شناسايي ۹ هزار ساختمان غيرايمن در تهران
در شرايطي كه بحران‌هاي طبيعي همچون زلزله، فرونشست زمين و آسيب‌پذيري زيرساخت‌هاي شهري، تهديدي جدي براي امنيت ساكنان كلان‌شهرها به شمار مي‌رود، رييس مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي از شناسايي ۹ هزار ساختمان غيرايمن در تهران خبر داد و گفت: تدوين دستورالعمل ساخت‌وساز در عرصه‌هاي فرونشست در دستور كار جدي قرار گرفته است.
در شرايطي كه بحران‌هاي طبيعي همچون زلزله، فرونشست زمين و آسيب‌پذيري زيرساخت‌هاي شهري، تهديدي جدي براي امنيت ساكنان كلان‌شهرها به شمار مي‌رود، رييس مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي از شناسايي ۹ هزار ساختمان غيرايمن در تهران خبر داد و گفت: تدوين دستورالعمل ساخت‌وساز در عرصه‌هاي فرونشست در دستور كار جدي قرار گرفته است.
به گزارش تسنيم، غزال راهب، در نشست «سرمايه‌گذاري در تاب‌آوري سوانح» با بيان اينكه ماموريت‌هاي قانوني اين مركز در حوزه تاب‌آوري و كاهش خطر سوانح به‌صورت مستمر در حال پيگيري است، گفت: بر اساس قانون و اساسنامه، وظايف مشخصي براي مركز تحقيقات در اين حوزه تعيين شده و اين مركز از سال‌هاي گذشته تاكنون به‌صورت مستمر اين ماموريت را پيگيري كرده است.
راهب با اشاره به پيشينه فعاليت‌هاي اين مركز در حوزه مديريت بحران افزود: اولين شبكه شتاب‌نگاري كشور در مركز تحقيقات با راهبري مرحوم مهندس معين و با استفاده از اعتبارات بين‌المللي پايه‌گذاري شد. در كنار آن، دو قانون شامل ماده ۱۴ قانون مديريت بحران و تكاليف برنامه هفتم توسعه نيز وظايفي را در اين حوزه بر عهده مركز قرار داده‌اند.
او با تأكيد بر اهميت همكاري‌هاي بين‌نهادي براي پيشگيري از فجايع طبيعي بيان كرد: در بخش شناسايي محدوده گسل‌ها و تدوين دستورالعمل ساخت‌وساز در پهنه‌هاي گسلي، طي سال‌هاي اخير اقدامات مهمي با همراهي معاونت شهرسازي و معماري وزارت راه و شهرسازي انجام شده است؛ محدوده‌هاي حريم گسلي در شش كلان‌شهر كشور تعيين و ابلاغ شده، اين فرآيند در ۹ شهر ديگر به اتمام رسيده و در مرحله بررسي در شوراي برنامه‌ريزي استان و سپس انتقال به شوراي عالي شهرسازي و معماري براي ابلاغ قرار دارد.
ممنوعيت ساخت‌وساز در حريم گسل‌ها
بر اساس اظهارات رييس مركز تحقيقات، در ۲۴ شهر كشور نيز ضوابط ساخت‌وساز در حريم گسلي ابلاغ شده و مبناي عمل قرار گرفته است. راهب در اين رابطه توضيح داد: اين ضوابط در جلوگيري از ساخت‌وسازهاي غيرمجاز بر روي گسل‌ها بسيار موثر بوده و بازنگري آن نيز جزو اولويت‌هاي فعلي مركز تحقيقات به شمار مي‌رود تا با توجه به بازخوردهاي دريافتي، كارآمدتر شود.
يكي ديگر از اقدامات كليدي مركز، توسعه شبكه شتاب‌نگاري در كشور است؛ سامانه‌اي كه در لحظات اوليه وقوع زلزله، داده‌هاي لحظه‌اي را ثبت و به تصميم‌گيران منتقل مي‌كند. راهب در اين خصوص گفت: در حال حاضر بيش از ۱۴۰۰ تا ۱۶۰۰ دستگاه شتاب‌نگار نصب شده داريم و برنامه‌ريزي براي توسعه اين شبكه تا حدود هزار دستگاه ديگر در دستور كار است.
او افزود: يكي از سيستم‌هايي كه در اين راستا دنبال مي‌كنيم، ايجاد سيستم پاسخ سريع در مقابل زلزله است؛ سامانه‌اي كه بتواند در لحظه وقوع بحران، نقطه كانوني خطر را شناسايي و مسير كمك‌رساني را براي نهادهاي امدادي تسهيل كند.
رييس مركز تحقيقات در ادامه با اشاره به تجربيات تلخ سوانح گذشته تصريح كرد: تجربه سوانح گذشته نشان داده كه نهادهاي كمك‌رسان معمولاً محدوده كلي وقوع سانحه را شناسايي مي‌كنند و در مسير رسيدن به مناطق آسيب‌ديده، بخشي از تجهيزات را پيش از رسيدن به كانون اصلي مصرف مي‌كنند. راهب اظهار كرد: اجراي طرح سيستم پاسخ سريع مي‌تواند اين ضعف را برطرف كند. چند شهر پايلوت براي اين طرح در نظر گرفته شده و در صورت تأمين اعتبار، شبكه مذكور در نقاط با ريسك بالاي زلزله عملياتي مي‌شود.
تهران در شرايط هشدار
موضوع ايمني ساختمان‌ها، به‌ويژه در كلان‌شهرهايي مانند تهران، همواره يكي از دغدغه‌هاي اصلي حوزه مديريت بحران بوده است. رييس مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي در ادامه گفت: در شهر تهران با همكاري مديريت بحران شهرداري، اقدامات موثري انجام شده و تاكنون حدود ۹ هزار ساختمان ناايمن شناسايي شده است؛ در حالي كه برآورد مي‌شود تعداد كل ساختمان‌هاي ناايمن حدود ۱۶ هزار مورد باشد.
راهب با تأكيد بر پيگيري اين موضوع در سطح كشور ادامه داد: در استان‌هاي مختلف نيز چك‌ليست‌ها و الگوهاي آموزشي تهيه و به استان‌ها ابلاغ شده است تا با همكاري استانداري‌ها، شهرداري‌ها و ستادهاي مديريت بحران استاني، روند شناسايي و ايمن‌سازي ساختمان‌ها ادامه يابد. اين فرآيند هم شامل ساختمان‌هاي پرخطر و هم ساختمان‌هاي دستگاه‌هاي اجرايي است كه هر دو در قوانين مرتبط مورد تأكيد قرار گرفته‌اند.
فرونشست زمين؛ بحران خاموشي كه بايد جدي گرفت
از ديگر چالش‌هاي اساسي كه شهرهاي كشور به‌ويژه تهران با آن مواجه هستند، پديده فرونشست زمين است. راهب با اشاره به اقدامات انجام‌شده در اين حوزه عنوان كرد: شناسايي عرصه‌هاي فرونشست و كنترل ساخت‌وساز در اين عرصه‌ها از ديگر اولويت‌هاي مهم مركز است. رييس مركز تحقيقات بيان كرد: وزارت راه و شهرسازي به‌صورت پسيني در اين حوزه وارد مي‌شود و در كنترل نرخ فرونشست نقش مستقيم ندارد، اما كارگروه‌ها و كميته‌هايي با مشاركت سازمان نقشه‌برداري كشور، سازمان زمين‌شناسي، نيروهاي مسلح و پژوهشگاه فضايي براي پايش ميزان نرخ فرونشست و هشداردهي به ابنيه فني و سكونتگاه‌ها تشكيل شده است. او افزود: تاكنون بيش از ۳۵۰ پاسخ استعلام در خصوص محدوديت‌هاي ساخت‌وساز در عرصه‌هاي فرونشست از سوي مركز ارايه شده است. همچنين دستورالعمل ساخت‌وساز در عرصه‌هايي كه در معرض فرونشست قرار دارند، چه در حوزه سكونتگاه‌ها و چه در حوزه ابنيه فني و شريان‌هاي حياتي، در حال تدوين است و بزودي به اجرا خواهد رسيد. راهب با اشاره به ويژگي خاص جغرافيايي ايران كه آن را در برابر سوانح طبيعي آسيب‌پذير كرده، گفت: بخشي از سوانح كشور ناشي از موقعيت جغرافيايي ايران است؛ به تعبير دكتر بهشتي، ايران در عرصه بي‌قرار قرار دارد و اين ويژگي طبيعي كشور است كه هم تهديد و هم فرصت به همراه دارد.
اما او تنها موقعيت جغرافيايي را عامل بحران ندانست و ادامه داد: در كنار آن، بخشي از بحران‌ها ناشي از رويكردهاي توسعه‌اي ماست كه بدون توجه به پايداري زيست‌محيطي اجرا شده و خود منشأ بحران شده‌اند.
توسعه ناپايدار
تهديدي براي تاب‌آوري كشور
رييس مركز تحقيقات با نقد رويكردهاي كلاسيك توسعه در كشور گفت: در رويكردهاي كلاسيك توسعه، صنايع آلاينده يا آب‌بر صرفاً جريمه مي‌شوند، اما اين جرايم معمولاً به‌درستي پايش نمي‌شوند و درآمد حاصل از آنها در مسير جبران خسارات محيط‌زيستي هزينه نمي‌شود، بلكه گاه خود به تشديد بحران دامن مي‌زند. راهب تأكيد كرد كه با توجه به افزايش بحران‌ها و اثرات آن بر فقر، نابرابري و بي‌عدالتي، كشور نيازمند تغيير پارادايم توسعه‌اي است. او گفت: ضروري است دستگاه‌هاي اجرايي هر سال عملكرد خود را از منظر تأثير بر محيط‌زيست ارزيابي كنند. صرف داشتن پيوست زيست‌محيطي (EIA) براي طرح‌ها كفايت نمي‌كند، زيرا بسياري از فعاليت‌هاي شهري و زيرساختي ما خود آلاينده و بحران‌زا هستند.
اميد به شكل‌گيري نظام پايش محيط‌زيستي در كشور
راهب در پايان سخنان خود اظهار اميدواري كرد كه چنين نشست‌هايي بتواند منجر به اصلاح ساختارهاي تصميم‌گيري و نظارت شود. او گفت: اگر نتيجه چنين نشست‌هايي منجر به پايه‌گذاري نظام پايش محيط‌زيستي در دستگاه‌هاي اجرايي شود، مي‌توان اميدوار بود كه مسير توسعه كشور با پايداري و تاب‌آوري بيشتري ادامه يابد.
گزارش رييس مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي تصويري هشداردهنده از آينده تهران و بسياري از شهرهاي كشور ارايه مي‌دهد؛ جايي كه هزاران ساختمان ناايمن، ساخت‌وساز در پهنه‌هاي گسلي، و گسترش فرونشست زمين مي‌تواند در لحظه‌اي فاجعه‌اي انساني رقم بزند.
اما همزمان، برنامه‌هايي چون تدوين دستورالعمل‌هاي جديد، توسعه سيستم‌هاي شتاب‌نگاري و پاسخ سريع، و تشكيل كارگروه‌هاي بين‌نهادي، نويد گامي روبه‌جلو براي ساخت شهري تاب‌آورتر را مي‌دهند.
با اين حال، موفقيت اين برنامه‌ها مستلزم تغيير نگرش در نگاه توسعه‌اي كشور، پايش مستمر زيست‌محيطي و مشاركت جدي همه نهادهاي تصميم‌گير است.
