مرجان زال‌پور
خانواده یک نهاد پیچیده و چندوجهی است. این بدان معنا است که افراد خانواده تأثیر متقابلی بر رفتار یکدیگر دارند و این تأثیرات به هیچ‌وجه قابل جداسازی نیست. از سوی دیگر خانواده یک واحد اجتماعی کوچک است که با ازدواج افراد با یکدیگر شکل می‌گیرد. با تولد فرزندان، وظایف آموزش، تربیت و رفع نیازهای اقتصادی آنها بر عهده والدین است. خانواده یک نهاد واسطه‌ای است که نقش انتقال هنجارهای جامعه را به فرزندان برعهده دارد.
در حقیقت خانواده موقعیت اجتماعی فرد را تعیین می‌کند؛ بنابراین موقعیت خانواده تأثیر چشمگیری در موقعیت فرد در اجتماع دارد. به‌طور کلی می‌توان اهمیت روانشناسی خانواده را در موارد زیر جست‌وجو کرد. تأثیر بر سایر اعضا مهم‌ترین عامل در رفتارهای فرد در اجتماع، تجارب دوران کودکی فرد در خانواده می‌باشد. کودکان در جریان اجتماعی شدن عواطفی مانند محبت، صمیمیت و گرمی، گذشت و فداکاری، دشمنی و کینه‌توزی، نفرت و خشم، حسادت و... را در کنار والدین، خواهران و برادران خود تجربه می‌کنند. اعضای خانواده به قدری در هم تأثیرگذار هستند که در صورت بروز مشکل در یکی از اعضای خانواده، تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم بر اعضای دیگر خانواده می‌گذارد. در واقع اعضای خانواده مثل زنجیر به هم پیوسته هستند.
به دلیل اهمیت و جایگاه خانواده و نفوذ و تأثیر اعضای خانواده بر یکدیگر، گاهی روان‌شناسان برای درمان اختلالات روانی نیاز دارند تا همه اعضای خانواده را از نزدیک ببینند تا بتوانند در روند درمان فرد از آنها کمک بگیرند. رفع مشکل با استفاده از کمک‌ها و راهنمایی‌های روان‌شناس خانواده می‌توان دید دقیق‌تری نسبت به مشکلات و معضلات داشت و با ارایه راهکارهای مناسب و علمی از طرف روان‌شناس می‌توان مسائل به وجود آمده در خانواده را رفع کرد. مطالعات مربوط به خانواده حوزه‌های مختلفی مانند ازدواج، تشکیل خانواده، تعامل‌های زناشویی، روابط والدین با فرزندان، اختلافات خانوادگی، طلاق و را در برمی‌گیرد. به بیان دیگر خانواده یک نهاد پویا است.
یعنی در طول زمان تعریف‌های متفاوتی را می‌توان از خانواده داشت؛ زیرا خانواده با گذر زمان دچار تحول می‌شود. بنابراین تعمیم نتایج مطالعات دیروزی برای خانواده‌های امروزی کار اشتباهی است. پس برای کارآمد و قابل استناد بودن مطالعات باید همواره با تحولات خانواده در طول زمان، متحول شد. تعریف و نگرشی که از خانواده در جوامع مختلف وجود دارد با یکدیگر متفاوت هستند؛ مثلاً نوع ازدواج، روابط زناشویی، شیوه‌های تربیت فرزندان و... در فرهنگ شرقی و به‌ویژه فرهنگ کشور ما با فرهنگ‌های غربی کاملاً متفاوت است. همچنین در درون یک جامعه نیز این اختلافات فرهنگی در نگرش‌ها و سنت‌های افراد با یکدیگر متفاوت می‌باشد.
در نتیجه در هنگام بحث از خانواده باید عوامل فرهنگی در نظر گرفته شود. با توجه به همین تفاوت‌هاست که روانشناسی خانواده باعث می‌شود تا اعضای خانواده بتوانند در جامعه با دیگر افراد تعامل داشته و مسوولیت‌های خود را به درستی اجرا کنند. روان‌شناس خانواده بیشتر با زوج‌ها، اشخاص، خانواده‌ها و سیستم اجتماعی در ارتباط است. روان‌شناسان متخصص در حوزه خانواده مواردی مانند مشکلات سلامت روانی و روابط میان فرد با دیگران و آسیب‌شناسی افراد و خانواده‌ها را بررسی و در صورت نیاز با ارایه راهکارهایی به آنها کمک می‌کنند.
همچنین مشکلات خانوادگی، مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان، تنش‌های موجود در خانواده، چالش‌های تربیتی فرزندان، استرس خانواده و... را مورد بررسی و درمان قرار می‌دهند. در واقع هیچ خانواده‌ای به‌دور از مشکل، استرس یا درگیری نیست. مساله اصلی فهمیدن نیازهای فردی اعضای خانواده و هم‌جهت بودن همه افراد خانواده برای رسیدن به موفقیت و پیشرفت است. مشاوره خانواده می‌تواند به شما برای رسیدن به یک خانواده موفق کمک کند. ممکن است شما در خانواده خود با فرزند ناسازگار زندگی کنید، یا اینکه همسرتان به دلایل گوناگون تندخو و عصبی باشد، یا شما توان و تحمل افراد خانواده و خواسته‌هایشان را از دست بدهید.
در واقع انسان‌ها با توجه به شرایطی که در آن زندگی می‌کنند، ممکن است دچار دگرگونی خلقی شوند، در خانواده‌ها این دگرگونی خلقی می‌تواند آسیب‌زا باشد، به همین خاطر است که اهمیت مشاور خانواده بسیار گوشزد می‌شود. افراد باید به این مساله توجه داشته باشند که به جای تحمل هر روزه تنش و دعوا در کانون خانواده می‌توانند با کمک گرفتن از افراد آگاه مشکلات خود و خانواده‌شان را حل و فصل کنند.
