تعادل|
دقیقا 21 سال از اولین‌باری که طرح پزشک خانواده به تصویب رسید و قرار شد به صورت پایلوت در برخی از شهرها و استان‌های کشور اجرایی شود می‌گذرد. طرحی که هنوز هم در حال اجرای پایلوت است. به گفته مقامات و مسوولان، حوزه بهداشت و درمان در حال حاضر با کمبود 15 هزار پزشک رو به روست. این طرح با آنکه نقشه‌های بلند پروازانه‌ای داشت اما هیچگاه به‌طور کامل اجرایی نشد، در واقع طرح پزشک خانواده هم مثل بسیاری از طرح‌هایی که مسوولان با سر و صدای بسیار از اجرایی شدن آن تحولات عظیم سخن می‌گفتند اما در عمل چیزی جز شکست به دنبال نداشت و عاقبتی اینچنین داشت.
حالا بعد از 21 سال باز هم قرار است طرح پزشک خانواده جدی‌تر از همیشه دنبال شود، قرار است دیگر مردم برای هر بیماری مجبور نباشند راهی بیمارستان و مطب پزشک متخصص شوند و قرار است اجرایی شدن این طرح کاهش چشمگیری در هزینه‌های پرداختی درمان از جیب مردم ایجاد کند. وعده‌هایی که بارها و بارها در طول این 21 سال از سوی مسوولان و وزرایی که بر صندلی وزارت بهداشت و درمان تکیه زده‌اند، به مردم داده شده است اما ....
ساماندهی کاهش پرداختی از جیب مردم در برنامه پزشک خانواده
معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از ساماندهی کاهش پرداختی از جیب مردم در برنامه پزشک خانواده خبر داد و گفت: دسترسی مردم در این برنامه و نظام ارجاع به خدمات سلامت در تمامی شهرها افزایش می‌یابد. حسین فرشیدی افزود: پزشک خانواده و نظام ارجاع مهم‌ترین برنامه وزارت بهداشت است و هر هفته قرارگاه پزشکی خانواده برگزار می‌شود. او اظهارداشت: به ازای هر سه هزار نفر یک تیم پزشکی خانواده متشکل از دو مراقب سلامت و یک پزشک در این برنامه حضور دارند و مراقبان سلامت خدمات مربوط به مراقبت را ارایه داده و در صورت نیاز به پزشک، تا زمان جذب پزشک در پایگاه سلامت، فرد مراجعه‌کننده به پزشک خانواده پایگاه‌های مجاور ارجاع می‌شود.
59 شهر زیر 20 هزار نفر برای اجرای برنامه پزشک خانواده در نظر گرفته شده و اطلاع‌رسانی دقیق به خانواده در حال انجام است. با استفاده از برنامه پزشک خانواده می‌توان از مشوق‌هایی مانند دریافت خدمات درمانی استاندارد و کاهش پرداختی هزینه‌های درمانی از جیب بیماران در هنگام بستری در مراکز درمانی که از طریق نظام ارجاع انجام شود، اشاره کرد.
اولویت با مناطق محروم
بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نیز در اول آذر سال گذشته از اجرای برنامه پزشک خانواده سخن گفت و اعلام کرد: پزشک خانواده اکنون برای 25 میلیون نفر در حال اجراست، اما برای اجرای کامل آن در همه شهرها به 35هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم. سعید کریمی معاون درمان وزارت بهداشت نیز در این زمینه گفت: در حال حاضر برنامه پزشک خانواده از ابتدای امسال در شهرهای بزرگ ابتدا در حاشیه شهرها و بعد در داخل شهرها و مراکز، به صورت مرحله‌ای اجرا می‌شود. در حال حاضر 6 هزار پزشک خانواده در کشور وجود دارد اما اجرای این برنامه در کشور به 21 هزار پزشک خانواده نیاز دارد که باید برای جذب 15 هزار پزشک جدید اقدام کنیم.
نظام ارجاع چیست
به‌طور کلی نظام ارجاع شامل سه سطح است. اگر مردم در قالب این برنامه به تیم پزشک خانواده مراجعه کنند. هزینه‌هایشان کاهش می‌یابد و مراجعه به متخصص و فوق‌تخصص فقط با نظر پزشک خانواده صورت می‌گیرد و از مراجعه‌های بی‌مورد به پزشکان رده بالا جلوگیری می‌شود. سطح یک نظام ارجاع یعنی بیمار به پزشک خانواده و تیمش از جمله ماما، مراقب سلامت، بهیار در مراکز و پایگاه‌های بهداشت، مراجعه و معاینات اولیه را دریافت می‌کند. اگر درمان شد، نیازی به مراجعه به بیمارستان‌ها و متخصصان ندارد و هزینه‌های هنگفت بابت سی‌تی‌اسکن و‌ام آر‌ای به بیمار تحمیل نمی‌شود.
سطح ۲، یعنی ارجاع بیمار به کلینیک‌های فوق‌تخصصی و بیمارستان‌ها. اگر پزشک عمومی متوجه شود که بیمار نیازمند دریافت خدمات درمانی پیچیده‌تر است، بیمار را به سطح تخصصی ارجاع می‌دهد. افراد در مواجهه با هر بیماری ساده‌ای، دیگر مستقیم به پزشک متخصص مراجعه نمی‌کنند و اگر مراجعه کنند مشمول تعرفه دولتی و پوشش بیمه‌ای نمی‌شوند. پزشک خانواده در صورت لزوم باید برای حفظ و ارتقای سلامت، از ارجاع فرد به سطوح بالاتر استفاده کند. ولی مسوولیت پیگیری تداوم خدمات با پزشک خانواده خواهد بود. پزشک خانواده مسوول اداره کردن تیم سلامت است.
21 سال زمان برای اجرای پایلوت یک طرح
ایرج خسرونیا، رییس جامعه پزشکان متخصص داخلی در این باره به تعادل می‌گوید: نظام ارجاع در بیش از 60 کشور دنیا سال‌هاست که اجرایی شده و نشان داده که تاثیرات بسیار مثبتی در ارایه خدمات با کیفیت درمانی به مردم داشته است. اما این طرح در کشور ما 21 سال در حال اجرای پایلوت بوده و هنوز که هنوز است همه گیر نشده و همین مساله هم باعث شده تا مردم برای تامین هزینه‌های درمانی خود با مشکل مواجه شوند و هم ازدحام بیش از حد در بیمارستان‌ها به خصوص بیمارستان‌های دولتی کیفیت خدمات درمانی را کاهش داده است.
او می‌افزاید: در نظام ارجاع هزینه‌های بیمار برای درمان بسیار کم می‌شود، همچنین پزشکان متخصص و فوق تخصص می‌توانند زمان بیشتری را صرف بیماران نیازمند دریافت خدمات تخصصی کنند، حال باید دید وعده‌ها برای اجرای این طرح به‌صورت کامل تا چه اندازه عملیاتی شده و اجرای این طرح در چه مرحله‌ای است؟ آیا عزمی برای اجرای این طرح توسط مسوولان بهداشت و درمان وجود دارد؟ نقش سازمان‌های بیمه‌گر در این طرح چیست؟ تمام این اتفاقات در حالی رخ می‌دهد که تعداد بالایی از پزشکان عمومی بیکار هستند و می‌شود در این طرح از آنها استفاده کرد. در واقع هر چه زمان بیشتری از اجرای این طرح در کشور می‌گذرد، به جای حل مشکلات بر سر راه اجرای این طرح، شاهدیم که این طرح بیش از گذشته در حال کمرنگ شدن است.
طرح پزشک خانواده موفق نبود
فرامرز علایی، متخصص بیماری‌های عفونی نیز در این باره به «تعادل» می‌گوید: طرح پزشک خانواده در دهه هشتاد با طرح پزشک روستا آغاز شد، در این طرح مقرر شد که بیمار پس از مراجعه به پزشک خانواده در صورت ضرورت برای دسترسی به خدمات تخصصی پزشکی به پزشکان متخصص و فوق تخصص ارجاع داده شود. این طرح یک شبه قابلیت اجرا نداشت، بنابراین در گام اول با مشکلاتی در اجرا مواجه شد، امروز نیز افراد تحت پوشش کمیته‌امداد امام خمینی (ره)، افراد تحت پوشش بیمه همگانی و بیمه‌های روستایی به همین شیوه ارجاع داده می‌شوند.
او با تاکید بر اینکه طرح پزشک خانواده مجدد در سال 1390 به‌صورت پایلوت در روستاها و شهرهای زیر 20 هزار نفرجمعیت به اجرا درآمد، می‌افزاید: دلیل عدم موفقیت این طرح فراهم نبودن زیرساخت‌های مورد نیاز آن است. اینکه هر چند سال یک بار وزیری بخواهد این طرح را دوباره از نو اجرایی کند، باعث می‌شود تا ابد طرح پزشک خانواده شکل سراسری به خود نگیرد.
این متخصص می‌گوید: اگر وزارت بهداشت و درمان طی 2 دهه گذشته یکی از برنامه‌های اصلی خود را به اجرایی شدن این طرح اختصاص می‌داد مردم حالا با این همه مشکل در زمینه هزینه‌های درمان و... مواجه نبودند. وقتی اعتبار لازم برای این طرح در نظر گرفته نشد، وقتی زیر ساخت‌های مناسب آن فراهم نشد دیگر نمی‌توان انتظار داشت که اجرایی شدن آن با موفقیت همراه باشد.
او در پایان می‌افزاید: اجرای کامل طرح پزشک خانواده به ایجاد عدالت در سلامت کمک می‌کند، اما اگر ساختارها دچار ضعف باشند، این طرح موفق نمی‌شود، این طرح به‌صورت پایلوت در مازندران و شیراز اجرا شد، اما موفق نبود.
با شعار نمی‌توان این طرح را اجرایی کرد
اعظم فرهمند، پزشک عمومی نیز در این باره به تعادل می‌گوید: متاسفانه با شعار نمی‌توان طرح پزشک خانواده را اجرایی کرد. اجرای موفق این طرح منوط به رعایت برخی اصولی است که تاکنون نادیده گرفته شده است. در واقع سیستم معیوب بهداشت و درمان ما یکی از عواملی است که باعث شده تا طرح پزشک خانواده و اجرای آن بیش از 20 سال زمان ببرد و باز هم در حال اجرای پایلوت آن باشیم. این پزشک با بیان اینکه بدهی سازمان‌های بیمه‌گر به پزشکان موحب شد تا این قشر همراهی لازم را با طرح پزشک خانواده نداشته باشند، می‌گوید: در سیستم ارجاع اگر شرکت‌های بیمه‌گر همراهی نداشته باشند، بیمار به‌علت عدم توانایی در پرداخت حق ویزیت از مراجعه به پزشکی که پزشک خانواده او را ارجاع داده است، خودداری می‌کند و ترجیح می‌دهد خود پزشک خود را انتخاب کند.
فرهمند با اشاره به آمار بالای مهاجرت پزشکان و تغییر شغل این قشر، می‌افزاید: ویزیت پزشکان متناسب با تورم در جامعه افزایش پیدا نکرد، بنابراین پزشکان فوق تخصص و متخصص برای اینکه درآمد داشته باشند، به‌جای ویزیت بیماران تخصصی، بیمارانی را ویزیت می‌کنند که پزشکان عمومی نیز به راحتی می‌توانند آنها را ویزیت کنند. او با تاکید بر اینکه در طرح پزشک خانواده، اقشار کم‌درآمد منتفع می‌شدند، بیان می‌کند: با تورم موجود در جامعه این طرح قابل احیا نیست، اگر دستمزد پزشکان بر اساس قواعد روز پرداخت شود، پزشکان فوق تخصص و متخصص بیماران تخصصی را ویزیت کنند و بیمه‌ها پوشش لازم برای ویزیت و دارو را داشته باشند، این طرح بسیار موفق خواهد بود و پزشکان عمومی و بیماران نیز بهره‌مند خواهند شد.
