مجید اعزازی| در حالی که ناوگان مسافری هوایی کشور در بدترین وضعیت خود طی چند دهه اخیر قرار دارد، هر از گاه مسوولان دولتی از خرید چند فروند هواپیمای مسافری دست دوم خبر می‌دهند. خبرهایی که ما به ازای بیرونی آن ملموس نیست یا دست‌کم هواپیماهای وارد شده به کشور برای خبرنگاران، عکاسان و تصویربرداران به نمایش گذاشته نمی‌شود تا بلکه آنها به نمایندگی از افکارعمومی ورود چنین هواپیماهایی را تایید کنند.
همزمان، در لابه‌لای چنین خبرهایی، برخی از مسوولان دولتی یا بخش خصوصی صنعت هوایی از کاهش ناوگان هوایی فعال به 115 فروند خبر می‌دهند که نشانه‌ای از ورود هواپیمای جدید به ناوگان به شمار نمی‌رود. در عین حال، پس از انتشار اخبار مربوط به خرید هواپیماهای دست دوم همواره این سوال مطرح می‌شود که با توجه به تحریم‌های یکجانبه امریکا علیه ایران و لزوم کسب مجوز «اوفک» (دفتر کنترل دارایی‌های خارجی امریکا در وزارت خزانه‌داری این کشور)، چگونه این خریدها انجام شده است؟ این سئوال تاکنون پاسخ روشنی نیافته است. با این حال، شاید تنها پاسخی که بتوان برای آن فرض کرد، این است که تحریم‌های صنعت هوایی ایران استثنائا لغو یا متوقف شده است.
4 یا 5 فروند؟
در حالی که محمد محمدی بخش، معاون وزیر راه و شهرسازی و رییس سازمان هواپیمایی کشوری از ورود پنج فروند هواپیما به ناوگان هوایی کشور خبر داده، حسن خشخو، معاون هوانوردی و امور بین‌الملل سازمان یادشده از ورود 4 فروند هواپیما به این ناوگان سخن به میان آورده است.
به گزارش فارس، محمدی بخش به صدا و سیما گفته است: این هواپیماها از مدل ایرباس و بوئینگ است؛ برخلاف تحریم‌ها، ناوگان هوایی کشور درحال نوسازی و پوست انداختن است. به گفته رییس سازمان هواپیمایی کشوری میانگین سن هواپیماهای جدید ۱۵ سال است؛ این ۵ فروند هواپیما به زودی در ۳ شرکت هوایی داخلی پرواز و به هموطنان خدمات دهی می‌کنند.
پیگیری فارس از هواپیماهایی که به تازگی وارد ناوگان هوایی کشور شده است نیز حاکی است، ۴ فروند ایرباس ۳۴۰ سری ۳۰۰ توسط ماهان وارد کشور شده است. این هواپیماها شامل TC-JDM، TC-JDN، TC-JIH و TC-JII است. در همین حال، معاون هوانوردی و امور بین‌الملل سازمان هواپیمایی کشوری در گفت‌وگو با صدا وسیما از ورود ۴ فروند هواپیمای ایرباس ۳۴۰ به کشور خبر داده است.
به گزارش مهر، حسن خوشخو گفته است، به تازگی ۴ فروند هواپیمای ایرباس ۳۴۰ وارد کشور شده است. این تعداد هواپیما بزودی وارد ناوگان هوایی کشور خواهد شد. خوشخو درباره جزییات این واردات توضیح دیگری ارایه نداد.
به گزارش مهر، محمدی‌بخش رییس سازمان هواپیمایی اواخر ماه گذشته از خرید هواپیما طی ۱۵ ماه اخیر خبر داده و در پاسخ به تعداد این هواپیماها گفته بود: بنا نداریم تعداد را اعلام کنیم، اما تعداد بسیار زیادی انواع هواپیما و بالگرد وارد کشور شده است. به گزارش «تعادل»، 25 اسفند سال 1400 نیز رییس سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرده بود: طی 3 ماه گذشته، 10 فروند هواپیمای دست دوم خریداری و به ناوگان هوایی کشور افزوده شده است. او همچنین خبر داده بود: ایران همزمان با مذاکرات هسته‌ای در وین، برای تامین قطعات هواپیما و همچنین پیگیری مفاد قراردادهای پیشین خرید هواپیما با طرف‌های اروپایی مذاکره کرده است.
115 فروند هواپیمای فعال در ناوگان مسافری
این گزارش همچنین حاکی است، در 15 مهر ماه سال جاری، مقصود اسعدی سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌های داخلی خبر داده بود: با وجود 20 ایرلاین، در حال حاضر 115 فروند هواپیما در ناوگان فعال هستند. هر چند که طبق اعلام سازمان هواپیمایی 173 فروند هواپیمای فعال در ناوگان وجود دارد البته از این تعداد عملا 115 فروند هواپیما توانایی پرواز دارند. دوره انتظار برای خرید بلیت هواپیما بین 15 روز تا یک ماه رسیده است و به نوعی بلیت گیر نمی‌آید.
پیگیری قراردادهای برجامی خرید هواپیما
به گزارش «تعادل» ورود 16 فروند هواپیما پس از دستیابی به توافقنامه «برجام»، اگر چه به معنی اجرای ناقص قراردادهای خرید از سوی طرف‌های غربی ارزیابی می‌شود، اما در عین حال، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این سند بین‌المللی به شمار می‌رود، چه آنکه این صنعت پس از ماجرای اشغال سفارت امریکا در تهران توسط دانشجویان خط امام از سوی امریکا تحریم شده بود و تحریم آن ریشه دارتر از اغلب تحریم‌هایی بود که بر اساس برجام متوقف شدند.
در بهمن سال 1399، زمانی که جوبایدن، رییس‌جمهور امریکا در کاخ سفید مستقر شده بود و همه منتظر آغاز دور تازه گفت‌وگوهای هسته‌ای میان ایران و کشورهای 1+5 بودند، زمزمه پیگیری قراردادهای منعقده برای خرید هواپیما از ایرباس، ای.تی.آر و بویینگ مطرح شد. اگرچه تاکنون مذاکرات هسته‌ای به ثمر نرسیده است، اما مسوولان هر از گاه درباره اثرات این مذاکرات روی قراردادهای خرید هواپیما در دوره برجام اظهارنظر می‌کنند.
در 19 مرداد 1401 نیز محمدی بخش، رییس سازمان هواپیمایی کشور در این باره گفته بود: «اگر فرصتی فراهم شود، نوسازی و بازسازی ناوگان هوایی از این مسیر جزو دستورات نظام است و همه این موضوع و روند را قبول دارند اما شرط ایران برای بازگشت به قرارداد ایرباس، اصلاح قرارداد قبلی است.»
به گزارش «تعادل»، بلافاصله پس دستیابی ایران و کشورهای 1+5 به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، در سال 1395، شرکت هواپیمایی ایران ایر (هما) در سه قرارداد جداگانه با سه شرکت هواپیمایی ایرباس، بویینگ و «ای.تی.آر» قرارداد خرید 200 فروند هواپیما امضا کرد. نکته مهم درباره خرید این هواپیماها این بود که قرارداد خرید به‌صورت اجاره به‌شرط تملیک بود و ایران بنا داشت ۸۵ درصد منابع مالی آن را از طریق فاینانس خارجی و ۱۵ درصد آن را از منابع داخلی خود تامین کند.با این حال، از مجموع ۲۰ فروند هواپیمای «ای.تی.آر» ۱۳ فروند را به هما تحویل داد، چه آنکه تحویل مابقی هواپیماها از سوی این شرکت پس از خروج امریکا از برجام به حالت تعلیق درآمد. از ۱۰۰ فروند هواپیمای خریداری شده از شرکت ایرباس فقط ۳ فروند تحویل ایران شد. این قرارداد نیز به حالت تعلیق درآمد. در قرارداد ایران ایر با شرکت بویینگ نیز خریداری و تحویل ۸۰ فروند هواپیما تعیین شده بود که این قرارداد نیز به‌صورت یک‌طرفه از سوی امریکا لغو شد. ایران‌ایر و بویینگ ۲۱ آذرماه سال ۹۵ قرارداد خرید ۸۰ فروند هواپیما را امضا کردند و قرار شد این تعداد هواپیما طی بازه زمانی ۱۰ ساله به ایران تحویل داده شود. ارزش این قرارداد ۱۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار بود که شرکت بویینگ، فاینانس آن را بر عهده گرفت. زمان تحویل اولین هواپیمای بویینگ به ایران نیز سال ۲۰۱۸ اعلام شد.
البته نوسازی ناوگان هوایی ایران به خریدهای عمده ایران‌ایر از دو شرکت بزرگ هواپیماساز جهان (ایرباس و بویینگ) ختم نشد و شرکت هواپیمایی آسمان نیز به منظور ترمیم ناوگان خود به خرید از هواپیماساز امریکایی روی آورد و توانست تفاهم خرید ۶۰ فروند هواپیمای نسل جدید بویینگ۷۳۷مکس را در ۱۶ فروردین‌ماه 1396 امضا کند. طبق تفاهم نامه‌ای که منعقد شد، قرار بود این هواپیماها از سال ۲۰۲۲ میلادی به تدریج به‌شرکت هواپیمایی آسمان تحویل شود. نمایندگان دو شرکت توافق کردند که در سال ۲۰۲۲ میلادی ۵ تا ۱۰ فروند از این هواپیماها به ناوگان هوایی ایران اضافه شود.
در سال 95 و در نخستین روزهای دستیابی ایران و 1+5 به برنامه جامع مشترک (برجام) مسوولان وزارت راه و شهرسازی و سازمان هواپیمایی کشور بارها در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کردند که ایران برای نوسازی ناوگان هوایی خود همچنین گسترش فعالیت‌های خود در داخل و خارج از کشور طی 10 سال آینده (افق 1404) به 500 فروند هواپیمای نو نیاز دارد و خرید 200 فروند هواپیما از سه شرکت بویینگ، ایرباس و «ای.تی.آر» گام نخست نوسازی ناوگان هوایی به شمار می‌رود.
با وجود این، خروج یکجانبه دونالد ترامپ از برجام، قراردادها و برنامه‌ریزی‌های برای خرید 200 فروند هواپیما را دستخوش تغییر کرد، چه آنکه هر گونه خرید و فروش پرنده‌هایی که در آنها حتی به میزان 10 درصد از قطعات ساخت امریکا به کار رفته باشد، نیازمند مجوز از «اوفک» (دفتر کنترل دارایی‌های خارجی امریکا در وزارت خزانه‌داری این کشور) است. از این رو، قرارداد با ایرباس و «ای.تی.آر» معلق شد و حالا مسوولان ایرانی امیدوارند با بازگشت امریکا به برجام دوباره این قراردادها احیا شوند
