حفط ثبات در زنجیره تامین و تولید دارو و خودکفایی نسبی در حوزه تجهیزات پزشکی در دوران تحریم‌ها موضوعی است که بیش از هر زمان دیگری در اولویت برنامه کاری وزارت بهداشت قرار گرفته است و مسوولان هر بار سیاست تازه‌ای را برای عبور از وضعیتی که به اعتقاد وزیر بهداشت سالی سخت برای مردم است، اتخاذ می‌کنند. هنوز هم بیماران خاص، خاطرات روزهای سخت سال 91 و تحریم‌های آن زمان را به یاد دارند و حالا بار دیگر با بازگشت تحریم‌ها در داروخانه‌ها و محافل عمومی صحبت از نگرانی برای تکرار وضعیت مشابه گذشته است، دغدغه کمیاب شدن داروها از یک سو و گرانی و مشکلات ارزی از سوی دیگر حوزه بهداشت و درمان را تحت تاثیر قرار داده اما مسوولان وزارت بهداشت، معتقدند این‌بار اوضاع متفاوت از گذشته خواهد بود، چرا که سیاست این وزارتخانه در حال حاضر به حداقل رساندن واردات دارو و تقویت تولید داخلی است. البته این میان وزارت‌بهداشتی‌ها، از همکاری‌های بین‌المللی هم چشم‌پوشی نکرده‌اند تا جایی که روز گذشته، سعید نمکی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش‌پزشکی در نشست مشترک با سازمان‌های بین‌المللی مستقر در ایران که با هدف توسعه همکاری‌های سلامت محور برگزار شد، اعلام کرد: مصمم هستند رابطه خود با دنیا را حفظ کنند. نمکی در تشریح سیاست‌های این وزارتخانه در مقابله با تحریم‌ها گفت: سیاست کلی وزارت بهداشت در حال حاضر این است که واردات را به حداقل برسانیم و تولید داخل را در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی تقویت کنیم. برای این کار یا باید دانش فنی را به داخل منتقل یا به شرکت‌های دانش بنیان تکیه کنیم یا اینکه تولید مشترک انجام بدهیم. لیست دارو و تجهیزات وارداتی را به همه شرکت‌های داخلی دادیم و رییس سازمان غذا و دارو را مکلف کردم این موضوع را پیگیری کرده و صدور مجوزها نیز تسهیل شود. همچنین معادل ریالی ارز نیمایی به تولیدکننده بدهند تا برای او صرف داشته باشد و طی ۶ ماه آینده به ما اعلام کنند که کدام یک از این روش‌ها بیشتر سودمند است.
او درباره حفظ ارتباط وزارت بهداشت با سازمان‌های بین‌المللی حوزه سلامت بیان کرد: مصمم هستیم که روابط خود را با دنیا حفظ کنیم. سازمان‌های بین‌المللی می‌دانند که ایران کشوری نیست که بتوان رابطه با این کشور را قطع کرد. کل کشورهای منطقه تحت تاثیر خدمات ایران هستند. درباره کنترل برخی بیماری‌ها مانند سل‌های مقاوم به درمان، کنترل مالاریا، کنترل بیماری‌های مشترک انسان و دام یکی از سایت‌های مهم جهانی هستیم. در نتیجه سازمان‌های بین‌المللی همواره می‌دانند که نمی‌توان با ایران قطع رابطه کرد و ما نیز به دنبال ادامه رابطه صحیح با جهان هستیم.
نمکی افزود: روزهای سختی پیش روی ملت ایران است و تحریم‌های ظالمانه دشمنان علیه مردم ایران تحمیل شده است. کمیته مخصوصی با همت سازمان‌های بین‌المللی مستقر در ایران تشکیل شده تا بتوانیم این مرحله سخت را پشت سر بگذاریم. همه ما در عرصه بین‌المللی وظیفه اخلاقی داریم که از مظلوم دفاع کنیم. در سال‌های گذشته ایران همواره حامی مظلومان و ضعیفان جهان بوده است. ایران بیشترین مبارزه با تروریسم را انجام داده و بیشترین ضربه را از تروریست‌های جهان دیده است. به همین دلیل از سازمان‌های حق طلب دنیا می‌خواهیم که به ایران کمک کنند. تجربه نزدیک به 30 سال گذشته من که به عنوان معاون بهداشت فعالیت می‌کردم، حاکی از همکاری بسیار صمیمانه با تمام سازمان‌های بین‌المللی درگیر در نظام سلامت است. در آن زمان توانستیم با تدوین برنامه ملی و کمک همه سازمان‌های بین‌المللی دستیابی خوبی به شاخص‌های جهانی داشته باشیم. در همین راستا باز هم تقاضای همکاری صمیمانه‌ای را با سازمان‌های بین‌المللی حوزه سلامت را دارم. در گذشته توانستیم با کاهش برخی شاخص‌ها مانند MMR و غیره در 23 کشور شرق مدیترانه رتبه اول را کسب کنیم. همچنین در گذشته توانستیم در مرز افغانستان خانه‌های بهداشت افاغنه را ایجاد و بهورز‌هایی را به عنوان بخش از خود افغان‌ها تربیت کنیم. وزیر بهداشت همچنین درباره سایر اولویت‌های کاری خود در این وزارتخانه بیان کرد: تفاوت راهی که در این دوره وزارت بهداشت طی می‌کنیم نسبت به گذشته این است که اقتصاد سلامت را به عنوان ابزار اصلی در منطقی کردن هزینه‌ها به کار می‌گیریم. مقدم بودن پیشگیری بر درمان، ترجیح درمان سرپایی بر بستری، توسعه درمان سرپایی و جامعه محور کردن همه خدمات وزارت بهداشت از جمله آموزش، پژوهش، بهداشت، درمان و حتی خدمات پشتیبانی از جمله برنامه‌های اصلی است که دنبال می‌کنیم. از طرفی دستاوردهایی که در گذشته در نظام سلامت داشتیم مانند طرح تحول سلامت را به عنوان محورهای موثر برای پیشرفت دنبال می‌کنیم. با توجه به شرایط سختی که به علت تحریم‌ها دشمنان بیهوده به کشور ما تحمیل کردند و شرایط سختی که برای مردم ما اتفاق می‌افتد، بسته‌هایی مانند کاهش هزینه‌های کمرشکن سلامت و ماندگاری تیم پزشکی در مناطق محروم و حمایت از بیماران صعب العلاج را تقویت کنم.
موضع سازمان جهانی بهداشت
درباره تحریم‌ها
اظهارات وزیر بهداشت در این نشست خبری در حالی است که در چند سال اخیر سازمان بهداشت جهانی با تأکید بیشتر بر ضرورت ارتقای دسترسی، کیفیت و استفاده از داروها و فناوری‌های مرتبط با خدمات پزشکی، این موضوع را در فهرست اهداف میان‌مدت استراتژیک خود قرار داد. بر همین اساس، به رسمیت شناخته‌شدن «حق دسترسی به داروها و فناوری‌های مرتبط با خدمات پزشکی» به عنوان بخشی از «حق سلامت» در قانون اساسی یا قوانین ملی کشورها، اولین شاخص پیشرفت یک کشور در راستای این هدف معرفی شده است. موضوعی که کریستوف هاملمان، نماینده سازمان جهانی بهداشت در ایران، در سخنرانی خود در نشست مشترک با سازمان‌های بین‌المللی مستقر در ایران بر آن تاکید کرده و گفت: موضع سازمان جهانی بهداشت درباره تحریم‌های امریکا علیه ایران مشخص است. نیازی به تکرار موضع سازمان جهانی بهداشت در این زمینه نیست و سازمان ملل در این زمینه اعلام نظر کرده است. با توجه به اینکه تجربه‌هایی از قبل داریم و تحریم‌هایی وجود داشته باید از این تجربه‌ها استفاده کنیم تا تاثیر تحریم بر نظام سلامت ایران را کاهش بدهیم.
وی گفت: سازمان جهانی بهداشت به همراه سایر سازمان‌های همکار گروه فرعی برای تامین تجهیزات بخش سلامت تشکیل داده است. در حال حاضر مشکلی که وجود دارد این است که تامین‌کنندگان همکار سازمان جهانی بهداشت نیستند یا اینکه نمی‌توانند از سیستم بانکی استفاده کنند. روش‌های متنوعی برای تامین نیازهای حوزه سلامت ایران وجود دارد و سازمان جهانی بهداشت از تمام ظرفیت خود برای کمک به نظام سلامت ایران استفاده می‌کند.
حق سلامت و بهداشت
قابل دادخواهی است
ادامه همکاری وزارت بهداشت با سازمان‌های بین‌المللی در دوران تحریم‌ها، در حالی است که سازمان بهداشت جهانی بعد از جنگ جهانی دوم با همین هدف در عرصه بین‌المللی آغاز به کار کرد و در بسیاری از اسناد بین‌المللی هم بر حق مردم در دسترسی به امکانات بهداشت و درمان اشاره شده است.
زمانی، مدرس حقوق بین‌الملل، درباره این موضوع به تعادل گفت: حق بر سلامت در اسناد بین‌المللی مختلف مورد شناسایی قرار گرفته است. علاوه بر اساسنامه سازمان جهانی بهداشت و ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر، در ماده ۱۲ میثاق بین‌المللی اجتماعی فرهنگی و غیره نیز این حق مورد شناسایی قرار گرفته است. بنابراین امروزه حق بر سلامت و بهداشت یک حق بشری محسوب می‌شود که سه تعهد را بر دولت‌ها تحمیل می‌کند. تعهد به احترام، حمایت و اجرا شامل این موارد هستند. دولت‌ها نباید به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از بهره‌مندی افراد از حق بر سلامت جلوگیری کنند و باید اقدامات تقنینی و اجرایی مناسب را برای تحقق حق بر سلامت انجام دهند. باید توجه کرد که حق بر سلامتی، صرفا حق بر سالم بودن نیست و حق بر نظام حمایتی است که فرصت برابر بهره‌مندی از بالاترین سطح سلامت را برای عموم فراهم می‌کند. حق بر سلامت یک حق فراگیر است که در کنار آن حق بر خدمات درمانی و عوامل تعیین‌کننده‌ای مثل دسترسی به مسکن و غذا و محیط زیست سالم نیز وجود دارد.
زمانی افزود: سازمان جهانی تجارت دسترسی افراد به داروهای ضروری را یکی از حداقل‌های ضروری قلمداد کرده و آن را اجباری می‌داند. بنابراین تحریم نباید منجر به عدم دسترسی شهروندان از دارو و مواد غذایی شود و دیوان بین‌المللی دادگستری در ۱۱مهر ۹۷ قرار موقت در دعوای ایران و امریکا صادر کرد و دارو، اقلام پزشکی، مواد غذایی و اقلام کشاورزی را با قرار موقت درخواست کرد که امریکا از تحریم این موارد دست بردارد.
همچنین تاکید کرده که امریکا نباید محدودیتی در دسترسی ایران به این اقلام ایجاد کند و نباید موانعی در سیستم پولی شکل گیرد تا راه خرید این اقلام توسط ایران مسدود شود. از طرف دیگر باید توجه کرد که حق بر سلامت قابل دادخواهی است و دولت‌ها نباید آن را زیر پا بگذارند.
