دست در آسمان، چشم به زمين!
در روزگاري كه باران در بيشتر نقاط كشور به ميهماني نادر تبديل شده، هر خبر از «بارورسازي ابرها» بوي اميد مي‌دهد، اما همزمان با اجراي طرح بارورسازي در ايران، برخي در فضاي مجازي مدعي شدند كه اين عمليات باعث بارندگي در كشورهاي همسايه و كاهش بارش در داخل مي‌شود؛ شايعه‌اي كه حالا مقام‌هاي رسمي با استناد به داده‌هاي علمي، آن را رد مي‌كنند.
در روزگاري كه باران در بيشتر نقاط كشور به ميهماني نادر تبديل شده، هر خبر از «بارورسازي ابرها» بوي اميد مي‌دهد، اما همزمان با اجراي طرح بارورسازي در ايران، برخي در فضاي مجازي مدعي شدند كه اين عمليات باعث بارندگي در كشورهاي همسايه و كاهش بارش در داخل مي‌شود؛ شايعه‌اي كه حالا مقام‌هاي رسمي با استناد به داده‌هاي علمي، آن را رد مي‌كنند.
محمدمهدي جواديان‌زاده، رييس سازمان توسعه و بهره‌برداري فناوري‌هاي نوين آب‌هاي جوي، در گفت‌وگويي با ايسنا تأكيد كرده است كه بارورسازي ابرها روشي علمي براي افزايش بازدهي بارش از ابرهاي موجود است، نه ساختن ابر از هيچ.
او توضيح مي‌دهد: «در روش كلاسيك، موادي مانند يديد نقره به داخل ابر تزريق مي‌شود تا ذرات بخار آب درون آن راحت‌تر به شكل قطره‌هاي باران يا بلورهاي برف درآيند. اما اين روش تنها زماني كاربرد دارد كه سامانه ابري بارش‌زا در منطقه حضور داشته باشد؛ يعني هر ابري، مناسب بارورسازي نيست.»
به گفته او، براي انجام موفق عمليات، بايد شرايط خاصي مانند دماي مناسب، ضخامت ابر و ميزان رطوبت كافي فراهم باشد؛ وگرنه بارورسازي بيشتر شبيه تلاش براي گرفتن باران از آسمان صاف است.
يكي از بحث‌برانگيزترين شايعات سال‌هاي اخير همين است: اينكه ايران با بارورسازي ابرها باعث بارندگي در كشورهاي اطراف مي‌شود. جواديان‌زاده با صراحت پاسخ مي‌دهد: «بارورسازي ابرها در ايران منجر به بارندگي در كشورهاي همسايه نمي‌شود. اين عمليات در محدوده‌اي مشخص و قابل كنترل انجام مي‌گيرد و اثر آن فقط در همان محدوده قابل اندازه‌گيري است.» او تأكيد مي‌كند كه تنها در صورت انجام عمليات در مناطق مرزي و وزش باد به سمت خارج از كشور، احتمال تأثير جزيي وجود دارد كه در برنامه‌ريزي‌ها اين مساله ارزيابي و مديريت مي‌شود. اگرچه ايران در دهه‌هاي گذشته از فناوري‌هاي قديمي استفاده مي‌كرد، اما به گفته رييس سازمان توسعه آب‌هاي جوي، در سال‌هاي اخير گام‌هاي مهمي براي بومي‌سازي فناوري برداشته شده است.
در حال حاضر، كشور به توليد فلرهاي سوزنده در محل، پهپادهاي داخلي و ژنراتورهاي زميني بارورسازي دست يافته و حتي رادارهاي هواشناسي موجود با دانش بومي به‌روزرساني شده‌اند. «ايران در زمينه ساخت و تأمين مواد بارورسازي و ارتقاي روش‌هاي اجرايي، اراده خود را به نمايش گذاشته است. در پروژه‌هاي اخير، بيشتر تجهيزات از توليد داخل بوده و نتايج اميدواركننده‌اي ثبت شده است.» بخشي از زيرساخت‌ها مانند رادارهاي پيشرفته و سنسورهاي هواشناسي نياز به نوسازي دارند.
تحريم‌ها و كمبود منابع مالي، فرآيند به‌روزرساني را كند كرده است. بارورسازي ابرها فقط براي افزايش بارش به‌كار نمي‌رود. در بسياري از كشورها از اين فناوري براي كاهش تگرگ، مه‌زدايي فرودگاه‌ها و افزايش آب پشت سدها استفاده مي‌شود. طبق اعلام وزارت نيرو، تاكنون ۷۰ كشور جهان حداقل يك‌بار از اين فناوري بهره گرفته‌اند و ۳۹ كشور به‌طور مستمر از آن استفاده مي‌كنند. رييس سازمان توسعه آب‌هاي جوي در ادامه تأكيد مي‌كند كه نبايد از اين فناوري انتظار معجزه داشت: «بارورسازي مي‌تواند ميزان بارش را چند درصد افزايش دهد، نه اينكه خشكسالي را از بين ببرد. اگر اين موضوع به درستي تبيين نشود، ممكن است انتظارات غيرواقعي يا نااميدي عمومي ايجاد شود.» او هشدار مي‌دهد كه عمليات بارورسازي در شرايطي كه احتمال سيل وجود داشته باشد، بلافاصله تعليق مي‌شود. برنامه‌ريزي‌ها با هماهنگي كامل با سازمان هواشناسي انجام مي‌شود تا از هرگونه خطر بارش شديد و ناگهاني جلوگيري شود. در سال‌هاي اخير، شبكه‌هاي اجتماعي گاه با شايعاتي درباره «دستكاري در آب‌وهوا» پر شده‌اند از ادعاي انتقال باران به كشورهاي ديگر گرفته تا بارورسازي مصنوعي براي كنترل اقليم. اما كارشناسان مي‌گويند اين فناوري‌ها با تخيل‌هاي علمي‌تخيلي فاصله زيادي دارند. بارورسازي، علمي محدود و قابل اندازه‌گيري است كه بدون حضور ابر بارش‌زا، بي‌اثر خواهد بود. اين فناوري نه مي‌تواند ابر را از بين ببرد و نه مي‌تواند باران را از يك كشور بدزدد. هدف آن صرفاً افزايش بهره‌برداري از ابرهايي است كه همين حالا وجود دارند.
ايران در منطقه‌اي خشك قرار دارد و سهم منابع آب تجديدپذيرش هر سال كمتر مي‌شود. در چنين شرايطي، هر فناوري كه بتواند حتي چند درصد از بارش را افزايش دهد، مي‌تواند حياتي باشد.
اما بارورسازي، به‌تنهايي راه‌حل نهايي نيست؛ بلكه بايد در كنار اصلاح الگوي مصرف آب، مديريت منابع زيرزميني و بازچرخاني آب قرار گيرد. در نهايت، آنچه از آسمان فرو مي‌ريزد، محصول تركيب علم، برنامه‌ريزي و اندكي بخت است و ايران حالا تلاش مي‌كند سهم بيشتري از اين بخت را با فناوري بومي خود به زمين بنشاند.
