گردشگري پاي تالاب‌هاي نيمه‌جان
در 3 دهه اخير، تغييرات اقليمي، خشكسالي‌هاي مداوم و بهره‌برداري بي‌رويه از منابع آبي، فشار مضاعفي بر اكوسيستم‌هاي آبي جهان وارد كرده است.
در 3 دهه اخير، تغييرات اقليمي، خشكسالي‌هاي مداوم و بهره‌برداري بي‌رويه از منابع آبي، فشار مضاعفي بر اكوسيستم‌هاي آبي جهان وارد كرده است. مطالعات نشان مي‌دهند كه بيش از 50 درصد از درياچه‌ها و مخازن بزرگ جهان از دهه 1990 تاكنون كاهش حجم آب داشته‌اند، كه اين روند عمدتاً ناشي از تغييرات اقليمي و بهره‌كشي ناپايدار انسان از طبيعت بوده است. در ايران، با توجه به موقعيت جغرافيايي در نواحي خشك و نيمه‌خشك، اين بحران شدت بيشتري يافته و بعد از 5 سال خشكسالي مداوم، كمتر درياچه يا رودخانه‌اي است كه جريان آب يا حقابه آن كاهش چشمگيري نداشته باشد. در چنين شرايطي، وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي اخيراً از مصوبه‌اي پرده برداشته است كه بر اساس آن، استقرار هرگونه تأسيسات گردشگري در مجاورت پهنه‌هاي آبي مجاز اعلام شده است؛ آن هم بدون استعلام از سازمان حفاظت محيط زيست. اين مصوبه، در حالي كه ممكن است در ظاهر به توسعه گردشگري كمك كند، اما از نظر كارشناسان، با هدف حفظ و احياي منابع آبي در تضاد است. سوال اصلي اينجاست كه در شرايطي كه منابع آبي در حال كاهش هستند، چه انگيزه‌اي براي سرمايه‌گذاري در زيرساخت‌هاي گردشگري در اين مناطق وجود دارد؟ و اصلاً در شرايطي كه همين تالاب‌ها و درياچه‌هاي باقي‌مانده نيز نيمه‌جان هستند چه اصراري است كه بار اضافي بر ظرفيت آنها تحميل كنيم. در رابطه با اين موضوع، علي ارواحي كارشناس مديريت زيست‌بوم‌هاي تالابي به تسنيم مي‌گويد: متأسفانه شرايط درياچه‌ها و تالاب‌ها در كشور ما به مرحله‌اي بحراني رسيده است و حتي وضعيت رودخانه‌ها نيز نگران‌كننده است. براي مثال، زاينده‌رود و كارون امسال با شرايط بسيار بحراني مواجه بودند و برخي ديگر از رودخانه‌هاي كشور نيز به همين وضعيت دچار شده‌اند. در چنين شرايطي، مساله جذب سرمايه‌گذار و بازگشت سرمايه جاي سوال دارد.
مصاحبه وزير در تضاد با مقابله با بحران آب
وي با بيان اينكه پيش‌فرض ما اين است كه دولت اراده‌اي جدي براي احياي تالاب‌ها و درياچه‌ها دارد، افزود: گفت‌وگوي اخير وزير گردشگري درباره گردشگري در پهنه‌هاي آبي و بحث‌هاي بعدي پيرامون آنكه باعث حساسيت بيشتر افكار عمومي شد به نوعي در تضاد با سياست حفاظت از منابع آبي بود كه بايد در پيش بگيريم. يعني در چنين شرايط بحراني، اولويت ما بايد حفظ پهنه‌هاي آبي باشد و توسعه بايد متعادل و همسو با محيط زيست پيش برود. كارشناس مديريت زيست‌بوم‌هاي تالابي ادامه داد: به‌طور كلي، ساخت و ساز در مجاورت پهنه‌هاي آبي مي‌تواند مجموعه‌اي از اثرات محيط زيستي، اقتصادي و اجتماعي به دنبال داشته باشد. از منظر محيط زيستي، اين فعاليت‌ها تهديدي جدي براي تنوع زيستي و تخريب زيستگاه‌هاي طبيعي محسوب مي‌شوند. علاوه بر اين، احتمال آلودگي آب نيز وجود دارد؛ فاضلاب، مواد شيميايي و ضايعات ساختماني مي‌توانند وارد پهنه‌هاي آبي شوند. تغيير جريان طبيعي رودخانه‌ها نيز يكي ديگر از تبعات اين ساخت و سازهاست. به‌ويژه در مواقع وقوع سيلاب، زيرساخت‌ها، نيروهاي انساني و گردشگراني كه در مجاورت رودخانه‌ها حضور دارند، در معرض خطر جدي قرار مي‌گيرند.
تهديد توان خودپالايي تالاب‌ها و پهنه‌هاي آبي
ارواحي بيان كرد: با توجه به خشكيدگي گسترده بسياري از رودخانه‌ها و تالاب‌ها، اين سوال مطرح مي‌شود كه آيا ساخت و ساز در چنين شرايطي اصلاً معنادار است؟ همچنين تبعاتي كه ذكر شد، مانند آلودگي و كاهش كيفيت آب، در شرايط كم‌آبي شديدتر باشد، اثرات آنها خطرناك‌تر و بيشتر مي‌شوند. پهنه‌هاي آبي داراي خاصيت خودپالايي هستند و تا حدي مي‌توانند آلاينده‌ها را تصفيه كنند، اما اگر حجم آلاينده‌ها از توان تصفيه طبيعي فراتر رود، آب دچار سميت مي‌شود. هرچه جريان آب كمتر باشد، اين ريسك افزايش مي‌يابد و بار زيست‌محيطي به سطحي فراتر از توان خودپالايي پهنه‌هاي آبي مي‌رسد. درواقع خاصيت خودپالايي آب، ارتباط مستقيمي با ميزان جريان آن در رودخانه‌ها، درياچه‌ها و تالاب‌ها دارد؛ هرچه ميزان آب كمتر باشد، توان خودپالايي نيز كاهش مي‌يابد.
رونق اقتصادي به چه قيمتي؟
او با بيان اينكه مسائل محيط زيستي را بايد در كنار اثرات اقتصادي ساخت و سازها ببينيم، گفت: چنين طرح‌هايي مي‌توانند باعث رونق اقتصادي، ايجاد اشتغال و فراهم شدن فرصت‌هاي درآمدزايي در منطقه شوند. اما اگر توسعه به شكل غير اصولي و نادرست انجام شود، همانطور كه پيش‌تر اشاره شد، فشار بيشتري بر منابع طبيعي وارد مي‌كند و هزينه‌هايي ناشي از تخريب محيط زيست ايجاد مي‌كند كه در نهايت ارزش اقتصادي حاصل از پروژه را تحت تأثير قرار مي‌دهد. به عبارت ديگر، اگر محل استقرار طرح گردشگري مناسب انتخاب نشود، نه تنها منفعت اقتصادي به همراه نخواهد داشت، بلكه مي‌تواند زيان‌آور نيز باشد. ارواحي تصريح كرد: اثرات اجتماعي اين نوع توسعه نيز بسيار مهم است. اگر پروژه‌ها به‌طور اصولي طراحي نشوند، ممكن است كيفيت زندگي مردم محلي كاهش يابد، تضادها و تنش‌هاي فرهنگي ايجاد شود و نارضايتي يا نابرابري اجتماعي در جامعه شكل بگيرد. كارشناس مديريت زيست‌بوم‌هاي تالابي با اشاره به راهكارها توضيح داد: راهكار مقابله با اين مسائل، حركت به سمت گردشگري مسوولانه و جامعه‌محور است، به‌گونه‌اي كه محيط زيست حفظ شود و سود آن براي مردم محلي نيز تأمين شود. نمونه‌هاي موفق چنين رويكردي شامل اكوتوريسم، گردشگري سبز و پروژه‌هاي مشابه است.
