كرمان، صدرنشين فرونشست در ايران
در همين روزهاي اخير، مسوولان دولتي و كارشناسان در مورد بحران فرونشست زمين يا ايجاد فروچاله در استان‌هاي مختلف هشدار داده‌اند.
در همين روزهاي اخير، مسوولان دولتي و كارشناسان در مورد بحران فرونشست زمين يا ايجاد فروچاله در استان‌هاي مختلف هشدار داده‌اند. حتي شينا انصاري رييس جديد سازمان محيط زيست نيز در جديدترين گفت‌وگوي خود پس از انتصاب به اين سمت، فرونشست را يك « ابرچالش» توصيف كرده و گفته است كه حل آن به همكاري بين ارگان‌هاي مختلف نياز دارد.
جواد محجوبي مديرعامل شركت آب منطقه‌اي يزد نيز به ايجاد فروچاله‌هايي كه قطر و عمق برخي از آنها به ترتيب به ۸۰ و ۴۰ متر مي‌رسد در مناطقي از اين استان، اشاره و تاكيد كرده است: «با توجه به اينكه اين فروچاله‌ها به صورت ناگهاني ايجاد مي‌شوند، توسعه آنها به مناطق مسكوني خطرناك است.»
ايرنا نيز در گزارشي به بحران خشكسالي و تغيير اقليم و همچنين استفاده بي‌رويه از منابع آب زيرزميني در «گلستان» پرداخته؛ چالش‌هايي كه اين استان را «در يك قدمي فاجعه فرونشست زمين قرار داده است.»
كرمان، بحراني‌ترين وضعيت را دارد
آنگونه كه برخي كارشناسان مي‌گويند مساله فرونشست زمين در ايران از دهه 50 آغاز شده، در دهه 70 شكل گسترده به خود گرفته و اخيرا به مرز بحران رسيده است. به گونه‌اي كه متوسط ميزان نشست سالانه زمين در كشور، 18 سانتي‌متر اعلام شده اما در برخي از استان‌ها آمارها بالاتر است. به گفته علي بيت‌اللهي، رييس بخش زلزله‌شناسي مهندسي و خطرپذيري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي، بحراني‌ترين وضعيت را در اين زمينه كرمان دارد كه نرخ سالانه ميانگين فرونشست زمين در اين استان به بيش از ۳۰ سانتي‌متر مي‌رسد.
پارس نماد داده‌ها
آنگونه كه دنياي اقتصاد گزارش داده بعد از كرمان، به ترتيب استان‌هاي البرز، مركزي، قم، خراسان رضوي، همدان، گلستان، تهران و آذربايجان شرقي، قزوين، فارس، اصفهان، آذربايجان غربي و سمنان قرار دارند كه سالانه بين كمتر از 30 تا ۱۱ سانتي‌متر فرونشست زمين را تجربه مي‌كنند. اين ارقام البته متوسط شرايط است و در برخي مناطق بيشتر مي‌شود؛ در حالي كه فرهيختگان در اين باره نوشته است: «طبق استاندارد جهاني، چهار ميلي‌متر فرونشست در يك سال، به معناي بحران است.»
زنگ خطر مهاجرت گسترده به دليل فرونشست زمين
به گزارش تجارت‌نيوز، برخي كارشناسان هشدار مي‌دهند ادامه اين شرايط علاوه بر ايجاد خطر براي پايداري مناطق مسكوني و تاسيستات زيرساختي و همچنين افزايش احتمال وقوع سيل، ممكن است كشاورزي و تامين معاش را در منطقه‌اي غيرممكن كند يا با ايجاد ناامني در سكونت‌گا‌ه‌ها، امكان ماندگاري مردم را از بين ببرد.
هم‌اكنون نيز آثار پديده فرونشست خود را در عدم توانايي زمين براي نگهداشت آب در بسياري از دشت‌هاي كشور و در نتيجه از بين رفتن پتانسيل تشكيل آب‌هاي زيرزميني، ترك‌خوردگي يا كج شدگي در برخي ساختمان‌ها و ايجاد شكاف روي ريل‌هاي قطار يا جاده‌ها نشان مي‌دهد. كارشناسان تاكنون بارها در مورد احتمال آسيب پديده فرونشست زمين به آثار تاريخي در استان‌هاي مختلف مانند فارس و اصفهان هشدار داده‌اند.
تداوم اين شرايط به معناي احتمال مهاجرت گسترده است؛ خطري كه به‌ويژه ساكنان دشت‌هاي مركزي ايران را تهديد مي‌كند. در روزهاي اخير، ايمان انتظام سلطاني رييس گروه آب‌زمين‌شناسي سازمان زمين‌شناسي و اكتشافات معدني، هشدار داده است كه تداوم وضعيت موجود در مورد فرونشست زمين و كاهش سطح آبخوان‌ها، مي‌تواند به مهاجرت گسترده جمعيتي در ايران مركزي از جمله اصفهان، شيراز، كرمان و يزد منجر شود.
همچنين محمد درويش، فعال و كنشگر محيط زيست نيز به تجارت‌نيوز گفته است، اصفهان بزودي به دليل فرونشست زياد زمين و كم‌آبي بايد تخليه شود. به گفته او، در صورتي كه روند كنوني فرونشست در اين استان ادامه يابد، اصفهان در سناريو خوشبينانه در سال ۱۴۱۸ و در سناريو بدبينانه در سال ۱۴۰۹ بايد تخليه شود.
چرا زمين فرو مي‌نشيند؟
اما اصلا فرونشست زمين چرا اتفاق مي‌افتد؟ كارشناسان به دلايل مختلفي براي اين پديده محيط زيستي اشاره مي‌كنند. حفر چاه‌هاي عميق و برداشت‌هاي بي‌رويه از سفره‌هاي آب زيرزميني، در صدر عوامل قرار دارد؛ اقدامي كه به ويژه براي مصارف كشاورزي و البته در مواردي آشاميدني انجام مي‌شود. در عين حال، سدسازي بي‌رويه، الگوي نامناسب كشت، فعاليت‌هاي عمراني و صنعتي نامتناسب با ظرفيت منطقه، نبود يا فرسودگي شبكه فاضلاب و بحران خشكسالي و تغيير اقليم را نيز بايد در فهرست دلايل فرونشست زمين قرار دارد. بر همين اساس است كه همه راه‌حل‌ها براي مقابله با شرايط موجود بر يك نكته تاكيد دارند؛ پذيرش واقعيت‌هاي موجود در مورد كم‌آبي در كشور و تغيير الگوي كار و زندگي بر مبناي آن. به گونه‌اي كه كشت محصولات يا ايجاد كسب و كارها در مناطق مختلف بايد بر اين اساس صورت گيرد كه بار اضافي در زمينه مصرف آب بر منابع آبي وارد نشود. در واقع، نوع معيشت و ميزان مصرف بايد با توجه به اين نكته تعريف شود كه آب هست، ولي كم است.
فرونشست يا فروچاله؟
هم فرونشست زمين و هم پديده فروچاله، آسيب‌ها و خطرات زيادي دارند و برخي كارشناسان معتقدند كه ايران فرصت كمي براي مقابله با اين شرايط در اختيار دارد. اخيرا بيت‌اللهي رييس بخش زلزله‌شناسي مهندسي و خطرپذيري، به «روزنامه ايران» گفته است: «ما فقط ۵ تا ۱۰ سال فرصت داريم، زيرا اين پديده مانند بيماري سرطان است كه پيشروي مي‌كند و زماني كه به نقطه بي‌بازگشت برسد، ديگر هيچ اقدامي تأثير نخواهد داشت.»