سالروز شهادت رهبر «دلیران تنگستان»

12 شهریور سال 1294 رییسعلی دلواری فرمانده نیروهای مقاومت تنگستان در برابر نیروهای انگلیسی به شهادت رسید به همین دلیل سالروز کشته شدن ایشان در تقویم به‌نام روز ملی مبارزه با استعمار انگلیس نامگذاری شده است. رییسعلی دلواری در سال 1261 هجری شمسی برابر با 1882 میلادی (1299 قمری) در روستای دلوار از توابع تنگستان متولد شد. رییسعلی دوران کودکی خود را مثل دیگر کودکان آن روزگار گذراند. در هفت سالگی به مکتب رفت و قرآن و گلستان و نظامی و شاهنامه را آموخت. وی تا قبل از استبداد صغیر و ورود انگلیسی‌ها به بوشهر در کنار پدرش کدخدایی می‌کرد، زراعت داشت و به شیخ‌نشین‌های اطراف سفر می‌کرد. با شروع نهضت مشروطیت، رییسعلی در حالی که

 ۲۴ سال بیشتر نداشت ازجمله پیشگامان مشروطه‌خواه در جنوب ایران شد و همکاری نزدیکی با محافل انقلابی و عناصر مشروطه‌طلب در بوشهر، تنگستان و دشتی آغاز کرد. دلواری با همراهی دیگر مشروطه‌خواهان، بوشهر را از حاکمیت استبداد قاجاریه خارج کرد. در آغاز جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴ قوای روس از شمال و نیروهای انگلستان از جنوب، ایران را در معرض هجوم قرار دادند و کشتی‌های جنگی انگلستان در مقابل بوشهر لنگر انداختند و نیروهای اشغالگر در ۱۷ مرداد ۱۲۹۴ به‌صورت تدریجی قصد اشغال بوشهر و نواحی ساحلی اطراف را داشتند. یک روز پس از اشغال بوشهر، 14 نفر از ساکنان آن علیه اشغالگران اعتراض کردند، ولی چون اهل جدال و اسلحه نبودند دستگیر و به هندوستان تبعید شدند. همزمان با این تحولات، نیروهای امنیتی بریتانیا در یک اقدام بی‌سابقه و غیرقانونی، کنسول آلمان در بوشهر را به همراه دو نفر از ماموران یک شرکت تجاری آلمان به اتهام جاسوسی علیه انگلیس بازداشت و به هندوستان تبعید کردند. این عمل نقض آشکار بی‌طرفی و حتی استقلال ایران بود و به همین دلیل نیز خشم علما، مردم، خوانین و در راس همه رییسعلی را برانگیخت و او را واداشت تا بر شدت مبارزه علیه انگلستان بیفزاید.  رییسعلی همراه دوستش خالو حسین دشتی در اوایل ماه رمضان ۱۳۳۳هجری قمری، در عمارت حاج سیدمحمدرضا کازرونی، پس از مذاکراتی با وی آمادگی خود را برای دفاع از بوشهر و جلوگیری از پیشروی نیروهای انگلیسی اعلام کردند و در یورش‌های شبانه ضربات و تلفات موثری بر انگلیسی‌‌ها وارد آوردند. در یکی از این شبیخون‌ها، که در ۲۱ تیر ۱۲۹۴ برابر با دوم رمضان ۱۳۳۳ هجری قمری رخ داد، رییسعلی دو نفر از افسران بلندپایه انگلیسی را به همراه 11 نفر سرباز هندی از پای درآورد و نیروهای رییسعلی بدون تلفات برگشتند. این پیروزی بیش از آنکه اهمیت نظامی داشته باشد، اهمیت سیاسی روانی داشت. این اقدام وحشت مردم از انگلیس را کم کرد و سبب شد ابهت این دشمن پرآوازه در اذهان شکسته شود. جنگ میان دلیران تنگستان به رهبری رییسعلی دلواری از یک سو و نیروهای بریتانیا و خوانین متحد آنان از سوی دیگر به‌طور پیاپی و پراکنده تا شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی ادامه یافت و انگلیسی‌ها نتوانستند بر رییسعلی و یارانش برتری یابند.  رییسعلی در محلی به‌نام «تنگک صفر» هنگام شبیخون به قوای بریتانیا توسط فردی نفوذی و اجیر شده به‌نام غلامحسین تنگکی، از پشت سر هدف گلوله قرار گرفت و در ۳۳ سالگی کشته شد. تاریخ شبیخون مذکور و کشته شدن رییسعلی دلواری در همه منابع، شب ۲۳ شوال ۱۳۳۳ قمری برابر با ۳سپتامبر ۱۹۱۵ میلادی نقل شده است.