خام‌فروشی کمترین ارزش افزوده را برای کشور‌ها دارد و به معنای فروش ثروت ملی به عنوان منابع تمام شدنی است. وقتی می‌توانیم با تولید محصولات نهایی به سود بیشتری دست پیدا کنیم، فروش مواد به صورت خام هیچ توجیهی ندارد.
مساله مقابله با خام‌فروشی از یک دهه پیش در کشورمان مطرح بود و کارشناسان بر لزوم جلوگیری از این امر تأکید کرده‌اند. در این ارتباط قوانینی در کشور مصوب شد که توسط برخی مدیران نادیده گرفته می‌شود.
به گزارش خبرنگار «تعادل» خام‌فروشی مضرات زیادی برای کشور دارد و لازم است با اعمال سیاست‌هایی جلوی آن را بگیریم. مثلاً دولت می‌تواند با محروم کردن شرکت‌های پتروشیمی که به صادرات مواد خام می‌پردازند از خوراک ارزان، آنها را به سمت توسعه زنجیره ارزش این صنعت سوق دهد.
یکی دیگر از کارهایی که در این زمینه نیز اثرگذار است؛ اخذ مالیات بر مواد خام صنعتی و پتروشیمیایی است که از سال گذشته در دستور کار دولت قرار گرفته است تا بتواند جلوی خام‌فروشی موادی نظیر متانول که خود مواد اولیه صنعت میان دست پتروشیمی است؛ در دستور کار قرار گرفته است. همچنین خود گاز طبیعی نیز به عنوان ماده‌ای بسیار مهم در زمینه تجارت انرژی در دنیا شناخته شده است و تجارت گاز یکی از مهم‌ترین راهکارها برای تغییر پارادایم تجارت خارجی ایران در حوزه انرژی است.
طی یک الی دو سال اخیر، فروکش کردن همه‌گیری کرونا اقتصاد جهان را از رکود بیرون کرد و تقاضا برای گاز به عنوان سوخت و خوراک صنایع شیمیایی، قیمت این ماده ارزشمند در دنیا افزایش یافت.
جنگ اوکراین نیز به افزایش قیمت گاز در بازارهای جهانی دامن زد. به این ترتیب، کشورهای صادرکننده گاز به منابع ارزی قابل توجهی دست یافتند. در این شرایط، ما گاز را با قیمت بسیار پایینی در کشورمان در اختیار شرکت‌های پتروشیمی و متانولی قرار می‌دهیم. در حالی که صادرات گاز برای‌مان نفع بیشتری دارد.
عرضه گاز با قیمت بسیار پایین به پتروشیمی‌ها ما را از درآمدهای ارزی قابل توجهی محروم کرده است. در حالی خوراک تقریباً به صورت رایگان در اختیار پتروشیمی‌ها قرار می‌گیرد که آنها به تولید محصولات اولیه مانند متانول می‌پردازند و آنها را با قیمت‌های پایین در بازارهای جهانی می‌فروشند.
البته تولید و صادرات متانول سودآور است، زیرا آنها خوراک را به صورت رانتی و بسیار ارزان در اختیار دارند. اما کشور و مردم ضرر می‌کنند، زیرا از درآمدی که می‌توانند از صادرات گاز به دست بیاورند، محروم می‌شوند.
این شرایط بسیاری از کارشناسان را متقاعد کرده است که باید چاره‌اندیشی اساسی در زمینه تعیین نرخ خوراک پتروشیمی‌ها داشته باشیم. به نحوی که منافع کشور تأمین شود و زمینه برای توسعه زنجیره ارزش محصولات شرکت‌های پتروشیمی به وجود بیاید.
بهترین راهکار پیشنهادی اصلاح نرخ خوراک به نحوی است که نه تنها صنایع شیمیایی نیازمند خوراک گاز به مشکل نخورند؛ بلکه با قیمت فرمول قبلی نیز از قیمت صادراتی گاز ایران نیز بیشتر نشود؛ همه این موارد موجب شده است که پیشنهاد جدیدی پیرامون بحث فرمول نرخ خوراک پتروشیمی‌ها متناسب با قیمت گاز صادراتی و پگ شده به این قیمت، به دولت و مجلس پیشنهاد گردد که علاوه بر جبران بخشی از کسری بودجه و هدفمندسازی یارانه انرژی صنعت، امکان رقابت‌پذیری شفاف و روشن را نیز برای صنایع شیمیایی کشور نیز فراهم آورد.
در همین رابطه نظرات محمدعلی خطیبی را به عنوان مدیر سابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت در این باره در ادامه می‌خوانید.
پگ شدن نرخ خوراک به قیمت‌های صادراتی روش مناسبی است
محمدعلی خطیبی، مدیر سابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ضمن تأیید این موضوع که در کشور ما خوراک و سوخت با قیمت بسیار پایین در اختیار صنایع قرار می‌گیرد، در گفت‌وگو با خبرنگار «تعادل» تصریح کرد: عرضه انرژی به صورت تقریباً رایگان به صنایع و پتروشیمی‌ها به نحوی ایجاد رانت کرده است و حتی برخی شرکت‌ها که ضررده هستند، خودشان را سودده نشان می‌دهند. خوراک ارزان در واقع پوششی است که واقعیت‌ها را پنهان می‌کند. صنایعی که به هر دلیلی از جمله راندمان کاری پایین ضررده هستند، با استفاده از رانت خوراک خلاف این واقعیت را به نمایش می‌گذارند. حتی این شرکت‌های ضررده پاداش‌ها و حقوق‌های آنچنانی پرداخت می‌کنند و مشکلاتی را برای کشور به وجود می‌آورند.
وی در ادامه گفت: از طرفی باید در نظر داشته باشیم که اگر خوراک را با قیمت‌های جهانی در اختیار صنایع قرار دهیم، بسیاری از آنها ورشکسته و تعطیل می‌شوند. الان سیاست دولت در این راستا نیست که صنایع را تعطیل کند، حتی می‌خواهیم صنایع ورشکسته را هم احیا کنیم. بنابراین، باید راه میانه‌ای برای تعیین نرخ خوراک و سوخت صنایع پیدا کنیم. موضوع بسیار ظریف است. نرخ خوراک باید به نحوی تعیین شود که از یک طرف حیات پتروشیمی‌ها به خطر نیفتد و از طرف دیگر منافع کشور تأمین شود. بسیاری از شرکت‌های پتروشیمی محصولاتشان را صادر می‌کنند، وقتی قیمت‌ها در بازارهای جهانی افزایش می‌یابد، منطقی است که قیمت خوراک آنها نیز افزایش پیدا کند. بنابراین، مشخص کردن یک قیمت ثابت برای خوراک این شرکت‌ها درست نیست. پگ شدن قیمت خوراک پتروشیمی‌ها به قیمت صادراتی گاز روش مناسبی است. باید این نرخ طوری تعیین شود که واحدهای پتروشیمی بتوانند به حیات شان ادامه دهند.
این کارشناس انرژی در خصوص استفاده از روش تعرفه‌گذاری پلکانی در صنایع و برخورد با پرمصرف‌ها خاطرنشان کرد: بخشی از مصرف صنایع برای تولید است و نمی‌توان در این بخش صرفه جویی داشت. اما در برخی موارد صنایع هرزروی دارند و انرژی هدر می‌رود. در این موارد می‌توانیم از روش تعرفه‌گذاری پلکانی استفاده کنیم و با پرمصرف‌ها برخورد کنیم. این مسائل به صورت مورد به مورد باید بررسی شود. از اعمال نسخه‌های یکسان برای همه صنایع باید پرهیز کنیم.
وی خاطرنشان کرد: استفاده از این سیاست‌ها نیاز به بررسی‌های دقیق دارد. متاسفانه طی سال‌های گذشته پتروشیمی‌های کشور سرمایه‌گذاری زیادی در بخش‌های پایین دستی نداشته‌اند و الان به تولید محصولاتی می‌پردازند که قیمت شان تفاوت زیادی با خوراک اولیه ندارد. مثلاً متان تولید می‌کنیم که ارزش افزوده‌اش بالا نیست. باید سیاست‌گذاری‌ها به سمتی باشد که این شرکت‌ها را به توسعه زنجیره ارزش محصولاتشان تشویق کند مثلاً به واحدهایی که در زمینه پایین دستی فعالیت می‌کنند، تخفیف خوراک بیشتری بدهیم.
