نجات تهران با احياي چاه‌هاي جذبي و بازچرخاني آب
فرونشست زمين؛ كابوسي آرام اما مهلك كه هر روز زير پاي تهران در حال وقوع است. آنچه ديروز يك هشدار ساده به‌نظر مي‌رسيد، امروز به تهديدي تمام‌عيار براي حيات پايتخت بدل شده است؛ تهديدي كه ريشه در سوءمديريت منابع آب دارد و حالا اگر چاره‌اي انديشيده نشود، پيامدهايي فاجعه‌بار در انتظار تهران و شهرهاي مشابه خواهد بود.
فرونشست زمين؛ كابوسي آرام اما مهلك كه هر روز زير پاي تهران در حال وقوع است. آنچه ديروز يك هشدار ساده به‌نظر مي‌رسيد، امروز به تهديدي تمام‌عيار براي حيات پايتخت بدل شده است؛ تهديدي كه ريشه در سوءمديريت منابع آب دارد و حالا اگر چاره‌اي انديشيده نشود، پيامدهايي فاجعه‌بار در انتظار تهران و شهرهاي مشابه خواهد بود.
در اين ميان، تلاش‌هايي براي مقابله با اين بحران صورت گرفته؛ از جمله تهيه لايحه‌اي مهم كه با هدف مهار فرونشست و احياي منابع آب زيرزميني تدوين شده، اما متأسفانه در پيچ‌وخم اداري مجلس متوقف مانده است.
محمد آقاميري، رييس كميته عمران شوراي شهر تهران، از پشت‌پرده توقف اين طرح مهم، جزييات راهكارهاي پيشنهادي و فرصت‌هاي از دست‌رفته براي نجات منابع آبي تهران مي‌گويد. آقاميري در گفت‌وگو با ايسنا، ضمن اشاره به وضعيت وخيم منابع آب زيرزميني تهران مي‌گويد: اگر ۱۰ سال پيش به هشدارها توجه مي‌شد، امروز تهران در اين وضعيت بحراني نبود. اما حالا كه مخازن يكي‌يكي نابود شده‌اند، تازه مي‌فهميم چه بلايي سرمان آمده است.
او تأكيد مي‌كند كه اين وضعيت نتيجه مستقيم دهه‌ها سوءمديريت منابع آبي است؛ از برداشت بي‌رويه گرفته تا بي‌توجهي به بازچرخاني آب. فرونشست زمين صرفاً يك پديده زمين‌شناسي نيست؛ بلكه نشانه‌اي واضح از فروپاشي ذخاير زيرزميني آب است. تهديدي كه مي‌تواند زيرساخت‌ها، ساختمان‌ها، خطوط مترو، و حتي زندگي روزمره ساكنان را تحت‌تأثير قرار دهد.
لايحه‌اي كه متوقف شد فرصتي كه از دست رفت
به گفته آقاميري، لايحه‌اي جامع براي مقابله با فرونشست تهيه شده و به تأييد شوراي عالي استان‌ها رسيده بود. حتي در جلسات مشورتي با دفتر رياست‌جمهوري و برنامه‌هاي تلويزيوني مطرح شد. اما با آغاز جنگ ۱۲ روزه و تحولات سياسي، طرح به فراموشي سپرده شد. رييس كميته عمران شوراي شهر تهران ادامه مي‌دهد: در مجلس هم طرح به‌خاطر پايان دوره قبل ناتمام ماند و در دوره جديد، در پيچ‌وخم‌هاي اداري گم شد. با اين حال، او از حمايت برخي نمايندگان و تصويب دوباره طرح در كميسيون مربوطه در مجلس جديد خبر مي‌دهد، اما تا تصويب نهايي و اجرا، فاصله زيادي باقي است.
از چاه‌هاي ۵ متري تا چاه‌هاي ۶۰ متري
آقاميري بيان مي‌كند: زماني در تهران با عمق ۴ تا ۵ متر مي‌توانستند به آب برسند. باغ‌ها با همين چاه‌هاي كم‌عمق آبياري مي‌شدند. اما امروز چاه‌ها به عمق ۶۰ متر و حتي بيشتر رسيده‌اند، و در حالي كه آبخوان‌ها خشك شده‌اند، ما همچنان با كف‌شكني بيشتر، به آنها فشار مي‌آوريم. اين روند اگر متوقف نشود، فجايع بزرگ‌تري در راه است. او اين نوع نگاه را «روزمره و سطحي » توصيف مي‌كند و تأكيد دارد كه فقط با تزريق اضطراري از سدها نمي‌توان آينده را ساخت، منابع آب زيرزميني بايد احيا شوند. يكي از اصلي‌ترين راهكارهاي پيشنهادي رييس كميته عمران شوراي شهر تهران، استفاده مجدد از پساب تصفيه‌شده براي تغذيه سفره‌هاي زيرزميني است. به گفته او، قبلاً فاضلاب شهري از طريق چاه‌هاي جذبي به زمين بازمي‌گشت. اما حالا با وجود شبكه فاضلاب گسترده، ديگر آبي به زمين نمي‌رسد. درواقع، با توسعه فاضلاب شهري، ارتباط طبيعي آب با زمين قطع شده است. از طرف ديگر، سطح شهر با آسفالت، سنگ‌فرش و ايزوگام پوشيده شده و ديگر بارندگي هم شانس نفوذ به خاك ندارد. راه‌حل چيست؟ آقاميري اظهارمي كند: پساب تصفيه‌شده را بايد دوباره به زمين بازگردانيم. زمين بهترين فيلتر است. اگر اين كار انجام شود، طي ۲ تا ۳ سال شاهد بهبود سطح آب‌هاي زيرزميني خواهيم بود.
تجربه‌هاي جهاني؛ از ژاپن تا امريكا
اين ايده فقط يك نظريه نيست. آقاميري با اشاره به مطالعات بين‌المللي مي‌افزايد: ما وضعيت ۲۰ كشور را بررسي كرده‌ايم. حتي امريكا، چين و ژاپن هم بحران كم‌آبي را تجربه كرده‌اند. در ژاپن سطح آب در برخي مناطق به منفي ۳۵ متر رسيده بود، اما امروز با بازچرخاني هدفمند به منفي ۵ متر رسيده است. او تأكيد دارد كه اين كشورها با برنامه‌ريزي ميان‌مدت و تزريق هدفمند آب، نه تنها جلوي فرونشست را گرفتند، بلكه سطح آب زيرزميني را نيز افزايش دادند.
طرح ۱۰ ساله‌اي براي مهار فرونشست تهران
آقاميري معتقد است كه اگر طرح جامع مديريت منابع آب اجرايي شود، طي ۱۰ سال مي‌توان نرخ فرونشست را به صفر رساند و سپس سطح آب زيرزميني به‌تدريج افزايش خواهد يافت. به گفته رييس كميته عمران شوراي شهر تهران، اين برنامه، جزييات اجرايي دارد. ما وظايف همه دستگاه‌ها را مشخص كرده‌ايم؛ از وزارت نيرو و جهاد كشاورزي گرفته تا منابع طبيعي و مديريت شهري. او ادامه مي‌دهدبرخي دستگاه‌ها فقط به امروز فكر مي‌كنند. مي‌گويند مردم حالا آب مي‌خواهند، برو از سد بيار. اما اگر امروز منابع زيرزميني را احيا نكنيم، فردا ديگر آبي وجود نخواهد داشت.
تهران؛ شهري با پتانسيل احياي منابع زيرزميني
تهران ويژگي‌هاي جغرافيايي منحصربه‌فردي دارد. آقاميري در اين باره مي‌گويد: از شمال تا جنوب تهران ۹۰۰ متر اختلاف ارتفاع داريم. اين شيب ملايم، پتانسيل ايجاد سفره‌هاي زيرزميني بسيار غني را فراهم كرده، به‌شرط آنكه بلد باشيم چگونه با آب رفتار كنيم. او تأكيد مي‌كند كه اگر آب را به‌درستي هدايت و تزريق كنيم، مي‌توانيم چاه‌هاي خشك را احيا كنيم و تا ۵ سال آينده منابع آبي تهران را بهبود دهيم. آقاميري هشدارمي دهد: اگر همين روند فعلي ادامه يابد، ميزان آب قابل استفاده ما به كمتر از ۳۰ درصد فعلي خواهد رسيد. سالانه كف‌شكني مي‌كنيم تا از چاه‌هاي عميق‌تر برداشت كنيم. اين كار مثل بريدن شاخه‌اي است كه روي آن نشسته‌ايم.
نجات تهران با عزم ملي ممكن است
فرونشست زمين، ديگر يك دغدغه صرفاً فني يا زمين‌شناسي نيست؛ اين پديده به بحران ملي بدل شده، بحراني كه به‌تنهايي از عهده هيچ نهاد يا دستگاهي برنمي‌آيد. مقابله با آن نيازمند هم‌افزايي واقعي، اراده‌اي فراتر از جلسات فرماليته، و عزم ملي‌اي است كه اكنون بيش از هر زمان ديگري، ضرورتش احساس مي‌شود. محمد آقاميري، رييس كميته عمران شوراي شهر تهران، راه‌حل را ساده، اما بنيادين مي‌داند و مي‌گويد: ما فقط يك چيز مي‌خواهيم: طبيعت را به خودش بسپاريم. اجازه دهيم زمين، با همان حكمتي كه هزاران سال آب را در دل خود حفظ كرده، دوباره نفس بكشد. اگر پساب‌هاي تصفيه‌شده را به سفره‌هاي زيرزميني بازگردانيم، زمين خودش كارش را بلد است. اين تنها يك نظريه نيست، ده‌ها كشور آن را آزموده‌اند و نتيجه گرفته‌اند. او با تأكيد بر ابعاد اجرايي‌شده اين ايده، توضيح مي‌دهد كه تمام زيرساخت‌هاي لازم، از تعيين مسووليت‌ها تا طراحي مدل اجرا، پيش‌بيني شده و فقط يك چيز كم است: حمايت عملي و جسارت تصميم‌گيري از سوي نهادهاي بالادستي. آب با برق و گاز فرق دارد. آنها مصرف مي‌شوند و تمام، اما آب مي‌تواند بازگردد، دوباره زنده شود، دوباره زندگي ببخشد. نبايد بگذاريم منابعي كه طي هزاران سال در دل خاك انباشته شده‌اند، با بي‌تدبيري ما در كمتر از چند دهه نابود شوند. او هشدار مي‌دهد كه اگر امروز دست به كار نشويم، فردا ديگر آبي براي نجات نخواهد ماند. اما اگر راه بازچرخاني و احياي منابع زيرزميني را با جسارت بپيماييم، مي‌توانيم نه‌تنها اين بحران را مهار كنيم، بلكه آينده‌اي پايدارتر براي نسل‌هاي بعد بسازيم.
