سال سخت ندار‌ها

بر اساس داده‌های بانک مرکزی، از سال 1357 تا پایان سال 1401 یعنی طی 45 سال، اقتصاد ایران فقط طی 4 سال تورم تک رقمی را تجربه کرده است. متوسط ساده نرخ تورم طی 45 سال مورد بررسی 21.1 درصد و بیشترین تواتر مربوط به نرخ تورم در بازه 10 الی 20 درصد طی 20 سال بوده است.

طی 4 سال متوالی منتهی به 1401 (1398 الی 1401) نرخ تورم در اقتصاد ایران بالای 40 درصد بوده و بیشترین مدت ماندگاری را در این دوره داشته است. همچنین آمارها نشان می‌دهد، تورم ماهانه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در دهک اول یعنی فقیرترین گروه جامعه، پس از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی به رکورد بی‌سابقه ۳۱ درصد رسید. این رقم برای دهک‌های دوم و سوم به ترتیب ۲۹ و ۲۸ درصد به ثبت رسیده است.

پیش از این سیاست توسط دولت، تورم ثبت شده ماهانه موادغذایی برای دهک اول، ۳.۷ درصد بود. بنابراین تورم خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در سالی که گذشت برای دهک‌های فقیرجامعه بسیار بالا بود. اما دلیل این رشد فزاینده تورم در اقتصاد ایران چیست؟ یک اقتصاددان با اشاره به اینکه به جز معدود سال‌هایی، نرخ تورم طی ۵۰ سال گذشته همواره دو رقمی بوده، این وضعیت را ناشی از ناترازی بودجه عمومی، ناترازی نظام بانکی و ناترازی صندوق‌های بازنشستگی می‌داند. 

دلایل تورم مزمن در اقتصاد ایران

بانک مرکزی نرخ تورم سال 1401 را برای مناطق شهری ایران برابر با 46.5 درصد اعلام کرده که فقط 0.3 واحد درصد از نرخ تورم سال قبل بیشتر و پس از نرخ تورم 47.1درصدی سال 1399، دومین سال دارای بالاترین نرخ تورم طی 27 سال منتهی به سال 1401 است.

بر اساس آخرین داده‌های مرکز آمار ایران و با احتساب نرخ تورم ماهانه 6 درصد برای اسفند 1401 نرخ تورم برای کل سال 1401 برای خانوارهای کشور و براساس سال پایه 1395 حدود 50 درصد براورد می‌شود که از رقم بانک مرکزی بیشتر و نسبت به تورم سال 1400 مرکز آمار نیز 10 واحد درصد افزایش را نشان می‌دهد.

بر اساس داده‌های بانک مرکزی، از سال 1357 تا پایان سال 1401 یعنی طی 45 سال، اقتصاد ایران فقط طی 4 سال تورم تک رقمی را تجربه کرده است. متوسط ساده نرخ تورم طی 45 سال مورد بررسی 21.1 درصد و بیشترین تواتر مربوط به نرخ تورم در بازه 10 الی 20 درصد طی 20 سال بوده است. طی 4 سال متوالی منتهی به 1401 (1398 الی 1401) نرخ تورم در اقتصاد ایران بالای 40 درصد بوده و بیشترین مدت ماندگاری را در این دوره داشته است. بالاترین نرخ تورم ایران طی سال‌های 1357 الی 1401 مربوط به سال 1374 و برابر با 49.4 درصد است که در سال 1375 به 23.2 درصد کاهش یافت. 

در دوازدهمین ماه سال 1401نرخ تغییرات ماهانه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی مناطق شهری به 6.6 درصد رسید که نسبت به رقم مشابه ماه قبل و همچنین اسفند ماه دو سال قبل به مراتب بالاتر بوده است. تورم نقطه به نقطه اسفند 1401 (نسبت به اسفند سال قبل) 63.9 درصد است که بعد از ارقام مشابه ماه‌های بهمن الی اسفند 1399 و فروردین 1400بالاترین افرزایش شاخص کل در مقایسه با ماه مشابه سال قبل را داراست. تورم کل سال نیز بر اساس آمار بانک مرکزی و برای مناطق شهری 5.46 درصد اعلام شده است.

مدیر اداره تأمین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی درباره تورم مزمن در اقتصاد ایران می‌گوید: به استثنای معدود سال‌هایی، نرخ تورم طی ۵۰ سال گذشته همواره دو رقمی بوده و طی چهار سال گذشته نیز نرخ تورم بیش از ۴۰ درصد بوده است. به بیانی ساده، تورم در اقتصاد ایران به این علت مزمن شده که بخش اسمی اقتصاد به‌طور مستمر با شتابی بیش از ظرفیت‌های بخش واقعی رشد کرده است.

حمید آذرمند افزود: این وضعیت، معلول سه ناترازی مالی اقتصاد شامل ناترازی بودجه عمومی، ناترازی نظام بانکی و ناترازی صندوق‌های بازنشستگی بوده است. به گفته وی، ناترازی بودجه عمومی، ریشه‌های متعددی دارد که توضیح آن نیاز به یک بحث مجزا دارد. نوعاً همه دولت‌ها کم و بیش با عدم تحقق درآمدها (در واقع بیش‌برآوردی درآمدها)، مخارج پیش‌بینی نشده (در واقع عدم پیش‌بینی عمدی مخارج در قانون بودجه)، مخارج غیرصریح و نظایر آن روبرو بوده و هستند.

سفره ندار‌ها در سالی که گذشت

در همین حال، بررسی آمار‌های رسمی نشان می‌دهد که در یکسال گذشته، سیاست‌های متعدد دولت، بار دیگری بر دوش دهک‌های کم درآمد جامعه شده است. پس از اجرای سیاست جراحی اقتصادی و حذف ارز ترجیحی کالا‌های اساسی، قیمت این اقلام به ویژه موادغذایی افزایش قابل توجهی پیدا کرد و سفره مردم را مستقیما تحت تاثیر قرار داد.

تورم خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در سالی که گذشت برای دهک‌های فقیرجامعه بسیار بالا بود. به‌طور کلی، از آنجایی که گروه‌های کم درآمد جامعه به علت درآمد پایین مجبورند که سهم بیشتری از درآمد خود را صرف خرید کالا‌های خوراکی کنند، اقلام خوراکی در سبد مصرفی آنها وزن بیشتری دارد. از این رو زمانی که تورم از سمت خوراکی‌ها باشد، فشاری مضاعف بر آنها وارد می‌شود.

بنابر گزارش‌های منتشر شده از مرکزآمار ایران، تورم ماهانه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در دهک اول یعنی فقیرترین گروه جامعه، پس از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی به رکورد بی‌سابقه ۳۱ درصد رسید. این رقم برای دهک‌های دوم و سوم به ترتیب ۲۹ و ۲۸ درصد به ثبت رسیده است. پیش از این سیاست توسط دولت، تورم ثبت شده ماهانه موادغذایی برای دهک اول، ۳.۷ درصد بود.

پس از ثبت این رکورد، در تیرماه ۱۴۰۱، این نرخ، روندی کاهشی به خود گرفت و در هر سه دهک پایین جامعه به ۵ درصد رسید. این روند نزولی تا جایی ادامه یافت که تورم ماهانه موادغذایی دهک اول در آذر ماه منفی ۶ درصد اعلام شد. این شاخص در دو دهک بعدی نیز منفی بود. این پایین‌ترین رقم تورم خوراکی برای هر سه دهک دست‌کم از ابتدای سال ۱۴۰۱ بود.

در حالی که بسیاری معتقد بودند بار تورمی حذف ارز ترجیحی تخلیه شده، آمار‌ها نشان می‌دهند که این متغیر مجددا در اول زمستان صعودی شده و در نهایت در بهمن ۱۴۰۱، تورم خوراکی رقم خورده برای دهک اول ۳.۷ درصد، دهک دوم، ۴ درصد و دهک سوم ۴.۲ درصد بوده است. این روند اگر همینطور ادامه یابد، با توجه به اثر تورمی خوراکی‌ها بر خانوار‌های کم درآمد، مستقیما بر روی سفره مردم تاثیر خواهد داشت و فشار مضاعفی به دهک‌های کم درآمد جامعه وارد خواهد کرد.

کدام کالا‌های اساسی گران شدند؟

هفته دوم فروردین سال جدید قیمت برخی از کالا‌ها از جمله قند و شکر در بازار افزایش یافته است. به گزارش مهر، هفته دوم فروردین سال جدید شاهد افزایش قیمت برخی از کالا‌ها از جمله قند (هر کیلو ۳۵ هزار تومان) و شکر (هر کیلو ۲۵ هزار تومان) در بازار هستیم؛ البته محصولات تولیدی پیش از سال جدید همچنان با قیمت قبلی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای عرضه می‌شود.

رصد هفتگی بازار کالای اساسی نشان می‌دهد، نرخ گوشت گوسفند در تهران به‌طور میانگین ۴۵۰ هزار تومان در هر کیلو بوده در حالی که این عدد در شهرستان‌ها حدود ۳۷۰ هزار تومان است. هر کیلو گوشت گوساله به‌طور میانگین در تهران ۳۹۰ هزار تومان قیمت‌گذاری می‌شود این عدد در شهرستان‌ها بین ۲۹۰ تا ۳۰۰ هزار تومان است. گوشت مرغ نرخ دولتی داشته و تفاوت قیمتی بین استان‌های کشور دیده نمی‌شود.

به گفته رییس انجمن پرورش‌دهندگان مرغ گوشتی، نرخ فعلی هر کیلو مرغ زنده ۴۵ تا ۴۸ هزار تومان بوده و این عدد برای هر کیلو گوشت گرم مرغ بین ۶۳ تا ۷۰ هزار تومان خواهد بود. به مناسبت ۱۳ فروردین و روز «سیزده به در» بازار گوشت مرغ پر تقاضا شده و ۱۲ فروردین موجودی گوشت تا ظهر به پایان رسید و هنگام عصر به نوعی گوشت مرغ نایاب شد. بازار لبنیات صنعتی نیز براساس گفته سخنگوی انجمن لبنی کشور تا پایان ماه رمضان (اردیبهشت ۱۴۰۲) نباید تغییر قیمت داشته باشد، اما رصد بازار حکایت از افزایش برخی محصولات لبنی در خرده فروشی‌های سطح شهر دارد.