روايت ايران از كارشكني غربي‌ها در مذاكره
مقامات ايران در ماه‌هاي گذشته بارها اعلام كردند كه در صورت جديت و صداقت غرب در مذاكرات آمادگي اين را دارند كه اگر سناريوهاي پيش رو با اثبات حقوق ملت ايران همراه باشد در مسير ديپلماسي حركت كنند.
مقامات ايران در ماه‌هاي گذشته بارها اعلام كردند كه در صورت جديت و صداقت غرب در مذاكرات آمادگي اين را دارند كه اگر سناريوهاي پيش رو با اثبات حقوق ملت ايران همراه باشد در مسير ديپلماسي حركت كنند. حالا و چند روز پس از اعلام بازگشت تحريم‌هاي سازمان ملل از سوي اروپايي‌ها كه البته با اختلاف نظرهاي جديد بين‌المللي نيز همراه شده به نظر مي‌رسد كه بر اساس روايت طرف ايراني حتي روزهاي آخر نيز اين طرف غربي بوده كه از بازگشت به مذاكرات طفره رفته و با كارشكني مانع از اجراي مجدد توافق شده است.
در جريان سفر رييس‌جمهور و وزير امور خارجه ايران به نيويورك و حضور در مجمع عمومي سازمان ملل گفت‌وگوهاي دو و چند جانبه‌اي برگزار شد كه نشان از آن داشت كه ايران با وجود جنگ اخير و فشارهاي به وجود آمده آمادگي دارد تا مسير خود را به سوي طرح‌هاي ديپلماتيك باز نگه دارد و در اين زمينه گام‌هاي اعتمادساز بردارد. با اين وجود اما اروپايي‌ها حتي به ايده خود در مذاكره مستقيم پايبند نماندند و تحريم‌ها را دوباره عليه ايران اجرايي كردند. روز گذشته وزير امور خارجه ايران رسما از اين كارشكني سخن گفت. وزير امور خارجه كشورمان كارشكني امريكايي‌ها را عامل اصلي به ثمر ننشستن مذاكرات با كشورهاي اروپايي و طرف امريكايي اعلام كرد. عباس عراقچي در جلسه هيات دولت با ارايه گزارشي از ديدارها و مذاكرات با كشورهاي اروپايي و طرف امريكايي، قبل و حين سفر به نيويورك تصريح كرد: تمام رايزني‌ها و انعطاف‌هاي لازم و ضروري به منظور اتمام حجت با اين طرف‌ها صورت گرفت، اما همان‌گونه كه از قبل هم پيش‌بيني مي‌شد، اين مسير با كارشكني‌هاي امريكايي‌ها به سرانجام نرسيد.
از سوي ديگر سخنگوي دولت اصل ماجرا را تشريح كرد. سخنگوي دولت گفت: بر اساس گزارش وزير امورخارجه، ايران در نيويورك اعلام آمادگي كرد تا با حضور سه كشور اروپايي، آژانس و ويتكاف جلسه داشته باشد ولي از طرف آنها مورد پذيرش قرار نگرفت يا اينكه در جلسات حضور پيدا نكردند. فاطمه مهاجراني چهارشنبه ۹ مهر ۱۴۰۴ در حاشيه نشست هيات دولت، در جمع خبرنگاران بيان كرد: در جلسه امروز هيات دولت در خصوص سانحه اتوبوس استان سمنان صحبتي شد و تاكيد رييس‌جمهور بر اين بود كه باتوجه به آغاز سال تحصيلي از تكرار اين موضوع جلوگيري شود. وي افزود: همچنين گزارش وزير امورخارجه در خصوص سفر به نيويورك را داشتيم. روايت جدي است كه بايد راجع به آن صحبت كرد. ايران اعلام آمادگي كرد تا با حضور سه كشور اروپايي، آژانس و ويتكاف جلسه داشته باشد ولي از طرف آنها مورد پذيرش قرار نگرفت يا اينكه در جلسات حضور پيدا نكردند. وي اظهار كرد: ابتدا موضوع بر اين بود تا راجع به ذخاير اورانيوم ۶۰ درصد در مقابل اسنپ بك صحبت‌هايي انجام شود، حذف كامل اسنپ بك تقاضاي ايران بود، اما طرف مقابل نپذيرفت. آنها اول مي‌گفتند حدود ۶ ماه تعليق شود. اين تاكيدي بود كه آقاي ويتكاف داشت.
وزير امورخارجه نيز گفته بود اينكه ما با اين جمع‌بندي وارد گفت‌وگو شويم ديگر اسم آن مذاكره نيست. اما باتوجه به منافع ملي كه براي كشور مطرح بود حتي در آخرين شب پيشنهاد ۴۵ روز تعويق نيز از طرف ايران مطرح شد كه در نهايت با فشاري كه لابي صهيونيست‌ها داشتند، مورد پذيرش قرار نگرفت. سخنگوي دولت تصريح كرد: نكته دروغيني است كه بر مذاكره تاكيد مي‌كنند، مردم ايران بايد بدانند كه دستگاه ديپلماسي همه تلاش خود را انجام داد براي اينكه بتواند موضوع اسنپ بك را يا كلا از بين ببرد يا آن را به تعويق بيندازد. فشار لابي صهيونيست‌ها در تصميم‌گيري‌هايي كه در امريكا و اروپا انجام مي‌شود، مشهود است.
به رغم ميلي كه خود اروپايي‌ها داشتند، تغيير رويه دادند و در نهايت شاهد بازگشت تحريم‌ها بوديم. سخنگوي دولت در واكنش به اظهارات سيد محمود نبويان درباره جاسوسي رژيم صهيونيستي از بستر اينترنت بيان كرد: قاعدتا ما دستگاه‌هاي امنيتي داريم كه موظف هستند در اين زمينه كار كنند. بنده صلاحيت ندارم كه در اين زمينه اظهارنظرتاييد يا رد كنم. دستگاه‌هاي امنيتي كشور هستند كه بايد اين موضوع را بررسي كنند و اگر لازم بود تدابيري را اتخاذ كنند. وي در ادامه در پاسخ به اين پرسش كه برنامه دولت براي كنترل قيمت‌ها پس از فعال‌سازي مكانيزم ماشه چيست؟ تصريح كرد: طبيعتا دولت مكلف است در مورد تامين معيشت مردم، همان‌طور كه بارها رييس‌جمهور تذكر داده‌اند، برنامه داشته باشد. برنامه در حال نهايي شدن است. ان‌شاءالله روز يكشنبه برنامه اقتصادي دولت براي آرايش جديدي كه در آن قرار گرفته‌ايم، در جلسه هيات دولت بررسي خواهد شد. پس از مصوب شدن وظيفه هر كدام از وزارتخانه‌ها و نقش آنان در شرايط فعلي مشخص خواهد شد. اميدوار هستيم كه با آرايش جديد دولت در شرايط جنگي مردم آسيب كمتري ببينند. همچنين موضوع كالابرگ مورد تاكيد رييس‌جمهور است كه ان‌شاءالله اجرايي خواهد شد. وي افزود: در خصوص فعال‌سازي اسنپ بك و ادامه همكاري با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي دوباره تكرار مي‌كنم كه در اين زمينه در شوراي عالي امنيت ملي تصميم‌گيري خواهد شد. هر آنچه در چارچوب منافع ملي و مصالح مردم باشد، اتخاذ و به اطلاع مردم خواهد رسيد.
به اين ترتيب كاملا مشخص است كه ايران آماده ورود به دور جديد مذاكرات بوده، اما طرف غربي با وجود ادعاهايي كه مطرح كرد حتي در لحظه آخر نيز خلاف قاعده عمل كرده است. همين روند منجر به اين شده كه در مراجع بين‌المللي اتحادي عليه ايران شكل نگيرد و ايرادات به تصميم اخير همچنان در جريان باشد. سفير روسيه در سازمان ملل متحد در نامه‌اي مفصل خطاب به دبيركل و شوراي امنيت، به‌شدت از اقدامات اخير برخي كشورهاي غربي و دبيرخانه سازمان ملل متحد در خصوص ادعاي «احياي» تحريم‌هاي پيشين شوراي امنيت عليه جمهوري اسلامي ايران انتقاد كرد و آن را فاقد هرگونه وجاهت حقوقي و مغاير با منشور ملل متحد و تصميمات الزام‌آور شوراي امنيت دانست. نماينده دايم روسيه در اين نامه تصريح كرد كه اعلاميه دبيرخانه سازمان ملل با ادعاي «اعمال مجدد» قطعنامه‌هاي ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵ و ۱۹۲۹ نه‌تنها بي‌اساس است، بلكه عملا به معناي تحريف آشكار تصميمات شورا و نقض صريح قطعنامه ۲۲۳۱ محسوب مي‌شود. «واسيلي نبنزيا» خاطرنشان كرد كه پيش‌نويس ارايه‌شده از سوي كره جنوبي براي تمديد رژيم خاتمه تحريم‌ها و نيز پيش‌نويس مشترك روسيه و چين به‌منظور تمديد اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱، با مخالفت امريكا، بريتانيا و فرانسه مواجه شد و به تصويب نرسيد. وي افزود كه اين سه كشور غربي، همراه با برخي اعضاي غيردايم شورا، عملا در برابر تلاش‌ها براي ايجاد فضاي بيشتر جهت مذاكره در خصوص مساله هسته‌اي ايران ايستادند و مسير تقابل و تشديد تنش را انتخاب كردند.
سفير روسيه سپس به ادعاي سه كشور اروپايي مبني بر فعال‌سازي سازوكار موسوم به «اسنپ‌بك» در تاريخ ۲۸ آگوست ۲۰۲۵ پرداخت و آن را مطلقا فاقد اعتبار دانست. وي تصريح كرد كه بريتانيا، فرانسه و آلمان نه تنها الزامات فرآيند حل‌وفصل اختلافات مندرج در برجام كه جزو لاينفك قطعنامه ۲۲۳۱ است را رعايت نكرده‌اند، بلكه با نقض‌هاي مكرر خود، اساسا صلاحيت استناد به اين سازوكار را از دست داده‌اند. بدين‌ترتيب، ابلاغيه شروع فرآيند سازوكار اسنپ‌بك فاقد هرگونه ارزش حقوقي بوده و نمي‌تواند به عنوان ابلاغيه‌اي معتبر طبق بند عملياتي ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ تلقي شود. وي يادآور شد كه وزراي خارجه روسيه، چين و ايران نيز در نامه مشترك مورخ ۲۸ آگوست اين موضع را رسماً به دبيركل و شورا اعلام كرده‌اند.
نماينده روسيه تاكيد كرد: «پيش‌نويس قطعنامه‌اي كه در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۵ به راي گذاشته شد، به‌وضوح الزامات مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ را برآورده نمي‌ساخت و نتيجه بررسي آن به هيچ‌وجه نمي‌تواند به معناي احياي تحريم‌هاي گذشته قلمداد شود. از اين رو، مي‌توان نتيجه گرفت كه كل فرآيند ادعايي موسوم به «اسنپ‌بك» عملا از اساس باطل بوده و هرگونه تلاشي براي القاي خلاف آن صرفا تلاشي سياسي و يكجانبه براي مشروعيت‌بخشي به نقض‌هاي آشكار سه كشور غربي است.» در بخش ديگري از نامه، سفير روسيه به موعد مقرر خاتمه محدوديت‌هاي مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ در تاريخ ۱۸ اكتبر ۲۰۲۵ اشاره و تصريح كرد: «از آن تاريخ به بعد، تمامي تدابير مربوط به برنامه هسته‌اي ايران منقضي خواهد شد. بنابراين، دبيرخانه سازمان ملل هيچ مبناي حقوقي و رويه‌اي براي بازگرداندن فهرست تحريم‌هاي منسوخ‌شده يا احياي كميته تحريم ۱۷۳۷ (۲۰۰۶) ندارد.» وي اقدامات اخير دبيرخانه از جمله بازنشر فهرست تحريم‌ها، فعال‌سازي وب‌سايت كميته تحريم و اطلاعيه مربوطه را «غيرقانوني، غيرسازنده و مضر براي اعتبار شوراي امنيت» توصيف كرد. كارشناسان نيزدر اهميت اين اختلاف نظرها مي‌گويند. صباح زنگنه در گفت‌وگو با ايسنا در تشريح سناريوهاي پيش‌روي كشور پس از فعال شدن مكانيسم ماشه اظهار كرد: در هر توافقي، از يك سو مسووليت‌ها و تعهدات تعريف و از سوي ديگر اختيارات و صلاحيت‌ها در نظر گرفته مي‌شود و معمولا مبناي اين نوع توافقات، توازن ميان مجموعه‌اي از تعهدات، مسووليت‌ها و امتيازات است. در زمان مختل شدن اينها، هر دو طرف مي‌توانند طرف مقابل را به عدم پايبندي به تعهدات متهم كنند. واضح است اروپايي‌ها مستقيما به اين تعهدات خود عمل نكردند، وعده دادند كه سازوكار جديدي موسوم به اينستكس ايجاد كنند كه آن هم عملياتي نشد و متاسفانه ما هم نتوانستيم حركتي در جهت خواسته‌هايمان انجام دهيم. وي با اشاره به اينكه مانع اصلي اجراي تعهدات اروپا فشار امريكا بود، اضافه كرد: ايران دايم در تماس با اروپايي‌ها بود و تاكيد داشت كه حتي اگر امريكا از برجام خارج شد، اروپا چشم خود را بر مسائل مالي و تجاري ايران نبندد. نكته جالب اين است كه ما همواره زيرنظر و بازرسي‌هاي كارشناسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي قرار داشتيم، اما نتوانستيم اروپا را به انجام تعهدات ملزم كنيم. حتي افزايش غني‌سازي هم در كنترل آژانس قرار داشت و اتهامات اروپا مبني بر عدم پايبندي ايران به تعهداتش بي‌پايه و اساس است. اين تحليلگر مسائل بين‌الملل با اشاره به مخالفت چين و روسيه با اجراي مكانيسم ماشه بيان كرد: همچنين شرايط فعلي دنيا به لحاظ توليد انرژي با چنان چالش‌هايي مواجه است كه اعمال فشار بر ايران در مورد صادرات انرژي، بخشي از بازار انرژي جهان را مختل مي‌كند. چنانچه روسيه هم با ايران همراهي كند شاهد كمبود جدي انرژي در بازار جهاني خواهيم بود. از طرف ديگر ايران توانسته از تنگناهاي موجود در قطعنامه‌ها عبور كند. در طول ساليان تحريم كه انواع مختلفي داشت ايران با تقويت ساير بخش‌هاي اقتصادي به ويژه بخش خصوصي توانست بسياري از موانع را پشت سر بگذارد. ضمن اينكه اروپا از خود انرژي ندارد و ناگزير است از انرژي ايران، روسيه يا بقيه اعضا اوپك و امريكا استفاده كند. رفتن به سمت انرژي امريكا عملا اروپا را آچمز مي‌كند و تحت مديريت و تبعيت ايالات متحده قرار خواهد داد اين خطر براي اروپايي‌ها جدي است.
زنگنه با اشاره به قدرت تمام‌نشدني ديپلماسي در عرصه بين‌الملل بيان كرد: ما بايد براي هر حربه و ابزاري، برنامه خاص داشته باشيم. مسير ديپلماسي محدود به امريكا و سه كشور اروپايي نيست و ايران با برنامه‌ريزي و تلاش‌هاي ديپلماتيك مي‌تواند مسير خود را باز و ايفاي نقش كند. البته سختي‌ها وجود دارد و نيازمند ارايه جايگزين‌ها و قدرت تصميم‌گيري به موقع مسوولان نظام هستيم، اما گذر از سختي‌ها شدني است. نماينده پيشين ايران در سازمان همكاري اسلامي ادامه داد: همكاري با كشورهاي همسايه بسياري از محدوديت‌ها را از بين مي‌برد. براي اعمال ابتكارات ديپلماتيك بايد در همه جا از تمام امكانات بهره گرفت. به نظر مي‌آيد در سال‌هاي اخير اروپايي‌ها به‌شدت تابع امريكا شدند و از قدرت مستقل تصميم‌گيري عاجز هستند. از قدرت لابي‌گري در امريكا نبايد غافل شد. كاري كه لابي صهيونيستي در امريكا انجام مي‌دهد تنها ديپلماسي مستقيم رژيم صهيونيستي نيست، بلكه از رويه‌هاي ديگر مانند تغيير ذهنيت ترامپ، مجلس نمايندگان و سنا و رسانه‌ها هم بهره مي‌گيرد. ما بايد تمام احتمالات را در نظر بگيريم و براي آن برنامه مشخصي تعيين كنيم.
به اين ترتيب طرف ايراني هم حسن نيت خود را نشان داده و هم براي مذاكرات آماده بوده. اين كارشكني طرف غربي است و تمام تبعات آن نيز بايد از سوي كشورهاي رد‌كننده مذاكرات پاسخ داده شود.
