توفان مازاد ظرفيت پتروشيمي‌ها در عصر گذار انرژي
در سه‌سال اخير، صنعت پتروشيمي جهان در شرايطي بي‌سابقه قرار گرفته است؛ توليدي كه از نياز بازار پيشي گرفته و تقاضايي كه نه تنها رشد نكرده، بلكه در بعضي مناطق كاهش يافته است. اين معادله نابرابر باعث فشار سنگين بر سودآوري شركت‌ها، تعطيلي يا بازسازي واحدها و تسريع گرايش به محصولات سبز شده است.
گلناز پرتوي مهر |
در سه‌سال اخير، صنعت پتروشيمي جهان در شرايطي بي‌سابقه قرار گرفته است؛ توليدي كه از نياز بازار پيشي گرفته و تقاضايي كه نه تنها رشد نكرده، بلكه در بعضي مناطق كاهش يافته است. اين معادله نابرابر باعث فشار سنگين بر سودآوري شركت‌ها، تعطيلي يا بازسازي واحدها و تسريع گرايش به محصولات سبز شده است.
طبق تحليل موسسه Wood Mackenzie، از ميانه ۲۰۲۲ به بعد، حاشيه سود پلي‌اتيلن عمده
(on integrated basis) براي بسياري از توليدكنندگان منفي شده است.
در سال ۲۰۲۴، ميانگين EBITDA شركت‌هاي پتروشيمي جهاني از حدود 17درصد به حدود ۱۲درصد سقوط كرده است، كه توان سرمايه‌گذاري را به‌شدت كاهش داده است.
بازده سرمايه به كار گرفته شده (ROCE) براي شركت‌هاي پتروشيمي از ۸درصد در سال ۲۰۱۹ به حدود ۴درصد در سال ۲۰۲۴ رسيده است.
همچنين، شركت‌هاي شيميايي امريكا وارد بحران سود شدند؛ تحليلگران مي‌گويند روند ضعيف فروش صنعتي و مازاد ظرفيت چين بازار را تحت فشار قرار داده است. در اروپا، شركت‌ها اقدام به بستن واحدها كرده‌اند: Solvay قرار است خط توليد اسيد تري‌فلورواستيك در آلمان را تا اوايل ۲۰۲۶ ببندد. اخيراً TotalEnergies اعلام كرده است كه يكي از قديمي‌ترين واحدهاي بخارشكن (steam cracker) خود در آنتورپ را تا پايان ۲۰۲۷ تعطيل خواهد كرد، با اشاره به پيش‌بيني مازاد اتيلن در اروپا. در سطح جهاني، موجي از تعطيلي و فروش دارايي‌ها در صنعت پتروشيمي ديده مي‌شود؛ شركت‌ها در آسيا، اروپا و امريكاي شمالي بازنگري در سبد سرمايه‌گذاري خود انجام مي‌دهند. در كره جنوبي، شركت‌هاي بزرگ پتروشيمي پذيرفته‌اند ظرفيت توليد نفتا (خوراك اصلي بخارشكن‌ها) را تا ۲۵ درصد كاهش دهند تا با عرضه مازاد مقابله كنند.
در چين، پتروچاينا مجوز احداث مجتمع جديد پالايشگاهي و پتروشيمي در داليان را صادر كرده است؛ اين پروژه شامل توان ۱٫۴ ميليون تن اتيلن در سال و خطوط پايين‌دستي پي‌پليمرسازي است. چين و ديگر كشور‌هاي آسيايي در سال‌هاي اخير زيرساخت‌هاي پتروشيمي زيادي ساخته‌اند؛ طبق گزارش ICIS، چين تنها در سال ۲۰۲۴ افزون بر ۱۸٫۷ ميليون تن ظرفيت جديد سالانه وارد بازار كرده است. اين اضافه ظرفيت همزمان با رشد ضعيف تقاضا، زمينه بحران عرضه را فراهم كرده است. آژانس بين‌المللي انرژي (IEA) پيش‌بيني مي‌كند كه توليد نفت جهان در سال ۲۰۲۵ به ۱۰۶٫۱ ميليون بشكه در روز برسد؛ در حالي كه تقاضا با رشد ضعيف همراه است، اين وضعيت باعث فشار نزولي بر قيمت نفت و خوراك مي‌شود. اين نوسان قيمت و زيان در زنجيره بالادستي، بار سنگيني بر شركت‌هاي پتروشيمي وارد مي‌كند. در اروپا، قيمت گاز و انرژي به‌شدت افزايش يافته و هزينه بر توليد واحدهاي شيميايي وارد مي‌كند. مثلاً واحد كلرومتان شركت Ineos در فرانسه به دليل انرژي گران و مقررات سخت تعطيل شده است. افزون بر اين، فشار براي كاهش انتشار كربن و سياست‌هاي اقليمي شركت‌ها را مجبور مي‌كند سرمايه‌گذاري در فناوري‌هاي سبز يا بازسازي را در دستور كار قرار دهند.كاهش شديد حاشيه سود و عملكرد پايين مالي بسياري از شركت‌ها را با خطر ورشكستگي يا ادغام مواجه كرده است. توان تأمين مالي پروژه‌هاي توسعه و نوآوري كم شده است. اگر روند تعطيلي ادامه يابد، ممكن است عرضه جهاني تعديل شود؛ ولي در كوتاه‌مدت، بازار همچنان تحت فشار مازاد خواهد ماند. كشورهايي مثل امريكا و منطقه خاورميانه ممكن است به دليل هزينه پايين‌تر انرژي آسيب كمتري ببينند.
شركت‌ها به سمت ادغام، تمركز بر ساختارهاي يكپارچه، يا محصولات ارزش‌افزوده و پتروشيمي سبز حركت مي‌كنند. مثلاً ادغام بزرگ بين Adnoc امارات و OMV اتريش براي تشكيل شركت جهاني پلي‌اولفين به ارزش ۶۰ ميليارد دلار شكل گرفته است.
بهينه‌سازي و تعطيلي انتخابي: شركت‌ها بايد خطوط كم‌بازده را تعطيل كرده و تمركز بر خطوط پيشرفته‌تر و بهينه داشته باشند.
افزايش ارزش‌افزوده و محصولات ويژه: حركت از كالاهاي پايه به سمت محصولات تخصصي با حاشيه سود بالاتر. تكنولوژي سبز و بازسازي: سرمايه‌گذاري در پتروشيمي‌هاي كم‌كربن، كاتاليست‌هاي جديد، فرآيند بازيافت پيشرفته.
يكپارچگي بيشتر زنجيره: شركت‌هايي كه از استخراج نفت تا محصول نهايي را در اختيار دارند، در مقابل نوسانات آسيب كمتري مي‌بينند.
پشتيباني سياستي: دولت‌ها مي‌توانند با تسهيلات مالي، مشوق‌هاي سرمايه‌گذاري پاك و حمايت از بازسازي صنعتي كمك كنند.
در عصر گذار انرژي، صنعت پتروشيمي با بحران «مازاد ظرفيت» مواجه است؛ توليد بيش از حد، رشد ضعيف تقاضا، افزايش هزينه‌ها و فشار زيست‌محيطي معادل‌هاي پيچيده ايجاد كرده‌اند. شركت‌ها براي بقا بايد دست به اصلاح ساختاري، نوآوري و تغيير مدل كسب‌وكار بزنند؛ و دولت‌ها نيز نقش كليدي در هدايت اين تغيير ايفا خواهند كرد. اگر تغييري بنيادين رخ ندهد، ممكن است بسياري از شركت‌هاي كوچك‌تر در اين توفان اقتصاد جهاني از گردونه رقابت حذف شوند.
