قدرت‌كشي دولت چين: روايت فين‌تك در بحران
در سال ۲۰۲۰، زماني كه بازارهاي مالي جهان منتظر بزرگ‌ترين عرضه اوليه سهام تاريخ شركت Ant، زيرمجموعه فين‌تك علي‌بابا، بودند، ناگهان تصميمي از سوي بورس‌هاي شانگهاي و هنگ‌كنگ، اين رويا را به كابوس تبديل كرد.
در سال ۲۰۲۰، زماني كه بازارهاي مالي جهان منتظر بزرگ‌ترين عرضه اوليه سهام تاريخ شركت Ant، زيرمجموعه فين‌تك علي‌بابا، بودند، ناگهان تصميمي از سوي بورس‌هاي شانگهاي و هنگ‌كنگ، اين رويا را به كابوس تبديل كرد. «مشكلات عمده» در مقررات و تغييرات ناگهاني كه به‌طور رسمي دليل توقف اين عرضه اعلام شد، عملاً فشارهاي سنگيني را بر بزرگ‌ترين بازيگر صنعت فناوري مالي چين تحميل كرد. اين تصميم كه به دنبال سخنراني انتقادي جك ما، بنيان‌گذار علي‌بابا، عليه نظام مالي چين گرفته شد، نه تنها نقش مديريتي او را در Ant Group كمرنگ كرد بلكه آغاز روندي طولاني از محدوديت‌ها و فشارهاي دولت بر كل اكوسيستم فناوري كشور بود. در حالي كه شركت‌هاي فناوري در امريكا و اروپا با رشد چشمگير و جذب سرمايه‌هاي كلان مواجه بودند، فناوري چين گرفتار سياست‌هاي سخت‌گيرانه رگولاتوري و تنش‌هاي ژئوپليتيك شد. سقوط ارزش سهام شركت‌ها، فرار سرمايه‌گذاران خارجي و محدوديت در فعاليت‌هاي اقتصادي ديجيتال، بحران بزرگي را براي دومين اقتصاد جهان رقم زد كه تا امروز تاثيرات آن ادامه دارد. اين پرونده نمونه‌اي ملموس از چالش تعادل ميان امنيت، سياست و توسعه فناوري در عصر جديد است.
سال ۲۰۲۰ و درست زماني كه فعالان اقتصادي و سرمايه‌گذاران بورس شانگاهي و هنگ‌كنگ براي بزرگ‌ترين عرضه عمومي تاريخ تا آن زمان با پيش‌بيني جذب ۳۷ ميليارد دلار توسط شركت Ant، زيرشاخه فين‌تكي شركت علي‌بابا، آماده مي‌شدند، بورس شانگاهي كمتر از دو روز مانده به آغاز معاملات از توقف عرضه به دليل «مشكلات عمده» خبر داد و بورس هنگ‌كنگ نيز به عرضه عمومي را متوقف كرد. دليل توقف عرضه عمومي سهام در بيانيه شركت Ant «تغييرات جديد» در مقررات عنوان شد و شركت در بيانيه خود به ملاقات اخير جك ما، هم‌بنيان‌گذار شركت، با مقامات چين اشاره كرد.
توقف بزرگ‌ترين عرضه عمومي تاريخ تلاش براي حذف بنيان‌گذار
با اينكه تغيير در مقررات مربوط به موسسات فناوري مالي به عنوان دليل رسمي توقف اين عرضه اوليه عنوان شد، اما بسياري از كارشناسان اين اقدام را تلاش حزب كمونيست چين براي حذف ما از ساختار شركت و به‌طور كلي كاهش نفوذ او عنوان كرده‌اند. ما دو هفته پيش از توقف عرضه عمومي Ant، طي سخنراني در يك همايش مالي در شانگهاي، نظام مالي و نظارتي چين را به‌شدت هدف نقد قرار داد و شيوه منسوخ بانكداري اين كشور را مانع حمايت از كسب‌وكارها دانست. اين سخنراني به عنوان جرقه اصلي فشار دولت بر ما و شركت‌هايش مطرح مي‌شود. عرضه عمومي شركت Ant هيچ‌وقت به واقعيت تبديل نشد و اين شركت به دنبال فشار رگولاتوري، تغييرات بزرگي را در فعاليت‌ها و در نهايت ساختار حاكميتي خود رقم زد. اين غول فين‌تكي كه در واقع‌زاده فعاليت‌هاي مالي شركت علي‌بابا بود كه در قالب علي‌پي شكل گرفت و در نهايت به عنوان Ant Financial از اين شركت جدا شد و سپس به Ant Group تغيير نام داد، عملا مجبور به حذف نفوذ جك ما براي بقاي خود شد. با اينكه ما همچنان به صورت غيرمستقيم يك سهام ۱۰ درصدي در اين شركت دارد اما حق راي تعيين‌كننده از او سلب شده و در ساختار جديد شركت براي كاهش بيشتر نفوذ ما، حتي مديران مورد تاييد دولت به عنوان تصميم‌گيرندگان مهم به هيات‌مديره آمده‌اند. با اينكه ممكن است در آينده بالاخره شاهد عرضه عمومي غول فين‌تكي باشيم اما توقف عرضه و فشارهاي دولت چين پس از آن تبعاتي بزرگ براي اكوسيستم فناوري و اقتصاد ديجيتال اين كشور داشت كه شايد براي جبران آن دير شده باشد.
فشار، ركود و بي‌اعتمادي پس از توقف عرضه عمومي Ant
توقف عرضه عمومي بزرگ‌ترين فين‌تك چين در حالي صورت گرفت كه اين صنعت در سال ۲۰۲۰ يكي از داغ‌ترين و پررونق‌ترين سال‌هاي خود را پشت سر مي‌گذاشت. شركت استرايپ (Stripe) در امريكا در همان سال به يكي از بزرگ‌ترين شركت‌هاي خصوصي جهان تبديل شد و با تكيه بر اين رشد توانست در سال ۲۰۲۱ با ارزش‌گذاري ۹۵ ميليارد دلاري جذب سرمايه كند. رابينهود كه در حال حاضر حتي به حوزه كريپتو ورود كرده است نيز در آن سال تعداد زيادي كاربر به پلتفرم خود اضافه كرد و در اروپا نيز شركت‌هايي همچون Ayden (ارايه‌دهندگان خدمات پرداخت) در هلند و كلارنا (از پيشتازان بازار الان بخر بعدا پرداخت كن) در سوئد به موفقيت چشمگير رسيدند. چين اما در همين دوره و در روندي كه از سخنراني انتقادي ما كليد خورد، فشار بر بخش فناوري را افزايش داد. حدود دو سال فشار حزب كمونيست بر بخش فناوري (البته در كنار بالا گرفتن تنش‌هاي ژئوپليتيك با ايالات متحده) به فرار بي‌سابقه سرمايه‌گذاران منجر شد به‌طوري كه در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۱، ارزش سهام شركت‌هاي فناوري بازار چين بيش از ۶۰ درصد كاهش يافت و عرضه اوليه شركت‌هاي چيني تنها ۶ ميليارد دلار جذب سرمايه را در اين فصل به همراه داشت كه تنها دو سوم سه ماهه اول همان سال بود. سهم عرضه اوليه سهام‌هاي فناوري از مجموعه عرضه اوليه‌ها در چين نيز به پايين‌ترين سطح خود در دو سال منتهي به سه ماهه دوم سال ۲۰۲۱ ريزش كرد؛ آماري كه شرايط سخت فعالان فناوري دومين اقتصاد جهان را روايت مي‌كند. طبق گزارشي از اكونوميك تايمز براساس داده‌هاي شركت تحقيقاتي Refinitiv، شركت‌هاي فناوري بزرگ چين طي دو سال فشار دولت بر بخش فناوري بيش از يك هزار ميليارد دلار از ارزش خود را از دست دادند و بسياري از سرمايه‌گذاران خارجي در همين دوره به دليل فضاي غيرقابل پيش‌بيني و دست باز رگولاتور‌ها براي فشار بر اقتصاد ديجيتال از اين كشور خارج شدند و سيلي از خروج سرمايه از بازار چين شكل گرفت.
له شدن شركت‌هاي فناوري زير فشار پكن و تحريم‌هاي خارجي
چين چندي پس از جلوگيري از عرضه عمومي Ant و فشار براي كاهش قدرت جك ما در اين شركت، شركت ديگري به نام DiDi را نيز هدف قرار داد. اين شركت كه به غول اوبر چيني معروف بود و بزرگ‌ترين تاكسي اينترنت چين را در كنار خدمات ديگر در اختيار داشت در ژوئن ۲۰۲۱ با وجود هشدار رگولاتورهاي چيني در بازار بورس نيويورك عرضه عمومي شد. پس از بي‌توجهي اين شركت به هشدار‌هاي رگولاتوري، دو روز پس از عرضه عمومي رگولاتور فضاي سايبري چين (CAC) از آغاز تحقيقات امنيت سايبري پيرامون اين شركت خبر داد و اپليكيشن دي‌دي از اپ‌استور‌هاي سراسر كشور حذف و پذيرش كاربر جديد براي اين شركت ممنوع شد. دولت اعلام كرد كه دي‌دي بايد از بورس نيويورك خارج شده و تنها در بورس‌هاي داخلي براي عرضه سهام اعلام كند.
چنگ وي، موسس و مديرعامل دي‌دي نيز به‌شدت براي واگذاري قدرت خود از سوي مقامات تحت فشار قارر گرفت. وي با اينكه از مديرعاملي كناره‌گيري نكرد، اما نقش اجرايي خود را كااهش داد و مديران نزديك به دولت چين وارد ساختار مديريتي شركت شدند.
دولت چين علاوه بر اين تحقيقات ضدانحصار متعددي را عليه شركت‌هاي فناوري بزرگ داخلي از جمله تنست و علي‌بابا كليد زد و محدوديت‌هايي در حوزه جمع‌آوري داده و الگوريتم‌ها اعمال كرد. جذب سرمايه از بازارهاي خارجي با محدوديت همراه شد و سرمايه‌گذاري خارجي يا ادغام شركت‌هاي حساس فناوري نيز ممنوع اعلام شد و شركت‌ها با الزامات متعددي براي استفاده از داده‌هاي كاربران، آموزش الگوريتمي مواجه شدند.
اين در حالي است كه ايالات متحده با وجود پيگيري‌هاي ضد انحصار عليه غول‌هايي همچون گوگل و فيسبوك، فضاي آزادي‌تري را براي استفاده از داده‌هاي توسعه الگوريتم فراهم كرده بود. روندي كه شايد به يكي از عوامل در تولد ChatGPT و آغاز تحولي مهم به رهبري ايالات متحده تبديل شد. شركت‌هاي امريكايي پيشتازي انقلاب جديد فناورانه با محوريت هوش مصنوعي مولد را در دست گرفتند و شركت‌هاي چيني با وجود موفقيت‌هاي چشمگير از جمله توسط ديپ‌سيك و عرضه مدل‌هاي ارزان‌قيمت متن‌باز، در عمل به دنبال رو همتايان امريكايي خود تبديل شدند.
البته كه فشارهاي دولت چين بر بخش فناوري در سال ۲۰۲۳ و پس از بيش از فروكش كرد و همين مساله به رشد مجدد بخش فناوري كمك كرد، اما نمي‌توان نقش فشارهاي داخلي بر بخش فناوري را آنهم در زماني كه فعالان اين كشور با محدوديت‌هاي خارجي از جمله دسترسي محدود به پردازنده‌هاي پيشرفته با تشديد تنش‌هاي ژئوپليتيك از سال ۲۰۱۸ در اولين دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ روبرو بودند را در عقب ماندگي نسبي اين صنعت ناديده گرفت.
اگرچه ارزش‌گذاري مالي شايد بهترين معيار براي سنجش موفقيت نباشيد اما شرايط حالا به‌گونه‌اي است كه ديپ‌سيك، موفق‌تــرين استــارت‌آپ هوش مصنوعي چين، از سوي تحــليلگران چيزي بين يك تا ۱۰ ميليارد دلار ارزش‌گــذاري مي‌شود و رقباي آن نــيز كه استــارت‌آپ‌هايي همچون Zhipu AI، Moonshot AI و MiniMax هستند، هركدام حدود سه ميليارد دلار ارزش دارند اما گزارش جديدي از بلومبرگ از فروش سهامي جديد اوپن‌اي‌آي با ارزش ۵۰۰ ميليارد دلاري پس از يك دور جذب سرمايه موفقيت آميز با ارزش‌گذاري ۳۰۰ ميليارد دلاري مي‌گويد.
