با تصمیم دونالد ترامپ، امریکا بطور رسمی از برجام خارج شد و کلیه تحریم‌های نفتی و غیرنفتی این کشور علیه ایران در مقاطع سه و شش ماهه دوباره برقرار خواهد شد. با وجود مخالفت صریح سایر اعضای برجام با این تصمیم، با توجه به نفوذ اقتصادی و سیاسی امریکا در معادلات جهانی و ارجحیت اکثر شرکت های بین المللی در از دست ندادن معاملات با اقتصادی مانند امریکا در مقایسه با ایران و همچنین اجتناب آنها از ریسک جریمه‌های سنگین مالی امریکا در صورت معامله با ایران، به نظر می‌رسد شرایط جدیدی پیش روی اقتصاد ایران باشد .بنابراین در این مقطع می‌باید تصمیمات منطقی مبتنی بر منطق اقتصادی به منظور تخصیص بهینه منابع محدود مالی موجود صورت پذیرد. در شرایط فعلی و با افزایش نرخ ارز در چند ماه گذشته، برخی از کارشناسان اقتصادی معتقدند توجه و برنامه‌ریزی برای شرکت‌های صادرات محور و تولیدکننده مواد اولیه که کمتر از سایرین از تحریم‌ها متاثر می‌شوند یا بدلیل نوع محصول راحت‌تر تحریم را دور می‌زنند، کمک به رشد اقتصادی کشور در آینده از این طریق امکان پذیر است. در عین حال برخی کارشناسان بر این واقعیت تأکید دارند که فرصت استفاده از این صادرات به خاطر بخشنامه‌های دولت در حال از بین رفتن است.
تغییرات نرخ ارز
صادرات محصولات اولیه را جذاب‌تر کرد
آرمان خالقی دبیر خانه صنعت معدن تجارت ایران گفت: یکی از مشکلاتی که اکنون در جامعه ما وجود دارد این است که هر بخشی را که می‌خواهیم درست کنیم بخش دیگری از اقتصاد خراب می‌شود. وی افزود: اکنون دولت در تلاش است که ارز مورد نیاز کشور را تأمین کند .مسائلی که در چند ماه گذشته به وجود آمد موجب شد تا دولت در برهه‌هایی از زمان نتواند به ادعای خود در جهت تأمین ارز کشور عمل کند. خالقی یادآوری کرد: اگر قیمت ارز تابع بازار باشد و افزایش یا کاهش این نرخ به کندی و متناسب با شرایط واقعی بازار تعیین شود، بدون شک فشار وارده بر مردم کاهش خواهد یافت. وی اذعان کرد: تولید مواد اولیه در صنایع مختلف متفاوت است به عنوان مثال افزایش نرخ دلار در هفته‌های گذشته موجب شد تا تقاضای صادرات برای گوجه در جهت تولید رب خارجی افزایش یابد و تجار ایرانی به دنبال جمع‌آوری این محصول در کشور بودند . در نتیجه این امر در بازار داخلی با افزایش قیمت روبرو شدیم.
دبیر خانه صنعت معدن تجارت تهران اضافه کرد: این اتفاق ممکن است در محصولات دیگر کشاورزی نیز تکرار شود.در نتیجه باید در برخی از محصولات کشاورزی توانایی تولید را بالاتر ببریم تا در شرایط کنونی قابلیت صادر شدن را داشته باشند. وی تاکید کرد: اما باید در نظر داشت که تمام این محصولات کشاورزی با نهاده‌هایی تولید شده‌اند که ارز مورد نیاز آن پایین‌تر از 4 هزار تومان بوده است در حالی که کشاورزان برای تولید محصولات جدید باید کود و سم گران را بخرند. خالقی ابراز کرد: اتفاقات مشابهی در زمینه مواد اولیه تولیدی دیگر در کشور افتاده به عنوان مثال در حوزه مواد معدنی ماشین آلات گران شده است و ناخودآگاه مواد اولیه‌ای که در این حوزه تولید می‌شود می‌‌بایست با قیمت بیشتری به بازار عرضه شود. دبیر خانه صنعت معدن تجارت ایران با بیان اینکه اگر می‌خواهیم تنها مُسکنی به اقتصاد کشور بزنیم می‌توانیم به ایده‌هایی همچون تقویت مواد اولیه توجه کنیم، گفت: بدون شک تقویت و رونق اقتصاد کشور نیاز به پیچیدن نسخه‌های اصولی‌تری دارد و دولت موظف است در شرایط کنونی با بخش خصوصی دور یک میز نشسته و به بررسی و تصمیم‌گیری بپردازد. وی با اشاره به سه رکن اقتصاد ایران یعنی تعاونی‌ها، دولت و بخش خصوصی بیان کرد: اکنون ضروری است که این سه بخش بیش از پیش با یکدیگر هم فکری و مشاوره داشته باشند و تصمیمات قابل اجرا و اصولی برای اقتصاد کشور بگیرند. خالقی تصریح کرد: در صورتیکه یک تصمیم و برنامه جامع و کلی برای حل مشکلات اقتصادی نداشته باشیم محکوم به شکست هستیم. دبیر خانه صنعت معدن تجارت ایران در خاتمه اظهار کرد: تجویز مُسکن‌هایی همچون تقویت تولید مواد اولیه و شرکت‌های صادرات محور برای اقتصاد خوب است، اما باید دید دولت چه برنامه مشخصی برای جراحی اقتصاد کشور دارد.
دستیابی به تکنولوژی تولید مواد اولیه
با مهندسی معکوس
در ادامه علی صدری رییس هیأت امنای خانه صنعت، معدن، تجارت جوانان اظهار کرد: باتوجه به شرایط فعلی اقتصاد و نوسانات دایمی نرخ ارز یکی از مشکلات واحدهای تولیدی تأمین مواد اولیه مورد نیاز است چرا که این واحدها بطور معمول مواد اولیه خود را از خارج وارد می‌کنند. وی افزود: تولید مواد اولیه بسیار مطلوب است اما باتوجه به دانش فنی و تکنولوژی تولید این مواد، رسیدن به تولید مواد اولیه به صورت کامل در داخل کشور امکان پذیر نیست. صدری تاکید کرد: رسیدن به فناوری و تکنولوژی تولید مواد اولیه یک پروسه بسیار زمان‌بر است و هیچ کشوری این تکنولوژی را به راحتی در اختیار ما قرار نخواهد داد. وی افزود: با مهندسی معکوس می‌توانیم به تکنولوژی تولید مواد اولیه دست یابیم اما اجرای این بخش نیز بسیار زمان‌بر خواهد بود. رییس سابق خانه صنعت، معدن، تجارت جوانان تصریح کرد: باید توجه داشت که تنها تحریم‌ها شرایط کشور را دشوار نکرده بلکه این تصمیم‌گیری‌های اشتباه داخلی است که برای ما مشکل‌زا شده است. وی با اشاره به مشکلاتی که سازمان تأمین اجتماعی و بانک‌ها برای تولیدکننده داخلی ایجاد کرده‌اند، گفت: اگر به جای اعطای منابع غیر ضروری، تسهیلات بیشتری در اختیار تولیدکننده فعال داخلی قرار دهند و سرمایه در گردش واحدهای تولیدی بالاتر رود، می‌توانیم امید بیشتری به رونق تولید و سرمایه در گردش در کشور داشته باشیم.
بخشنامه‌ها مانع صادرات است
از سوی دیگر سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی با انتقاد از تاثیر منفی برخی تصمیم‌های دولت بر عملکرد بخش خصوصی اظهار کرد: تاکنون پیمان‌سپاری، تصمیمات روزانه و چانه زنی‌ها نگرانی ایجاد کرده است نه تحریم‌ها. سید حمید حسینی با بیان اینکه دولت بدون اینکه تفکیکی قائل شود، یک تصمیم‌گیری کلی برای بخش‌های مختلف صادراتی کشور می‌کند، اظهار کرد: زمانی که حرف از نفت و گاز و پتروشیمی می‌شود این گمان ایجاد می‌شود که همه شرکت‌های بزرگی هستند که خوراک یارانه‌ای از دولت می‌گیرند. به همین دلیل قانونی اعمال می‌کنند مبنی بر اینکه همه شرکت‌ها باید ارز خود را برگردانند و در سامانه نیما به فروش برسانند. اما در عمل بخشی از اعضای اتحادیه از هیچ یارانه‌ای استفاده نمی‌کنند. برای مثال برخی اعضای اتحادیه روغن تصفیه دوم را انجام می‌دهند. به این معنی که روغن ضایعاتی را تصفیه می‌کنند و دوباره به چرخه عرضه بازمی‌گردانند و در این فرآیند از یارانه‌ای استفاده نمی‌کنند. چه دلیل دارد کسی که کار محیط زیستی انجام می‌دهد را مجبور کنیم ارز خود را به نیما برگرداند. وی افزود: بخشی از فرآورده‌ها با ارز آزاد در بورس عرضه می‌شود. به عبارت دیگر اعضای اتحادیه مواد مورد نیاز خود را با ارز سنا خریداری و تولید می‌کنند. نمی‌توان به این افراد گفت ارز سنا بخر و اما ارز خود را در نیما به فروش برساند. این تصمیم خردمندانه نیست. البته برخی اعضای اتحادیه مشکلی ندارند. زیرا با ارز یارانه‌ای خوراک خود را می‌گیرند و ارز خود را به نیما برمی‌گردانند اما اینکه این قانون شامل همه اعضا شود باعث گلایه است. سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی درمورد پیشنهاد این اتحادیه به دولت توضیح داد: پیشنهاد اتحادیه به دولت این است که از ابتدا قیمت خوراک را طبق ارز آزاد محاسبه کند. به جای اینکه بعدا دنبال این باشد که صادرکنندگان ارز خود را وارد کنند. دولت از این طریق می‌تواند خود را از قید رانت و فساد و کنترل آزاد کند و به اقشاری که دچار مشکل می‌شوند سوبسید دهد. حسینی به این سوال که با نزدیک شدن به موعد تحریم‌ها خللی در روند عملکرد اتحادیه ایجاد کرده است یا خیر، پاسخ داد: بیشتر پیمان سپاری، تصمیمات روزانه و چانی‌زنی‌ها نگرانی ایجاد کرده است. هنوز درمورد تحریم‌ها خیلی مشکل نداریم. بر اساس این گزارش، حسینی پیش از این در نشستی خبری اظهار کرده بود: اتحادیه نگران تصمیم‌گیری‌های چندگانه در کشور است. یک تصمیم را سران سه قوه می‌گیرند، یک تصمیم را دولت می‌گیرد، یک تصمیم را بانک مرکزی می‌گیرد که این چندگانگی تصمیم باعث ایجاد سردرگمی می‌شود. تصمیم اخیر بانک مرکزی در مورد پیمان‌سپاری ارزی بدون بررسی راهکارهای اجرایی گرفته شده است. به گفته وی نظام چانه‌زنی در کشور رواج پیدا کرده است. یک عده چانه می‌زنند تا چیزی که می‌خواهند اجرا شود. دولت باید در این زمینه تصمیم جدی بگیرد. چندگانگی تصمیم‌گیری و چانه‌زنی اوضاع را هر روز بدتر می‌کند.
