وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت که گرچه برنامه‌ای برای فیلتر اینستاگرام در این وزارتخانه وجود نداشته؛ اما با توجه به عملکرد این پلتفرم، ممکن است در سیاست‌ها تجدید نظر شده و این شبکه اجتماعی دیگر در دسترس کاربران ایرانی قرار نگیرد. او از تهیه بسته حمایتی برای کسب‌وکارهایی که به پلتفرم‌های داخلی مهاجرت کنند خبر داد؛ بسته‌ای که شامل معافیت مالیاتی و تسهیلات است. او بار دیگر تاکید کرد تصمیم‌گیری درباره رفع فیلتر اینستاگرام و واتساپ در دست مراجع ذیصلاح است و به تغییر رفتار این دو اپلیکیشن بستگی دارد. صحبت‌هایی که شائبه فیلتر دایمی این دو پلتفرم را قوت می‌بخشد. این اظهارات در حالی است که گزارش سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران از تاثیر محدودیتها و قطع اینترنت بر کسب‌وکارها، نشان می‌دهد هیچ بخشی از صنعت رایانه از گزند این خسارات در امان نمانده است تاثیر ادامه این محدودیتها بر ترکیب فروش از دست رفته و هزینه اضافه شده کسب‌وکارها، روزانه حداقل 50 میلیون تومان و حداکثر بیش از 500 میلیون تومان به مشاغل خسارت وارد می‌شود.عیسی زارع‌پور در حاشیه یک برنامه مربوط به ماهواره خیام، درباره فیلتر اینستاگرام و جایگزینی آن با پلتفرم‌های داخلی گفت که از قبل چنین سیاسی وجود نداشته است. زارع‌پور تاکید کرد مسدود شدن واتساپ و اینستاگرام براساس تصمیم وزارت ارتباطات نبوده و ادامه آن نیز منوط به تصمیم مراجع امنیتی و کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه است هرچند وزارت ارتباطات نیز نظر کارشناسی در این رابطه خواهد داد. زارع‌پور در پاسخ به این شایعه که گفته می‌شود وزارت ارتباطات از پیش تصمیم داشته در مهر ماه، اینستاگرام را مسدود کرده و به جای آن از روبیکا استفاده کند، گفت: «ما چنین برنامه از پیش طراحی شده‌ای نداشتیم؛ اما ما در وزارت ارتباطات وظیفه‌مان این است که ظرفیت‌هایی که می‌توانند مشکل کشور را در بخش‌های گوناگون حل کنند، تقویت کنیم.» او ادامه داد: «شما ملاحظه می‌کنید در زمینه خرید و فروش کسی از ای‌بی و آمازون استفاده نمی‌کند. پلتفرم‌های داخلی باکیفیت وجود دارد و مردم استفاده می‌کنند. در حوزه بیمه و جابه‌جایی مسافر و… پلتفرم‌ها بومی هستند. این حاصل مسیری چند ساله است که در کشور طی شده و در بخش‌های دیگر همچنین اتفاقی می‌تواند بیفتد که نیاز کسب‌وکارها به پلتفرم‌ها در داخل کشور تامین شود. در عین حال که ما داریم تلاش می‌کنیم محدودیت‌های خارجی برطرف شود، تلاش می‌کنیم ظرفیت‌های داخلی هم تقویت شود.»
وعده رییسی درباره اینستاگرام
در حالی که ابراهیم رییسی در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری سال گذشته تاکید کرد مسدود شدن اینستاگرام اتهامی است که مخالفان علیه او مطرح می‌کنند و بستن پلتفرمی که کسب‌وکار مردم روی آن است، در دستور نخواهد بود؛ اما یک سال بعد این اتفاق رخ داد. وزیر ارتباطات درباره این تغییر سیاست، گفت: «وقتی کسی قواعد خودش را رعایت نمی‌کند. در قواعد اینستاگرام، خرید و فروش سلاح ممنوع است. دعوت به آشوب ممنوع است. اگر چنین چیزی در امریکا اتفاق بیفتد حتما برخورد می‌کنند. اکانت رییس‌جمهور مستقر را برای امنیت ملی‌شان به صورت دایمی مسدود کردند. وقتی خطوط قرمز کشور و خودش را رعایت نمی‌کنند- قواعدی که ما با فرض اینکه به این قواعد احترام می‌گذارد اجازه فعالیت دادیم، وقتی آنها را زیر پا می‌گذارد- ممکن است [در سیاست] فعالیت این پلتفرم در داخل کشور تجدید نظر شود. مجوزی که به هر کسی داده می‌شود، ابدی نیست و به رعایت قوانین و مقررات بستگی دارد. البته تصمیم‌گیر در این حوزه من نیستم. مراجع دیگر هستند. زارع‌پور افزود: «در مورد فیلترینگ، کمیته تعیین مصادیق هست که ما هم یکی از اعضا هستیم. البته نظرات کارشناسی ما برای آنها مهم است اما تصمیم‌گیری جمعی است. حتما در اولین جلسه‌ای که برگزار شود، در این رابطه صحبت خواهد شد. اما عرضم این است که بنده به عنوان وزیر ارتباطات، متولی ارتباطات مردم هستم و در این شرایطی که ایجاد شده بنده وظیفه‌ام این است که تمام تلاشم را بکنم که مشکل ارتباط مردم با مردم و مشکل کسب‌وکارها را در فضای بومی کشور فراهم کنیم که این روزها دوستان من به‌شدت فعال هستند.»
اینستاگرام برمی‌گردد؟
زارع‌پور در پاسخ به این پرسش که با این سخنان آیا می‌توان چنین برداشت کرد که اینستاگرام دیگر در دسترس نخواهد بود، گفت: «هنوز زود است برای اینکه این قضاوت را داشته باشیم. بستگی به رفتار خود اینستاگرام دارد و تصمیم مراجع امنیتی کشور و مرجع فیلترینگ که کمیته تعیین مصادیق است. او در توضیح نظر کارشناسی وزارت ارتباطات گفت: «نظر من این است که اگر قرار است پلتفرمی بیاید و چند صدهزار تا چند میلیون نفر به آن وابسته شوند و زیرساخت کشور که برایش صدها هزار میلیارد تومان هزینه شده را به صورت رایگان استفاده کند، حتما باید قواعد کشور را رعایت کند و این جزو عرف پذیرفته‌شده بین‌الملل است که پلتفرم‌ها باید در چارچوب قوانین کشوری که فعالیت می‌کنند، مسوولیت‌پذیر باشند. اگر این اتفاق بیفتد حتما ما استقبال می‌کنیم.» وزیر ارتباطات ادامه داد: «ما رویمان به سمت هر پلتفرم خارجی که قواعد ما و خودش را رعایت کند، گشاده است؛ اما تصمیم‌گیری درباره اینکه محدودیتها درباره این دو پلتفرم تا چه زمانی ادامه پیدا کند همچنان که تصمیم اولیه‌اش با بنده نبوده ادام‌هاش هم در اختیار مراجع ذیصلاح است.» زارع‌پور درباره جبران زیان کسب‌وکارها و اپراتورها از قطعی اینترنت گفت که کارگروهی در این زمینه در وزارت ارتباطات تشکیل شده که موضوع را بررسی می‌کند.
هیچ بخش فناوری از گزند قطع اینترنت در امان نمانده است
گزارش سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران از تاثیر محدودیتها و قطع اینترنت بر کسب‌وکارها، نشان می‌دهد هیچ بخشی از صنعت رایانه از گزند این خسارات در امان نمانده است. براساس برآورد صورت گرفته درباره تاثیر ادامه این محدودیتها بر ترکیب فروش از دست رفته و هزینه اضافه شده کسب‌وکارها، روزانه حداقل 50 میلیون تومان و حداکثر بیش از 500 میلیون تومان به مشاغل خسارت وارد می‌شود. بیش از دو هفته است که شاهد اختلال و قطعی اینترنت در سراسر کشور هستیم؛ از فیلتر اینستاگرام و واتساپ گرفته تا ملی شدن اینترنت موبایل در ساعاتی خاص. این محدودیتها علاوه بر آنکه به کاربران آسیب زده، منجر به ضرر و زیان کسب‌وکارها هم شده است. در همین راستا سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران از تلاش‌هایش برای تعامل با دستگاه‌های مسوول، برای برآورد ابعاد این اختلالات و راهکارهایی در جهت کاهش صدمات ناشی از آنها، سخن گفته است. این سازمان به منظور بررسی تاثیر محدودیتها بر کسب و کارها، پرسشنامه‌ای را در اختیار آنها گذاشت که سوالاتی در خصوص کاهش درآمد، افزایش هزینه یا اختلال در عملیات جاری شرکت‌ها مطرح شده بود. این نظرسنجی از شرکت‌های عضو نصر تهران در قالب پرسشنامه با مشارکت 104 شرکت زیر مجموعه سازمان از تاریخ 7 مهر 1401 تا 10 مهر 1401 صورت گرفته است.
نیمی از کسب‌وکارها حداقل 25 درصد کاهش فروش داشته‌اند
یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی که شرکت‌های عضو نظام صنفی رایانه‌ای تهران به آن پاسخ داده‌اند، تاثیر این محدودیتها بر فروش آنهاست. آمارها نشان می‌دهد این محدودیتها لطمات شدیدی به شرکت‌ها وارد کرده است. براساس نظرسنجی صورت گرفته، درصد شرکت‌هایی که در این مدت کاهش فروش را تجربه نکرده‌اند تقریبا صفر است. بیش از 41 درصد شرکت‌ها 25 تا 50 درصد درآمد خود را در این مدت از دست داده‌اند و حدود 47 درصد هم بیشتر از 50 درصد کاهش فروش داشته‌اند. تنها 11 درصد کسب‌وکارها نیز کمتر از 25 درصد کاهش فروش را تجربه کرده‌اند که این سازمان احتمال می‌دهد تحت تاثیر نوسان‌های کوتاه‌مدت باشند.
خسارت 50 میلیون تومانی به نیمی از مشاغل با ادامه محدودیتها
اما هر روز تداوم محدودیت‌های فعالی، چه میزان خسارت به کسب‌وکارها وارد می‌کند؟ نصر تهران این سوال را از شرکت‌ها پرسیده بود که تداوم احتمالی محدودیتها، روزانه چه خسارتی را از نظر ترکیب فروش از دست رفته و هزینه اضافه شده به آنها وارد خواهد کرد. بر این اساس، 53 درصد مشاغل اعلام کردند روزانه 50 میلیون تومان ضرر خواهند کرد. 21 درصد نیز ضرر 50 تا 100 میلیون تومانی و حدود 18 درصد خسارت بین 100 تا 500 میلیون تومانی را گزارش کرده‌اند. قریب به 8 درصد مشاغل نیز روزانه بالاتر از 500 میلیون تومان خسارت می‌بینند. «اگر تعداد کارکنان را شاخصی برای بزرگی شرکت‌ها بدانیم، تقریبا همان ۸ درصدی که بالای 200 نفر نیرو دارند احتمالا روزانه بالای 500 میلیون تومان خسارت خواهند دید و همان 73 درصدی که زیر 50 نفر نیرو دارند روزانه 50 میلیون تومان خسارت خواهند دید.» ارتباط مستقیم کاهش فروش با درآمد شرکت‌ها به‌دلیل اختلال در کانال‌های فروش، کاهش فروش یا درآمد شرکت به دلیل اختلال در استفاده از ابزارهای بازاریابی دیجیتال، لطمه به عملیات روزانه استفاده از ابزارهای ارتباط با مشتریان، صدمه به عملیات جاری شرکت به دلیل اختلال در استفاده از ابزارهای طراحی و توسعه محصول، افزایش آسیب در عملیات جاری شرکت به دلیل اختلال در استفاده از سامانه‌های داخلی شرکت، صدمه به عملیات جاری شرکت به دلیل اختلال در استفاده از ابزارهای ارتباط درون سازمانی، صدمه به عملیات جاری شرکت به دلیل اختلال در تعامل با اشخاص و موسسات غیرایرانی لطمه به عملیات جاری شرکت به دلیل اختلال در تعامل با موسسات آموزشی و پژوهشی، لطمه به عملیات جاری شرکت به دلیل اختلال در تعامل با پیمانکاران و اشخاص همکار، لطمه به عملیات جاری شرکت به دلیل اختلال در دورکاری کارکنان از جمله عوامل موثری است که ضرر و زیان شرکت‌ها به دلیل محدودیت‌های ایجاد شده در اینترنت را موجب شده است.
بررسی ابعاد محدودیتها و اختلالات اینترنت
در این مدت اختلالات و قطعی اینترنت دیتاسنترها منجر به اختلال در ارتباط با upstream دامنه‌ها و همچنین ایجاد مشکلات زیادی در dns resolution دامنه‌ها شد. میزان failed requestهای منطبق با این شرایط، تقریبا 170 برابر وضعیت معمول است. به‌علاوه، تمامی ارتباطات سالم https و handshakeهای داخلی به دلیل سیستم فیلترینگ و تلاش برای بستن سرویس‌های تانل و وی‌پی‌ان تحت تاثیر قرار گرفت. این اختلالات به‌طور مستقیم بیشتر سرویس‌های شرکتی مانند پرداخت‌ها، لاگین‌ها، سیستم‌های اطلاع و مدیریت رلیز، مانیتورینگ و آلرتینگ را تحت تاثیر قرار داد. از سوی دیگر، اختلال در سرویس‌های تانلینگ منجر به مسدود شدن دسترسی امن کارشناسان سازمان‌ها به سرویس‌های سازمان و افزایش ریسک‌های امنیتی برای این شرکت‌ها شد. آنطور که نصر گزارش کرده، از پنجشنبه 31 شهریور 1401 اختلال‌های اولیه تقریبا در تمام دیتاسنترها آغاز شده و این روند تا زمان تهیه این گزارش یعنی 10 مهر با روند ثابتی ادامه داشته است. در روز شنبه دوم مهر، اختلال‌های داخلی در ارتباط بین دیتاسنتری و ارتباط با اینترنت بین‌الملل افزایش چشم‌گیری داشت و شدیدترین اختلالات را به‌ویژه در بخش داخلی تجربه کرده است. در باقی روزها، اختلالات در روزهای پنجشنبه و جمعه، 7 و 8 مهر شدت بیشتری داشته است. تمرکز این اختلالات از ساعت 16 تا 24 هر روز بوده است.
