نقشی که سفارت خانه‌های ایرانی می‌توانند در روابط اقتصادی ایران با سایر کشورها ایفا کنند همیشه محل بحث افراد و گروه‌های مختلف اقتصادی بوده است. با این وجود این نقش در اکثر کشورها به سختی انجام شده است و تنها در کشورهای اطراف که بازارهای سنتی ایران بودند توانسته است تا حدی موفق شود. یکی از مهم‌ترین این بازارها عراق است که اولین مصرف‌کننده کالاهای ایرانی محسوب می‌شود.
پتانسیلی برای تهاتر
ایران حدود 10 مرز رسمی با عراق دارد و این درحالی است که ترکیه تنها یک مرز مشترک با عراق دارد اما صادرات ترکیه از تنها مرز خود با عراق بیش از کل صادرات کالاهای ایرانی به عراق است. سابقه طولانی تجارت با ریال و دینار توسط فعالان تجاری دو کشوراز آنجا نشات می‌گیرد که تجار عراقی به دلیل مبلغ هنگفت ناشی از تجارت و انتقال دلار و یورو به ایران، انگیزه مبادله ریالی با ایران را دارند. از سوی دیگر رقم 1.5 میلیارد دلار طلب ایران از عراق می‌تواند منبع خوبی برای تهاتر و صدور ضمانتنامه‌های بانکی و گرفتن پروژه‌های زیرساختی از عراق و حضور بیشتر در بازار خدمات فنی و مهندسی این کشورباشد.
یکی از سیاست‌هایی که هندوستان پس از تحریم‌های هسته‌ای امریکا در دهه 90 در دستور کار قرار داد، چرخش تجاری به سمت آسیای میانه و چین بود. روسیه نیز در دهه 2010 در مواجهه با تحریم‌های امریکا واتحادیه اروپاتصمیم به ایجاد تغییر در شرکای تجاری خود گرفت. در این بین یکی از کلیدی‌ترین کشورها که حداکثر مزیت‌های ممکن را برای ایران در دوران تحریم می‌تواند ایفا کند کشور همسایه عراق است.
عراق از این جهت برای ایران اهمیت استراتژیک دارد که درمیان شرکای تجاری کشور بیشترین کالا را با ارزش افزوده از ایران خریداری می‌کند، بزرگ‌ترین بازار برای خدمات فنی و مهندسی ایران است و به دلیل دسترسی به سوریه و لبنان و همچنین دریای مدیترانه می‌توان بهترین مسیر برای دسترسی به بازارهای فروش نفت باشد. عراق با منابع مالی زیادی که در سال‌های اخیر کسب کرده می‌تواند بهترین خریدار کالا و خدمات مهندسی از ایران باشد ضمن اینکه بیشترین گاز و برق ایران به عراق فروخته می‌شود.
براساس آمار اعلام شده تراز تجاری ایران با عراق، مثبت 6 میلیارد و 893 میلیون دلار است که از ابتدای سال تا پایان آذرماه فعالان تجاری کشور 6 میلیارد و 929 میلیون دلار کالا به این کشور صادر کرده‌اند که از رشد 49 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل برخوردار بوده است اما در مقابل 36 میلیون دلار واردات از عراق به ایران صورت گرفته که با افت 44 درصدی روبرو بوده است.
اما با توجه به رشد چشمگیر صادرات به عراق، آمارهای مرکز تجارت جهانی نشان می‌دهد که عملکرد پنج شریک اول تجاری عراق در زمینه صادرات به این کشور، در 10 سال گذشته بهتر از ایران بوده است و همگی رشد بالاتری نسبت به ایران داشته‌اند. برپایه این آمار در سال 2017 امارات با 12.2، ترکیه 9.8، چین 8.3، ایران 6.4 و کره جنوبی با 1.5 درصد رشد صادرات جزو 5 صادرکننده برتر کالا به عراق بوده‌اند.
تشکیل کمیسیون مشترک ایران و عراق
درهمین زمینه حمید حسینی دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق با اشاره به سفر موفقیت‌آمیز وزیر امورخارجه ایران و هیات همراه به عراق که نقطه عطفی را در روابط دیپلماسی اقتصادی دو کشور هموار کرده است، اظهار داشت: مهم‌ترین دستاورد این سفر تشکیل کمیسیون مشترک بازرگانی بین ایران و عراق بود که پیش از این طرف عراقی حاضر نبود این کمیسیون به نتیجه برسد. تجربه نشان داده است که سفرهای جداگانه وزرا، روسای سازمان‌ها و مسوولان تجاری به صورت مجزا نتیجه بخش نیست و اهداف تجاری باید در چارچوب یک کمیسیون مشترک مورد بحث و بررسی قرار گیرد تا به نتیجه مورد نظر برسد که در این سفر توافقات اولیه برای تشکیل این کمیسیون به دست آمد.
وی با بیان اینکه محورهای مورد بحث در سفر اخیر مورد استقبال طرف عراقی قرار گرفت، یادآور شد: مقرر شده است که تمامی موارد مطرح شده در این سفر در غالب این کمیسیون مشترک بازرگانی پیگیری شود و مراحل اجرا و عملیاتی شدن آن تا قبل از سفر رییس‌جمهور به عراق در 20 اسفند ماه به تحقق بپیوندد.
حسینی از جمله دستاوردهای این سفر را به ثمر نشستن مساله اروند رود دانست و گفت: سال‌ها درصدد این بودیم که مساله اروند را حل کنیم که و در مورد لایروبی اروند به طرف عراقی به توافق برسیم. در نتیجه نشست‌های مشترک وزیر امورخارجه با مسوولان عراقی، مقرر شد به زودی کمیته‌ای تشکیل شود که وضعیت خط تالبوت در نقطه مرزی ایران و عراق مجدد مورد بازبینی و توافق قرار گیرد زیرا اروند به سمت عراق انحراف پیدا کرده و به این منظور باید در تفسیر جدید جایگاه نقطه مرزی مشخص شود و اختلاف نظرها در این زمینه برطرف شود ضمن اینکه در بحث لایروبی اروند طرف عراقی اعلام آمادگی کرد که اجرای این مساله می‌تواند در توسعه و آبادانی شهرهای خرمشهر و آبادان تاثیر بسزایی داشته باشد. دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق بحث ویزای اقتصادی برای فعالان تجاری دو کشور را از دیگر موضوعات مطرح شده در این سفر دانست که با تاکید مسوولان هر دو کشور در تسهیل امور تردد تجار، قرار شد که یا بحث ویزای تجاری برداشته شود یا اینکه حدود 2 هزار کارت تردد روزانه در اختیار تجار دو کشور قرار گیرد تا امورتجاری با کمترین مانع به سرانجام برسد.
مشکل ترانزیت
به گفته حسینی در این سفر ایران اعلام کرده است که می‌تواند از سرزمین عراق برای ارتقای توان اقتصادی خود استفاده کند برای این منظور به دلیل عدم توازن موجود تجاری بین دو کشور و رشد صادراتی ایران به عراق، دستگاه دیپلماسی اقتصادی ایران اعلام کرده است که حاضریم بخشی از نیازهای کشور را از سمت عراق به صورت واردات داشته باشیم که اگر عراق بتواند قوانین خود را به گونه‌ای تنظیم کند که کالاهای مورد نیاز ایران را به صورت ترانزیت وارد کند و از آنجا به ایران صادر شود در این صورت توازن تجاری ایجاد می‌شود و ارزی که ایران به واسطه صادرات به این کشور وارد می‌کند را می‌توان از محل کالاهای مورد نیاز و واردات به کشور برگرداند. ضمن اینکه از طریق سرزمین عراق می‌توان برخی کالاها را به مقاصد معین شده انتقال داد که در این مورد مذاکرات اصلی طی این سفر مورد توافق قرار گرفت اما آثار نهایی آن را باید از طریق کمیسیون مشترک بازرگانی پیگیری شود.
وی پیگیری طلب شرکت‌های پیمانکار ایرانی را از دیگر نتایج این سفر اعلام کرد و گفت: شرکت‌های پیمانکار ایرانی که در سال‌های 2012 و 2013 همزمان با حمله داعش بسیاری از پروژه‌های آنها نیمه تمام رها شد مورد بررسی قرار گرفت و مقرر شد حقوق به تعویق افتاده این شرکت‌های پیمانکار حل و فصل شود.
حسینی با تاکید براینکه تیم دیپلماسی اقای ظریف به همراه هیاتی که در این سفر همراه بودند کار بسیار ارزنده‌ای را در جهت گسترش روابط دو کشور انجام داده‌اند، تصریح داشت: آثار و پیامدهای مثبت این سفر در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بسیار چشمگیر و قابل توجه بود تا جایی که حضور وزیرامورخارجه ایران در همایش تجاری ایران و عراق توانست همراهی 6 وزیر از سمت عراق را به دنبال داشته باشد که این امر نشان از عمق روابط تجاری و سیاسی بین دو کشور است و نشان می‌دهد که کشورهای دیگر از این موقعیت و ظرفیت برخوردار نیستند.
دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق در پاسخ به این سوال که فعالیت بانک‌های ایرانی برای تبدیل دینار به ریال و بازگشت ارز حاصل از صادرات، فعالان تجاری ایران آیا به نتیجه رسید؟ عنوان کرد: رییس کل بانک مرکزی کلیات این اقدام را پذیرفته و در سفر اخیر وزیر امورخارجه نیز نماینده‌ای از سوی بانک مرکزی در هیات همراه حضور داشت تا مذاکرات لازم در این زمینه انجام شود. پیگیری لازم از سمت اتاق بازرگانی ایرانی و عراق نیز انجام می‌شود تا هر چه زودتر با عملیاتی شدن این امر نگرانی صادرکنندگان برطرف شود.
وی در مورد دیگر توافق سفر اخیر با طرف عراقی در ایجاد نمایشگاه دایمی از سوی ایران در عراق، اذعان داشت: محل این نمایشگاه دایمی است ولی نوع کالا و موضوع نمایشگاه متغیر است. این نمایشگاه به همت سازمان توسعه و تجارت ایجاد شده که برای این منظور فضایی اجاره شده و مجری دایمی انتخاب شده است تا در ماه یک یا دو نمایشگاه در حوزه‌های مختلف صنعتی، توریست درمان، فلزات، ساختمانی، پوشاک و آنچه که مورد نیاز بازار عراق است برگزار شود اما تداوم این نمایشگاه بستگی به این دارد که اصناف و بنگاه‌های اقتصادی در ایران چقدر از این موضوع استقبال کنند. بسترهای لازم برای عملیاتی شدن برگزاری نمایشگاه فراهم است و تنها در این مورد تجار ایرانی باید برای معرفی تولیدات خود هماهنگی لازم را با سازمان توسعه تجارت داشته باشند.
