي كه عراق در سال‌هاي اخير با آن دست‌وپنجه نرم كرده است. 4. افزايش هزينه‌هاي عملياتي دولت عراق دولت ناچار است براي سوخت جايگزين هزينه بيشتري بپردازد؛ موضوعي كه بر بودجه انرژي اثرگذار است. توقفي كوتاه، اما پرمعنا توقف يك‌هفته‌اي صادرات گاز ايران به عراق را مي‌توان «وقفه‌اي فني با پيام‌هاي استراتژيك» توصيف كرد. اين توقف نشان داد: وابستگي شديد عراق به گاز ايران همچنان ادامه دارد. شبكه برق عراق به‌رغم فشار، انعطاف‌پذيري قابل قبولي پيدا كرده است. همكاري دو كشور در حوزه انرژي پايدار است و اين توقف، خللي در روابط وارد نكرده است. نياز عراق به توسعه منابع داخلي و تنوع‌بخشي به سبد انرژي بيش از هر زمان ديگري نمايان شد. در نهايت، همانطور كه سخنگوي وزارت برق عراق اعلام كرد، پمپاژ گاز از چهار روز ديگر از سر گرفته خواهد شد. اما اهميت اصلي اين رويداد در يادآوري اين نكته است كه امنيت انرژي عراق، بيش از هر چيز، به سرمايه‌گذاري در زيرساخت‌هاي داخلي و تقويت همكاري با همسايگان وابسته است. ايستگاهي كوتاه در مسير گازي تهران- بغداد، اما درس‌آموز براي آينده شبكه برق دومين كشور بزرگ عربي.
